Het was hard, maar ook gezellig werken op het steenfabriek. En ook niet zonder gevaar! Als 19-jarige ben ik er begonnen als hoefsmid en onderhoudsmonteur en ik was ook reservemachinist. Als machinist heb ik even gereden op de zandtrein in de put aan de rechterkant van de Laan van Assisi, vanuit de A65 gezien.
Gerard van Spaandonk haalde als machinist met een bagger eerst het zand van de leemlaag af. Dat zand werd later weer teruggestort als de leem eronderuit gebaggerd was. Op de leemtrein zat Marinus Berendonk als machinist. Hij bracht de leem naar de fabriek om verwerkt te worden tot stenen.
Op een dag spoelde het zand na een wolkbreuk gedeeltelijk onder de rails vandaan. Ploegbaas Van Doveren zei tegen mij: “nu kan je laten zien dat je machinist bent, Gerard. Die trein moet naar voren.” Ik bedacht een truc: ik voerde de snelheid op en sprong van de loc af. Toen de trein veilig over het weggespoelde zand was, werd hij opgevangen en afgeremd en ik kreeg een pluim.
Als hoefsmid hoefde ik alleen maar de hoeven bij te houden. Een keer werd ik geroepen om Janus van Drunen, een één-armige stalbaas, te helpen bij een paard dat weggezakt was bij het storten van gebroken zonstenen. Deze werden later hergebruikt om er stenen van te maken. De voerman moest het paard rustig houden en wij zouden een zeil onder het paard doorgraven. Daarna hebben we het paard er met twee paarden uitgetrokken.
Op een morgen werd ik om halfzeven geroepen om de lampen in de oven aan te doen, zodat de ovenisten de gebakken stenen die nog een beetje warm waren er uit konden halen en sorteren. Normaal hoefde dat alleen als er lampen stuk waren, maar dat was nu niet het geval. Er stond mij iets heel anders te wachten. Er zat een man in de oven die er niet meer uitging, zeiden ze. Ik deed de lamp aan en zag hem tegen een stuik stenen zitten. Ik riep naar hem dat hij weg moest gaan.
Omdat hij geen aanstalten maakte, greep ik hem bij de schouder en toen voelde ik dat hij stijf was en gestorven. De ovenisten zeiden dat het een spiritusdrinker was, de ‘tjiletjap’ (Van Bremen). Die sliep wel vaker in de oven, omdat het er lekker warm was. Ik heb de politie gebeld en de huisarts, die later bevestigde dat hij gestorven was. Ik heb hem onder begeleiding van de politie naar het gasthuis in Udenhout gebracht.
Udenhout, personeel van de steenfabriek, 1908. Foto: Regionaal Archief Tilburg fotonr. 048608.
Als onderhoudsmonteur moest ik een keer tijdens de pauze met Jan Rokven nieuwe messen zetten in een leemmenger. Daarna zou hij gaan eten en kon de menger weer volgestort worden met leem. Ik moest er bij blijven staan om te kijken of de messen op hun plaats bleven en alles in orde was. Op een geven moment gaf ik aan dat de laatste kar met leem naar boven kon komen, want dan was hij vol.
Hoe en wat er toen gebeurde, weet ik niet, want het ging zo snel. Er kwam een losgeslagen kiepkar met leem naar beneden die ik niet zag aankomen. Hij kwam tegen mijn schouder en ik viel voorover in de menger met de nieuwe messen. Goed dat die al vol was en ik een engel op mijn schouder had én dat een medewerker het op een afstand zag gebeuren en met al wat hij geleerd had riep: “zet de menger stil, want Gerard ligt erin!!”
Het was op tijd, maar ik heb er lang nachtmerries aan overgehouden. Mijn moeder kon dat dan beneden op het opkamer horen, en dan kwam ze altijd even boven kijken. De directeur kwam dezelfde avond nog langs om naar mijn toestand te informeren. Hij bracht drie zakken kolen mee en omdat ik kostwinner was, konden we die heel goed gebruiken!
De schrijver na jaren terug in de lcomotief van de steenfabriek.
Aanvulling 7 oktober 2020
Van een oud-collega kreeg ik deze foto`s van de steenoven nog toegestuurd.
