Verdwenen boerderij

Brand!

Het is een vrieskoude woensdagochtend, 6 februari 1963. De pasgeboren tweeling kalfjes van de familie van Roosmalen krijgen rond 06.45 uur te drinken. Ze worden, omringd door pakken stro, in de paardenstal verzorgd. Het is nog donker. De stallantaarn zorgt dus voor verlichting als twee kinderen van de familie de dieren gaan verzorgen. Plots breekt er brand in de stal uit. De luide roep “Brand, Brand” alarmeert de overige familieleden. De voorraad brood wordt snel uit de kelder en de jassen van de kapstok gehaald. Iedereen vlucht ongedeerd het huis uit. De brandweer komt te hulp. Huisraad wordt, zoveel als mogelijk, uit huis gehaald. Binnen enkele uren is de boerderij aan Den Hoek 4 te Cromvoirt grotendeels uitgebrand. Wat rest zijn enkele keuken muren en de kelderruimte. Het gezin is dakloos!

Wat vooraf ging

De pachtboerderij wordt in 1923 gebouwd voor Wilhelmus Lambertus van Roosmalen en Adriana van Zelst (beiden uit Sint-Michielsgestel).

Het perceel met arme zandgrond (een uithoek!) ligt ingeklemd tussen het Drongelens afwateringskanaal in het noorden, de Zandleij-beek langs het kamp Vught en latere jeugd gevangenis Nieuw-Vosseveld en woonoord Lunetten in het oosten, een uitloper van de Vughtse Heide (militair oefenterrein) in het zuiden en een sloot in het westen. De gepachte grond wordt als akkerland, wei- en hooiland benut. De naam “Den Hoek” is mogelijk een vernoeming naar een ontginner genaamd “Hoek” die rond 1914 het terrein nabij de Cromvoirtse dijk door een slotenstelsel ontwaterde.

Zoon Willem van Roosmalen (Buurtschap Distelberg te Helvoirt 27.5.1919 - Rosmalen 1.4.1982) en Paulina Johanna Schellekens (Alphen en Riel 31.8.1918 - Rosmalen 5 maart 2005) huwen eind augustus 1943 om 09.00 uur voor de wet te Riel.  Paulina (roepnaam Lien) is de dochter van Antonius Schellekens en Hendrika Hermans. Willem heeft die ochtend thuis eerst nog de koeien gemolken en vervolgens een lange fietstocht naar de trouwlocatie gemaakt. Vanwege de toen geldende avondklok is er geen trouwfeest. 

De oorlogsjaren

De familie heeft tijdens de oorlogsjaren vanaf hun boerderij en land zicht op een deel van concentratiekamp Vught. Zij krijgen soms mee van wat zich daar afspeelt. Er wordt na de oorlog weinig over gesproken, maar het bunkerdrama is hen destijds niet ontgaan. Ook wordt Willem verplicht om toe kijken bij executies op de fusilladeplaats. Op enig moment wordt de familie door de Duitse bezetters de boerderij uitgezet. Ze mogen nog wel het land bewerken. Op enkele tientallen meters van hun boerderij wordt door de Duitsers een varkensstal (later bekend met adres Den Hoek 5, Cromvoirt) gebouwd. Mogelijk werd vanuit deze stal varkensvlees geleverd voor de kampkeuken. 

Luchtfoto

Op 19 september 1944 maakte de RAF een luchtopname van kamp Vught. Rechtsboven in de hoek van de foto zijn zowel de boerderij (Den Hoek 4) als de varkensstal (Den Hoek 5) zichtbaar. 

De jaren 1944-1963

In september 1944 wordt oudste zoon Wim in een schuilkelder geboren. Direct na de bevrijding van Zuid-Nederland trekken Willem en Lien weer in de boerderij en zetten hun boerenbedrijf voort. Oma Adriana van Roosmalen-van Zelst trekt op enig moment de boerderij uit en gaat in de Lambertusstraat te Cromvoirt wonen. In de jaren 1946-1955 worden Riekie, Jan, Wies, Jos, Cees, Toon en Loet geboren.  Moeder Lien runt het gezin; vader Willem verdient de kost als landbouwer en als chauffeur bij veevervoerder Mommersteeg te Nieuwkuijk en later bij Van Kessel wegenbouw.

Het gemengde boerenbedrijf heeft begin zestiger jaren kippen, zwart-wit gevlekte varkens, zwart-bont jongvee en roodbonte koeien. Er wordt nog met de hand gezaaid, schoven opgezet en met de hand gemolken (zittend op een klein melkkrukje).  Wat later worden een Oldenburger trekpaard en een tractor ingezet voor het zware werk.

De grote boomgaard met hoogstam appelbomen is omzoomd door een hoge haag van meidoorn struiken waarin ook meikevers voorkomen. Tussen de bomen groeien aal- en kruisbessen. Het toen nog bloemrijke grasland is opgedeeld in percelen afgezet met prikkeldraad. Aan de zijde van kamp Vught worden rogge, haver en gerst geteeld. Bij de toegang tot het erf (rechts in de sloot) staat een grote oude appelboom met zoete sterappeltjes. Op de kopse kant van de boerderij staan twee (gele) pruimenbomen. Het bakhuis is tussen de boerderij en de boomgaard gesitueerd. De kippen lopen vanuit het kippenhok de boomgaard in. Aan de achterzijde van de boerderij staat een hooimijt met vier hoge palen waarlangs het dak kon worden verhoogd/verlaagd. 

Begin jaren zestig wordt de boerderij een vakantielocatie voor een groep kinderen (padvinders) uit Den Haag. Deze kabouters verblijven op de boerderij en genieten van het boerenleven te midden van een heide- en bosgebied en het zwemwater van de IJzeren man op loopafstand.

Via Vught naar Rosmalen

Het dakloze 9 koppige gezin (zoon Wim was op 5 februari 1963 in militaire dienst gegaan) wordt direct na de brand opgesplitst gehuisvest bij familie in Vught, Nieuwkuijk en Helvoirt. Het gezin betrekt een kleine noodwoning naast de lawaaiige spoorwegovergang (hoek Helvoirtseweg-Stationsstraat) te Vught. De zusters van Sparrendaal helpen met geld en goederen. Als duidelijk is dat de boerderij niet meer wordt herbouwd verhuist de familie in 1965 naar een koopwoning te Rosmalen. Beoogd bedrijfsopvolger Jan van Roosmalen start, gedwongen door het plots wegvallen van het ouderlijk boerenbedrijf, een tuincentrum te Rosmalen.

Periode vanaf 1965-heden

Bruikbare materialen werden door de familie (maar ook door onbevoegden!) uit de afgebrande boerderij gesloopt. De nog bruikbare stenen worden schoon gekapt en opgestapeld. De familie verkoopt de stenen uiteindelijk niet, maar benut deze voor de bouw van de latere AVR garage van Toon van Roosmalen naast het toen “nieuwe” ouderlijk huis te Rosmalen. 

Onzichtbaar verleden

Wie nu de locatie Den Hoek 4 Cromvoirt bezoekt treft niets meer aan wat herinnert aan vroeger tijden. De actuele situatie is zichtbaar via Topotijdreis. Het terrein is geheel geëgaliseerd en bouwrijp gemaakt. Dankzij een beperkt aantal foto’s en interviews zijn dierbare herinneringen weer boven gekomen en vastgelegd in dit verhaal.