“Unne skijtbos”

Het ontbrak ons aan het juiste woord in het Nederlands en we schaamden ons daarvoor. Na de oorlog was ik voor een medische behandeling in het Gaasthuis en gaf op een door de zuster gestelde vraag als antwoord: nènte, nènte. Zij keek me vragend aan en verliet de kamer. Ik begreep dat zij op zoek ging naar een Ùjese tolk, maar bij terugkomst merkte ik dat ze niet wijzer was geworden en antwoordde haar toen maar met: nergens.

Direct na onze bevrijding, september 1944, was er geen onderwijs en raakten wij nog verder achter. Sprak iemand in dialect, dan werd gezegd dat hij boeres sprak. Nu hebben we de omgekeerde wereld en wordt er in het Ùjes dialect les gegeven. Met de cursus, Groowt Újes Diktee probeert Chis van Haandel ons het Ùjes te leren schrijven, de deelname aan de cursus groeit zelfs ieder jaar. Als geboren Udenaar zit ik ook weer in de schoolbanken en kwam voor mij een onbekend woord voorbij: skijtbos. Mister Chris lichtte het woord toe.

Wanneer een koe in de wei haar behoefte doet, verstikt het gras onder de koeienvlaai terwijl het aan de buitenrand extra groeit. Zo’n verschijnsel noemen de boeren in Újes dialect een skijtbos. De koeien laten dit groene gras staan, het is minder lekker. De geit, het schaap en het paard zijn niet zo kieskeurig. Wanneer de vorst er overheen gaat, is de onaangename reuk verdwenen. Ook in Uden staan nog koeien in de wei en zijn deze mesthoopjes met de helder groene rand zeker te vinden.

Ik heb me laten vertellen dat een paard voor de eg werd gespannen en de wei egaal gemaakt. Een andere wijsheid: wij deden het werk nog met de riek en daarna werd het hoge gras met de zeis gemaaid. Het woord was de reden voor dit verhaal, wij waren thuis geen boer en ons geit liet alleen keutels achter, het woord skijtboks kende ik wel.

Bij het wilgenknotten voor Brabants Landschap in Oirschot betraden we een wei met talloze skijtbosse en maakte ik deze afbeeldingen. In Oirschot wordt deze koeienvlaai skètbos genoemd. (Bij het Ùjes dialect wordt geleerd, bij meervoud geen letter -n). Voor ik uit Uden vertrok in 1966 heb ik de mij bekende Udense woordenschat samen met de betekenis opgeschreven.