Marines Berendonk op de nieuwe Ruston locomotief
De eerste foto is voor mij heel belangrijk; Marines Berendonk op zijn nieuwe Ruston locomotief in Udenhout op het steenfabriek. Hij heeft ervoor gezorgd dat ik er ook kon werken. Marines is voor mij altijd een vader geweest toen mijn vader stief; ik was toen pas 15. Hij woonde bij ons in de buurt. Traktement zat er bij mijn moeder niet aan, er liepen er nog 6 meer rond, maar van Marines en Cato kreeg ik elke week 50 cent en een hond voor fl. 2.50, maar die moest ik wel daar mee afbetalen. Ik had van Marines nog geen foto, zo zie je maar wat een foto nog belangrijk kan zijn op mijn latere leeftijd!
Bep Smits
Marines Berendonk en putbaas Van Doveren
Over de laatste foto het volgende; ik heb eerder in dit artikel geschreven dat ik ook een tijdje machinist op een loc ben geweest op het pas gestorte zand in de leemputten. Daarbij schreef ik dat bij een hoosbui (terwijl ik in schafkeet zat) het pas gestorte zand onder de rails weg spoelde! Ik wist niet dat er een foto van gemaakt was! Je ziet mijn karren, die in de put lagen. Mijn loc had ik met veel angst al rijdend heel aan de overkant weten te krijgen, maar ik zat er zelf niet op. Ik kreeg een pluimpje van Hein van Doveren de putbaas!
Gerard, pracht verhaal, zo direct uit de eerste hand het schrijft gemakkelijker wanneer je van iets getuige bent.
Zeker als onderhoudsmonteur kom je van allerlei storingen tegen, maar ook iets handiger bedenken.
Je bent lekker aan het schrijven, mooie verhalen, ga door !
Lisette Kuijper
bhiczei op 14 december 2017 om 11:19
Daar is het BHIC het natuurlijk helemaal mee eens, Rini! Ga zo door Gerard, we lezen jouw prachtig geschreven verhalen met veel plezier. Onze complimenten!
Piet de Kort
zei op 21 mei 2018 om 16:13
In de leemput naast de Assisielaan te Biezenmortel waren ze rond 1950 - 1960 aan het uitgraven met een graafmachine. op een dag was een Broeder van Assisie aan het wandelen met pupillen toen er om hulp geroepen werd. De Broeder ging kijken en toen bleek dat de machinist onder de machine terecht was gekomen. Hij verloor hierbij zijn beide benen. door het kordaat optreden van deze Broeder heeft hij de eerste hulp kunnen bieden en is hij gered. Ik dacht dat de machinist Dhr.Schapendonk was.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 23 mei 2018 om 12:45
Jee, wat een verhaal Piet. Verschrikkelijk om te lezen dat deze machinist zijn beide benen moest missen. Maar wel een doortastende actie van de Broeder gelukkig zodat nog erger werd voorkomen.
Gerard Veltman
zei op 1 juni 2018 om 14:47
Wat was er gebeurd in de laan bij Assisi?
Ties Robben, de machinist van de zandbagger, was onder het draaien aan het smeren. Dit is wel effectief, maar gevaarlijk!! Tijdens het smeren voelde Ties te laat een aanval van epilepsie aankomen en hij viel tussen de emmers van de ladder die het zand omhoog transporteerde.
Hierbij verloor hij twee benen, een onder en een boven de knie. Bovendien verloor hij door het slaan met zijn hand ook nog zeven vingers. Aan een hand had hij nog een duim en aan de andere hand de duim en wijsvinger.
Lang heeft hij in het ziekenhuis gelegen tot de tijd aangebroken was dat hij naar huis mocht. Ties woonde in de Kreitemolenstraat in Udenhout nog bij zijn moeder thuis die hem liefdevol verzorgde. Als voetballiefhebber kon hij al snel weer naar RKSSS met de rolstoel, dit was vlakbij (50 meter). Niet dat hij zijn eigen schaamde, maar hij was o zo blij toen hij zijn prothesen kreeg. Eerst nog met twee krukken en daarna met twee wandelstokken en hij liep als een kievit.
