Carnavalsrituelen, zoals we ze vandaag de dag kennen, komen al zeer vroeg in de geschiedenis voor. Maskerades, de tijdelijke opheffing van de sociale ongelijkheid, het instellen van een korte periode van chaos en uit het volk aangestelde schertskoningen die enkele dagen heersen, zijn al uit de oudheid bekend. Het oude Babylon, Mesopotamië, Egypte, de Grieken, de Romeinen en de Germanen kenden al feesten die overeenkomsten met carnaval vertoonden.
Ook onze eigen “katholieke” Middeleeuwen kenden een soortgelijk feest. Na de Reformatie in de zestiende eeuw maakte de overheid het vieren van carnaval moeilijk, zo niet onmogelijk. Aan het eind van de negentiende eeuw kwam in enkele plaatsen in Limburg en Noord-Brabant het georganiseerde carnaval van de grond.
De overgrote meerderheid van de huidige carnavalsverenigingen is echter pas na de Tweede Wereldoorlog opgericht. In deze naoorlogse jaren kende men ook in Oss de behoefte om feest te vieren. De werkeloosheid was er echter groot, vóór de oorlog en een aantal jaren daarna zelfs het dubbele van het landelijk gemiddelde. Het ontbrak de meeste arbeidersgezinnen aan geld om uitbundig te kunnen feesten. Daarbij verzette ook de katholieke kerk zich hardnekkig. De Osse Deken Van Herpt wilde niets weten van carnaval. Omdat de toenmalige burgemeester van Oss danste naar de pijpen van de Deken, was het logisch dat het gemeentebestuur elke uiting van carnaval of verkleedpartij in het openbaar verbood. Wel mocht men een bal organiseren in een zaaltje. Carnavalvieren vond daarom noodgedwongen alléén in besloten sfeer plaats.
Een aantal Osse café’s besloot in de jaren ’40 om tijdens het carnaval een verklede feestavond te houden op de zaterdag voor vastenavond. De carnavalsvierders gingen in gewone kleren, met een rode zakdoek in de zak, naar zo’n café. Bij binnenkomst kreeg men een papieren feestmuts van de kastelein, de zakdoek werd omgeknoopt en het feest kon beginnen. Na afloop was het: feestmuts inleveren, zakdoek in de zak en ‘anoniem’ huiswaarts.
Op woensdag 18 september 1950 werd in café Het Fort aan de Kromstraat 64 (huidige Zalen de Jong) de “Eerste Osse Carnavalsvereniging“ (E.O.C.V.) opgericht, om “a) Het carnavalsfeest op gepaste en wettelijke wijze te doen vieren, b) de carnavalviering in verenigingsverband te bevorderen en c) het financiële gedeelte te behartigen“. Dat laatste ging via een spaarkassysteem, waarin de leden zelf per week minimaal f. 0,25 moesten sparen. De vereniging kende geen prins en raad van elf en bestond hoofdzakelijk uit sparende en potverterende leden.
In Café-Dancing “Flora” aan de Floraliastraat (bij de meeste Ossenaren bekend als café “Has Megens”, waar later Jan Megens de kastelein was) werd in 1953 de, tot op heden langst bestaande, carnavalsvereniging opgericht: “De Vrolijke Vagebonden“. De naam was afgeleid van een orkestje uit Den Bosch, dat in de danszaal van Flora regelmatig de dansavonden verzorgde . De Vrolijke Vagebonden hadden een eigen prins, gekozen via stembriefjes door de aanwezigen.
Het was Leo (broertje) van Grunsven, die als prins Othello den Urste de scepter zwaaide tijdens de eerste besloten carnavalsfeesten. Kleding voor de Prins en zijn Raad van Elf werd indertijd gehuurd bij De Winter-Jacobs, die toneelkleding verhuurde. Omdat er nog geen officiële kleding voor Prins en Raad bestond, trok men gewoon aan wat voorhanden was. Zo liep de Raad van Elf in cowboy- en Zwarte Pietenpakjes en droeg ook de de Prins een Zwarte Pietenpak.
De gebruikelijk carnavalsavond was in deze beginperiode alléén de zaterdagavond. Hierna was het carnaval voorbij, met dien verstande dat op de zondagochtend, nadat alle kleding vóór 12.00 uur weer bij de verhuur terug was gebracht, iedereen die nog consumptiebonnen overhad zich naar Flora spoedde. Dat werd vaak net zo’n gezellige bijeenkomst als de zaterdagavond…
De Vagebonden waren een voorbeeld voor steeds meer carnavalsclubs. Bekende gelegenheden als De Korenbeurs, Suisse, Hotel van Alem, Wilhelmina, de Zanzibar en vele andere barretjes en cafeetjes hielden in de jaren ’50 al besloten carnavalsavonden. Geleidelijk ontstonden zodoende overal carnavalsverenigingen. Voor carnaval ‘buiten de deuren van de kroeg‘ waren de Ossenaren echter nog steeds aangewezen op Den Bosch.
Pas in 1964 maakte Oss kennis met het openbare carnaval. De in 1963 aangestelde nieuwe burgemeester Louis Jansen had, in tegenstelling tot zijn voorganger, geen moeite met openbare carnavalsvieringen. Integendeel, in zijn vorige gemeente Cuijk had hij het openbaar carnaval zelf van de grond getild. Begin augustus 1964 vergaderde het bestuur van de carnavalsvereniging “De Deurdouwers” over de organisatie van een carnavalsoptocht in Oss. Men kwam met het idee van een overkoepelend orgaan van alle bestaande carnavalsclubs. Wethouder Van Buel stelde statuten op. De initiatiefnemers stelden alle Osse carnavalsverenigingen op de hoogte en nodigden hen uit. Op 27 september 1964 werd zo in café De Schuur aan de Molenstraat de “Stichting Carnavalsviering Oss“ (SCVO) opgericht.
Op 5 november 1964 besloot de nieuwe stichting dat de eerste Osse optocht op 27 februari 1965 het levenslicht zou zien, en dat er een Stadsprins zou komen en een Stads-Raad van Elf. De keuze van de eerste Stadsprins verliep gladjes: enkele bestuursleden spraken met de eigenaar van de Royal Bar aan de Spoorlaan die tijdens carnavalsfeesten wel eens een vriend uit Den Bosch als Prins Carnaval in zijn zaak gehad. Die “deed het toen goed “….
Er werd gebeld met Den Bosch en vier weken voor carnaval was de eerste “Osse“ stadsprins een feit. Jacques Toonen uit Den Bosch zou als “Jacques den Urste“ voor de eerste keer de scepter over het “Ossekoppenrijk“ zwaaien.
Oss zal in 2008 zijn 44ste Stadsprins krijgen. Het openbare carnaval, onder auspiciën van de Stichting Carnavalviering Oss, bestaat dan officieel 44 jaar, of in carnavalsbegrippen “Vier Kèrres Elluf“. Uit het voorafgaande moge echter duidelijk zijn dat het vieren van carnaval in Oss al heel wat jaren langer bestaat. Carnaval in Oss lééft en zal nog een grote toekomst hebben.
Ik ben bezig met het vervaardigen van een digitaal beeldarchief van alle carnavalsactiviteiten vanaf 1950. Mocht U foto’s of andere attributen bezitten, dan graag even contact opnemen voor inscannen, via e-mail : pvanlijssel@hetnet.nl. Zie ook de site van SCVO.
