Tijdens mijn inventarisatie van winkels in Bergen op Zoom tussen 1900 en 2000 kom ik nogal wat vreemde en vermakelijke benamingen in advertenties en opmerkingen tegen. In het begin van de 20e eeuw werden er nog heel andere termen gebruikt voor winkels, personen en zaken en een aantal daarvan wil ik graag met u delen.
De venter aan de deur, 1907-008764
Vettewarijen: winkels die oliën, vetten en kaarsen en dergelijke verkochten. Dit soort winkels bestond veelal uit een combinatie met kruidenierswaren.
Kramerijen: de verkoop van allerlei klein huishoudelijke materialen, voornamelijk uit metaal. Dat varieerde van een haarspeld tot schroefje en dergelijken.
Pelterijen: winkels die handelden en materiaal verwerkten in bont.
Schalotten: Dit is nog een echt middeleeuws woord. Deze producten waren houten zolen met een leren kap erover heen. De oude, middeleeuwse slipper dus.
Toevouwbaar rijwiel: de naam spreekt op zich wel voor zichzelf, maar het is uiteindelijk een vouwfiets geworden.
Encadrementen: dit woord komt uit het Frans en verwijst naar de winkels, die prenten en schilderijen inlijstten.
Eigendom van openluchtmuseum It Damshûs (Nij Beets)
Calorifères: de ouderwetse kolom-kolenkachel. Deze kachel was een grote ronde gietijzeren-cylinder op pootjes, waarin de brandstof werd verbrand. Dat kon hout of turf zijn. Was de brandstof op, dan koelde hij al erg snel af, maar tijdens het branden werd de kolom gloeiend heet... vandaar dat er bij veel modellen een hekje omheen was gebouwd om je te beveiligen tegen verbranding.
Windhaarbedden: bedden waarmee geadverteerd werd dat zij niet stoften en slonken.
Boxmeers weekblad, 1908-09-19; 3
Wat dacht u van: gevraagd…een zindelijk dienstmeisje?
In deze huidige tijd zou je bijna denken dat het een zeer onkiese zaak betreft. Op welke leeftijd zijn meisjes zindelijk? Ook deze benaming is door de huidige tijd achterhaald. Nu spreekt men van “Interieur – Verzorgster”. Fluitmelkkokers: alhoewel dit apparaatje nog steeds bestaat wordt er niet meer op deze naam geadverteerd. Het is dus een gewoon een fluitdop op een ketel of kan, die waarschuwt dat de melk of het water kookt. De fluitketel dus.
Sajet: werd gebruikt als (brei) garens en dergelijken. Deze vlijtige huisvrouw was een eigen merk van Albada Jelgersma in de Kremerstraat te Bergen op Zoom.
Diaphanies: wij zouden zeggen calceerpapier, maar dat dekt niet helemaal de lading. Het was glasachtig, transparant papier waarop patronen konden worden overgetrokken. Er kon ook op geschilderd en getekend worden en werd dan als vensterversiering gebruikt.
Klepperpaard: de naam zegt het in principe al een paard dat werd gebruikt aan de zondagse koets, die op die dagen door de straat klepperden, Dit waren geen Vlaamsche trekpaarden, maar meer de fijn besnaarde uitvoering ervan.
Prentbriefkaart met 'kretje', West-Brabants Archief [SKRZ018]
Kretje: een typisch Bergs woord… is een handkar op wielen. Dit soort karren werden door de hoveniers, melkmeisjes en leurders veelvuldig gebruikt bij het uitventen van hun waren.
Bovenmeid: een dienstmeisje voor het huishouden boven de winkel. Voor personeel werden toch wel verschillende termen gebruikt, zoals: loopjongen of loopknecht, dagmeisje, fietsjongen, werkmeid of dienstmeid. De activiteit kunt u zelf wel invullen.
Halve gast: in België nog steeds gebruikt is een aankomende vakman,
En wat dacht u hiervan? Te koop een dubbele ponnie. Voor de leken op paardengebied brengt dit een glimlach rond de mondhoeken. Maar in de ponywereld wordt gewerkt met schofthoogten. De maximale schofthoogte is Type D en die staat voor 148 cm. Zijn de ponnies groter, dan wordt er gesproken over een “dubbele ponnie”.
Marilou Nillesen
bhiczei op 25 maart 2021 om 11:42
Mooi verhaal, Hans, en wat mooi om te zien dat advertenties ook zo'n duidelijk tijdsbeeld geven, vind je niet?
Dhr. Adrie Landa
zei op 8 april 2021 om 17:15
Heel leuk artikel Hans. Ik was op zoek naar de betekenis van de term "kretje" dus zo kwam ik op deze site. Ik ben bezig een stukje te schrijven over mijn hoveniersfam. Franken, vandaar.
Hans Jordans
zei op 17 april 2021 om 21:30
Adrie kijk ook eens in net BN van 4 juli 1974, Daarin staat een verhaal over veiling-kisten, kretjes en er staat ook een foto van Anneke Franke - Franken in. Misschien komt dit nog van pas. Ik ben al even met een verhaal over de groffe ontwikkeling van de Hoveniers in BoZ bezig, incl enkele speciale momenten.
Paul van Klaveren
zei op 9 januari 2024 om 17:16
Beste Hans, ik doe onderzoek naar hete leven van mijn voorouders en ben geïnteresseerd in het wel en wee van de familie Albada Jelgersma - de moeder van Antonius Franciscus is Wilhelmina van Klaveren. Behalve wat ik in de archieven en via Delpher kan vinden, heb jij nog aanvullende informatie? Beelden van hun winkel in Kremerstraat 16, of advertenties., misschien? Ik ben ook benieuwd waarom hij van Amsterdam naar Bergen op Zoom is gegaan. Zijn echtgenote Maria Elizabeth Schampers had het redelijk goed lijkt het: erfde het pand van haar tante in en sloot een aantal hypothecaire leningen af. Is er wat meer bekend van de achtergrond van de familie Schampers? Vriendelijk dank.
Hans Jordans
zei op 10 januari 2024 om 14:50
Hallo Paul...ik kan je wel vertellen dat ik behoorlijk wat heb van deze firma omdat ik de nodige interviews heb gehad met Frits Albada Jelgersma, die tegenwoordig in Kruiningen woont. Wat wil je precies hebben. Ik heb natuurlijk veel v a het moment dat A J naar Bergen op Zoom is gekomen. Dus vraag maar aan het BHIC mijn emailadres dan kunnen wij corresponderen.
Sajet: werd gebruikt als (brei) garens en dergelijken. Deze vlijtige huisvrouw was een eigen merk van
En wat dacht u hiervan? Te koop een dubbele ponnie. Voor de leken op paardengebied brengt dit een glimlach rond de mondhoeken. Maar in de ponywereld wordt gewerkt met schofthoogten. De maximale schofthoogte is Type D en die staat voor 148 cm. Zijn de ponnies groter, dan wordt er gesproken over een “dubbele ponnie”.