Ties was een hele sociale man, die altijd klaar stond…..maar je moest hem niet voor de gek houden, want als hij je aankon, trok hij je met één stok naar zich toe en met de andere stok kreeg je op je flikker. Ik kon goed met Ties opschieten hij woonde langs mijn Oom!
Piet de Kort, ik denk dat je je vergist met Dhr. Schapendonk, want dit was n.l de buurman van Ties die een huis verder woonde lands het voetbalveld.
Marilou Nillesen
bhiczei op 4 juni 2018 om 09:35
Jeetje Gerard, wat heb je dat prachtig verwoord. Wat een mooi monumentje voor Ties Robben! Heb je toevallig nog een foto waar Ties op staat? Dat zou het helemaal af maken ;)
Frans Nooren
zei op 7 december 2020 om 20:03
Mijn naam is Frans `Nooren en mijn opa van moeders kant was Vermeulen. ik heb begrepen van mijn moeder dat ze op de fabriek gewoond hebben en dat opa met zijn broers daar gewerkt hebben. Is er iemand die daar nog iets vanaf weet, mvg Frans Nooren.
Gerard Veltman
zei op 14 december 2020 om 06:41
Beste Frans, Weet je ook de roepnaam van Vermeulen en zijn geboortejaar? Op welke steenfabriek heeft hij gewerkt, St. Josef of de Weijer? En weet je ook in welke functie: leidinggevend, in de put of fabriek, of als arbeider daar of als voerman?
Hier zou ik graag eerst antwoord op hebben voor ik verder kan.
Frans Nooren
zei op 14 december 2020 om 10:58
Beste Gerard. Het waren vier broers, zoons van Ties Vermeulen, heb inmiddels de foto gezien , gevonden in het Tilburgs archief staan de namen erbij, Janus, mijn opa was Adrianus Vermeulen, en mijn moeder Cor Vermeulen. hebben nog op de oven gewoond , zei mijn moeder altijd. Op de foto staat Weyers. Als er iemand is die nog iets weet van de familie zou ik leuk vinden. Bij voorbaat dank voor de moeite die je genomen hebt. mvg . Frans Nooren. opa was geboren in i juni 1978.
Gerard Veltman
zei op 21 december 2020 om 06:27
Beste Frans Nooren.
Het enigste wat ik kan vinden en wat ze mij verteld hebben, wat mogelijk een antwoord is op je vraag is , is dat de familie Vermeulen die ik gevonden heb heeft gewoond in Udenhout op de Krijtenheiden. Nu Kreitenmolenstraat.
Om naar den oven te gaan hoefde ze de straat maar over te steken, liepen door een paadje langs de boerderij van Hannes Bertens en kwamen bij de steen fabriek uit.
De Vermeulens die ze mij verteld hebben stonden ingeschreven als fabrieksarbeiders en dat kon zijn; o.a. handvormers, de mensen aan de binnen of buitenpers, optrekkers of gammers, voerlui of corvee.
Mensen die in de oven zelf werkte waren ovenisten. Die haalden de stenen uit de oven en sorteerden die en kruiden ze naar het asfalt in de opslag. Hier heb ik geen Vermeulens gevonden.
Er was vroeger nog wel ene GRAD Vermeulen (DEN HOED ook wel genoemd). Hij was ploegbaas een tijdje in de leemputten, waar het leem gebaggerd werd!
Misschien komt U hier verder mee, de loonadministratie is niet meer te achter halen door mij.
Groeten
Gerard Veltman
Frans Nooren
zei op 22 december 2020 om 20:03
Beste Gerard Veldman, sowieso bedankt voor de moeite die je genomen hebt , maar ik heb ondertussen in het Tilburgs archief gevonden dat het gaat om vier broers Vermeulen die zich opgewerkt hadden tot baas op de fabriek. bijlage op de foto, zie archief. 048608 in de bovenstaande foto op het fabrieksterrein. nogmaals bedankt. Frans Nooren.
Rhian
zei op 22 februari 2021 om 20:38
Beste Gerard, wat een mooi verhaal en bijzondere foto's. Ik ben bezig met het maken van een mooie fietsroute door Udenhout, Oisterwijk, Boxtel etc. Het begin- en eindpunt is de voormalige steenfabriek. Ik zou het leuk vinden een deel van dit verhaal + afbeeldingen te gebruiken. Ik hoor graag of dit mogelijk is!
