Den Bosch-Oost was rond 1975 een wijk met ongeveer 15.000 inwoners. Het merendeel van hen behoorde, sociaaleconomisch gezien, tot de minder draagkrachtigen: geschoolde handarbeiders en laaggeschoolde hoofdarbeiders. In deze wijk was nauwelijks iets van welzijnswerk te bespeuren. Maar dat veranderde in het midden van de jaren '70.
Filosofie der onderdrukten
Geïnspireerd door een golf van vernieuwingen eind jaren zestig in Europa en andere delen van de wereld, stichtte opbouwwerker Piet Willems in 1974 het Experimenteel Welzijnsproject-Oost, gefinancierd door het ministerie van CRM.
Het roer moest om. Voortaan zouden niet de gevestigde instituties, maar de bewoners en vooral de 'kansarmen' zélf aangeven wat er moest gebeuren in de arbeiderswijken.
Leidraad voor deze nieuwe aanpak was de Braziliaan Paulo Freire, die met zijn 'Filosofie der onderdrukten' (1974) een nieuwe impuls gaf aan het ervaringsleren in arbeidersmilieus.
Ook werd Piet Willems in zijn aanpak gesterkt door de ervaringen van de Internationale Basisbeweging en van de Wereldscholen, die met name in Vlaanderen (Genk) goede resultaten boekten.
Groepen voor vrouwen
Al snel ontstonden de eerste bewonersgroepen, zoals voor baanlozen / WAO-ers, huurders en jongeren. Maar ook lees- en schrijfgroepen en vrouwengroepen zagen het licht. Ook werden bewoners gestimuleerd om hun zegje te doen bij de gemeente en om zoveel mogelijk deel te nemen aan voor hen bepalende organisaties, zoals woningbouwverenigingen en scholen.
Tegelijkertijd bleek dat de filosofie en aanpak van Welzijnsproject-Oost veel jongeren aantrok met kennis van alfabetisering en ander opbouw- en vormingswerk. Onder hen waren artsen en gezondheidswerkers, juristen en kunstenaars.
Met vereende krachten en vanuit de genoemde filosofie werd in 1980 Gezondheidscentrum Samen Beter gesticht. Een advocatencollectief huurde er een pandje en het alfabetiseringswerk vond een plek in het rijtjeshuis, van waaruit ook het Welzijnsproject-Oost haar activiteiten ontplooide. Op deze locatie ontmoetten ook de afgevaardigden van de verschillende bewonersgroepen en sectoren elkaar in het periodieke 'Projectenoverleg'. Ook actieve bewoners en professionals mengden zich in de organisatie van het Gezondheidscentrum, bijvoorbeeld als gastvrouw of -heer, in werkgroepen en in het bestuur.
Leren vanuit de eigen ervaringen
In het Welzijnsproject-Oost stond het leren vanuit de eigen ervaringen centraal: Door deel te nemen aan activiteiten en groepen ontstaan nieuwe ervaringen. Door het onder woorden brengen daarvan en het nadenken over de eigen rol en die van anderen, kunnen stappen naar verdere zelfontplooiing worden gezet. Dit leerproces vond plaats bij individuele contacten, maar kwam bij uitstek aan bod in de Basisacademie, een nieuwe vorm van scholing voor vrijwilligers.
Naast het leren vanuit eigen ervaringen, brachten deelnemers zelf onderwerpen in waarover zij meer wilden weten of waaraan behoefte was. Waar mogelijk werd relevante informatie gezocht (kranten, tijdschriften, boeken en film). Daarnaast konden allerlei praktische vaardigheden worden geoefend.
Geïnspireerd door Paulo Freire boden buurtkunstenaars ondersteuning bij het bespreekbaar maken van gevoelens en ervaringen van de verschillende bewonersgroepen. Kernbegrippen en -thema's werden door deze kunstenaars gevisualiseerd. De resulterende foto’s en affiches zijn later, als DAAR-project, landelijk uitgegeven en verspreid.
Vrouwenwerk in Oost
Rond 1978 ontstonden de eerste vrouwengroepen in Oost.
De behoefte aan contact buiten de deur bleek groot, evenals de diversiteit aan wensen en behoeften - van creativiteitsgroepen tot praatgroepen en van Engelse les tot een VOS-kursus (Vrouwen Oriënteren zich op de Samenleving). Al gauw besloten we daarom tot de oprichting van een gezamenlijk coördinatiepunt: de vrouweninitiatiefgroep. Hieraan nam van elke vrouwengroep en -activiteit in de wijk een afgevaardigde deel.
De vrouwen van de vrouweninitiatiefgroep namen eenmaal per twee weken deel aan een speciale basisacademiegroep. Jaarlijks organiseerden we ook voor hen studiedagen buiten Den Bosch. Ook organiseerde de vrouweninitiatiefgroep minstens een keer per jaar een Vrouwendag; een feestelijke dag voor alle vrouwen uit de wijk, waarop een thema met zelfgemaakt cabaret en liederen werd uitgevoerd. Ook werden regelmatig excursies gepland, met open deelname voor vrouwen uit de wijk.