Marilou Nillesen
bhiczei op 23 februari 2021 om 08:45
Hallo Rhian, wat leuk dat je deze bijdrage van Gerard hebt getroffen. Ik heb hem achter de schermen een mailtje gestuurd met je gegevens dus hopelijk hoor je snel meer. Fijne dag!
Gerard Veltman
zei op 23 februari 2021 om 12:03
Goede morgen Marilou. Het verheugt mij dat ik zoveel mensen een plezier doe om hetgeen dat ik weet en mee gemaakt heb tot een verhaal te brengen en er zo vele van genieten. En ook dat deze verhalen ook voor het nageslacht bewaard blijven. Wat bijzonder dat dit bovenstaand verhaal oproept om er een fietsroute van te maken en ik wil Rhian voor U terplaatsen op het terrein en omgeving wel een rondleiding geven zodat het voor U een beter inzicht geeft en nog meer tekst en uitleg heeft bij het begin en einden van de fiets route. Marilou mag mijn email adres aan U geven voor nader contact.
Marilou Nillesen
bhiczei op 24 februari 2021 om 09:27
Fijn dat je zo enthousiast reageert, Gerard. Achter de schermen heb ik je mailadres aan Rhian doorgegeven. Veel succes verder!
Paul van Iersel
zei op 21 oktober 2021 om 23:31
Beste Geert Veltman, Ik heb zojuist jouw verhaal gelezen dat hierboven is gepubliceerd. Interessant om te lezen. Ook de reacties op je verhaal o.a. van Ties Robben zijn leuk om te lezen. Ik herinner mij als kind, dat ik het indrukwekkend vond om Ties te zien wanneer hij op de rand van een bed zijn protheses aandeed. Ik woonde namelijk tegenover Ties en kwam daar wel eens op bezoek. Er wordt ook gesproken over de buurman Schapendonk maar er zat nog een huis tussen dat van de familie Boons en dan stond de boerderij van Schapendonk. Ik was bevriend met Peter Boons en samen kwamen we wel eens bij Ties Robben. Naar aanleiding van jouw foto waarin je in de locomotief zit ben ik benieuwd waar die staat. Mijn vader heeft namelijk ook een tijd als machinist gewerkt. Ik ben benieuwd naar je reactie. Met vriendelijke groet, Paul van Iersel
Gerard Veltman
zei op 23 oktober 2021 om 14:22
Halo Marilou weet je nog dat je in het voorjaar mijn adres doorgegeven hebt aan Rhian en daar volgde een afspraak op, op een zondag morgen bij het steenfabriek in Udenhout al waar ik haar een rondleiding gegeven heb in een druilige natte omgeving. Ze had flink wat filmmateriaal verzameld met geluid en na anderhalf uur was ze weer vertrokken met de beloften dat ze het uit zou werken met de boswachter en ze mij de beloofde fietsroute die daaruit zou volgen mij zou toe sturen IK WACHT HIEROP NOG STEEDS! Niet mooi van Rhian dat ze haar belofte niet na komt. en ik heb haar email niet meer.
Gerard Veltman
zei op 23 oktober 2021 om 15:13
Beste PAUL. Als je een zoon bent van Jan van Iersel heb ik je vader goed gekend. een fijne collega om mee te werken. En dat werken was als Marines de smid (Beerendonk) vrij was dan reed ik als invaller op de LOC van je vader en je vader nam de LOC van Marines die veel zwaarder was, want die machine van Marines die moest de volle karren uit de leemputten omhoog trekken en naar de halvemaan rijden, daar nam ik dan met de loc van je vader de trein met leem weer over en bracht die naar de fabriek en reed weer met de lege karren terug naar de halvemaan en zo vulden we onze dag. In de kantine zaten we als machinist ook weer bij elkaar niet alleen om te eten, maar ook om de verhalen.
Dan had je het nog over Peter Boons die langs Ties Robben woonden waar je bevriend mee was. Die familie ken ik ook want Hein Boons de vader van Peter was een Oom van mij (een broer van mijn Moeder). Met Ad Boons heb ik weer contact gekregen ook door BHIC. En zo zie je maar de wereld is klein, maar word weer bij elkaar gebracht door..... BHIC!!