De vrouweninitiatiefgroep bleek een gouden greep. Twee jaar later hadden de groepen creativiteitsles en Engelse les zich verdubbeld, was er naast de VOS-cursus een cursus Politieke vorming, de experimentele Kijk-praat-leergroep, een groep voor gescheiden vrouwen, een timmercursus, een zang- en cabaretgroep en een Open Schoolgroep.
Audiofragment: Deelnemers aan de Vrouwendag Den Bosch Oost staan op het punt om een lied ten gehore te brengen. (Bron: collectie BHIC, archief Vrouwenradio, inv.nr. 172, kant A)
De diversiteit aan groepen en cursussen voor vrouwen werd in de loop van de jaren steeds groter. Zo ontstond er een wijk-overstijgend project 'Vrouwen en woonomgeving', wat weer leidde tot een zelfstandig werkgelegenheidsproject: tweedehands kledingwinkel Hartenvrouw. De vrouwen van dit project boden de wijk via recycling zeer voordelige kinder- en dameskleding, en steunden daarmee tevens een goed doel.
Feministisch gedachtegoed
Natuurlijk werkte het feministisch gedachtegoed ook inspirerend voor het vrouwenwerk in Oost. De maatschappelijke positie van arbeidersvrouwen verschilt echter sterk van vrouwen uit de midden- en hogere klasse. Daarom probeerden we, waar mogelijk, dit gedachtengoed te vertalen naar de vrouwen in de wijk.
De vrouwenwerksters in Oost hadden regelmatig contact met het stedelijk georganiseerde vrouwenwerk, vooral met Brood en Rozen. Er bestond wederzijds veel respect voor elkaars werk en waar mogelijk werd samengewerkt, vooral bij het ontwikkelen van cursussen.
Vrouwengezondheidswerk
Omdat de medewerkers van Gezondheidscentrum Samen Beter vanuit dezelfde filosofie werkten als de medewerkers van Welzijnsproject-Oost, ontstond een zeer sterke verwevenheid van het welzijnsproject en het vrouwenwerk in de wijk.
Samen ontwikkelden zij groepen en cursussen die waren gericht op de gezondheid en het welzijn van vrouwen, waaronder VIDO-groepen (Vrouwen in de overgang), afslankgroepen, ontspanningscursussen, moedercursussen en FORT-groepen.
De maatschappelijk werksters van Samen Beter zochten tevens contact met Balsemien, een landelijk hulpverleningsproject voor vrouwen dat in Den Bosch was gevestigd. Uit deze samenwerking kwam een emanciperende hulpverlening voort, met name gericht op vrouwen uit de wijk.
Uitgangspunten daarbij waren:
De vrouw en haar zelfbeschikkingsrecht staat centraal.
Problemen worden niet geïndividualiseerd; zowel de persoonlijke als de maatschappelijke component krijgt aandacht.
Lichamelijke, psychische en sociale problemen hangen met elkaar samen en worden integraal benaderd.
Gelijkwaardigheid tussen mensen komt tot uitdrukking
Professionele deskundigheid en ervaringsdeskundigheid zijn beiden van belang in het hulpverleningsproces.
Daarnaast begeleidden de maatschappelijk werksters jarenlang meidengroepen in de buurthuizen. Daarbij kwamen gesprekken en voorlichting over seksualiteit aan de orde. Ook ontwikkelden zij, samen met het onderwijs, seksuele voorlichting in het laatste jaar van het basisonderwijs.
Omdat in de wijk behoefte ontstond aan een laagdrempelige peuteropvang voor vrouwen met weinig inkomen, werkte Samen Beter mee aan de opzet van een passende dagopvang. Met als resultaat dagopvang ’t Kruimeltje, die jarenlang een uitkomst bleek voor de wijk.
Tenslotte werd in samenwerking met vrijwilligsters uit de wijk een dagopvang voor vrouwen opgezet, ter ondersteuning en begeleiding bij psychische problemen. Ook dit project, De Stroom, heeft een onmisbare functie in de wijk vervuld.
Einde aan de ondersteuning
In 1987 kwam een einde aan de subsidie van C.R.M. voor het vrouwenwerk in Oost. De gemeente noch Welzijnsproject-Oost bleek bereid de uren voor het vrouwenwerk over te nemen. Hierdoor werden beide vrouwenwerksters gedwongen om elders te solliciteren en de ondersteuning van het vrouwenwerk viel nagenoeg stil.
Reageer hieronder, deel je herinneringen aan de vrouwenbeweging en vul deze pagina aan! Foto's kun je sturen naar info@bhic.nl. Wij voegen ze dan hier toe. Vragen en opmerkingen kun je ook plaatsen op het forum.
De voorbode was ook de Moedermavo.... als je dat niet kon halen
Lees en schrijfgroep met Grietje Nekkers en Jeanie Ruis, liep zelfs door waar nodig in ondersteuning naar vervolg opleiding MDGO.
Zij richtte daarvoor op, de 2 jarige opleiding, in navolging van Tilburg, waar mee je dan naar de drie jarige MDGO kon. Als je die ook gehaald had kon je door naar een HBO opleiding van je keuzen. Wil je nog meer horen / lezen.....
Thijs de Leeuw
bhiczei op 8 februari 2021 om 08:12
Dank voor je reactie Maria, goed om je ook hier te zien. En vertel vooral verder alle verhalen zijn welkom!
Filosofie der onderdrukten
Vrouwengezondheidswerk