Op den fabriek mocht het personeel op Zaterdag met met heel het huishouden gratis douchen want thuis hadden we in die tijd nog geen douch! Heb je daar ook gebruik van gemaakt?
Gerard Veltman - Helvoirt
Gerard Veltman
zei op 23 oktober 2021 om 15:37
Paul ik ben vergeten te vertellen dat deze loc weg staat te roesten op het terrein van den oven waar de oven vroeger gestaan heeft daar heb ik de foto van mij er in ook gemaakt. Ga er maar even inzitten dan krijg je het zelfde gevoel als wat je vader voelde als hij er in reed....en dat is een fijn gevoel!!
ik heb met zulke kleine loc nog zonstenen (gedroogde stenen) naar ST. Joseph gebracht een klein steenfabriekje een eindje verder op en nam dan ook de post mee en kwam dan ook langs Drika ten Have en die vroeg dan of ik een builtje met appels mee wilden nemen voor haar zoon Karel, dan mocht ik er zelf ook wel eentje van hebben!! Leuk toch!!
Paul van Iersel
zei op 23 oktober 2021 om 20:01
Hallo Gerard, bedankt voor je reageren en ontzettend leuk om te lezen. Ik ga beslist een keer naar de fabriek kijken. Ik dacht dat alles weg was maar dat is dus niet zo. Ik kan me goed herinneren hoe het voelde om mee te rijden want dat deed ik wel eens op woensdagmiddag als ik vrij van school was. Maar dan moest ik uitstappen voordat hij bij een plaats kwam waar collega's waren natuurlijk want dat mocht eigenlijk niet. Ik had een klein plastic locomotiefje waarmee ik dan natuurlijk over de rails reed. Volgens mij zijn ook alle spoorlijnen verdwenen? Dat douchen kan ik me niets van herinneren. Wij hadden thuis wel een zitbad maar geen warm water, dat moest warm worden gestookt op een grote gaspit waar ook de was op werd gekookt. Wij droogden wel appeltjes boven op de oven, zakken vol en die konden we dan in de winter opeten. Dat van het wisselen van locomotief wist ik niet. Vader is later op een heftruck gaan rijden dat zal je dan ook wel weten. Oh ja, ik ben inderdaad de zoon van Jan van Iersel dat had je goed begrepen. Vader haalde ook collega's op met een busje en ik ben een keer mee geweest naar Maren. Jij ook? Het was een van de modernste steenfabrieken. Ik ben onlangs nog in Maren geweest maar ook die is afgebroken. Tand des tijds zeg maar. Leuk dat je reageert. Groeten, Paul
Gerard Veltman
zei op 24 oktober 2021 om 16:14
beste Paul . bedankt voor je snelle reactie ik veronderstel dat je nog heel jong was en dat je de werkzaamheden van je vader niet kan volgen, ik weet niet of je in de buurt woont anders wil ik wel een keer een afspraak met je maken dat jij en misschien met je kinderen ik jullie ter plaatse een uitleg geef. want nu er niets meer staat en alles begroeit is is het moeilijk voor een leek om nog te zien waar je vader vroeger gereden en gewerkt heeft.
groeten en laat maar horen of je er behoefte aan hebt. En leuk vind!
Paul van Iersel
zei op 31 oktober 2021 om 20:14
Hallo Gerard, ik wil graag gebruik maken van je aanbod om een keer uitleg te geven. Ik ben zelf op dit moment actief op het gebied van erfgoed en mijn mede leden zouden graag mee willen naar de rondleiding. Ik zal zo spoedig mogelijk een antwoord op de website plaatsen want ik ken de agenda's niet en uiteraard ook die van jou.
Groeten, Paul
Gerard Veltman
zei op 5 november 2021 om 16:06
Hallo Paul laat maar horen wanneer het jullie schikt, dan kijk ik of het uitkomt.
Willie Damen van de Mosselaer
zei op 26 september 2023 om 15:41
Prachtige verhalen Gerard.
Mijn Opa heeft ook bij de steenfabrieken gewerkt in Schijndel, Kerkdriel en Sint-Oedenrode.
Gerard Veltman
zei op 26 september 2023 om 16:14
beste Willie in Udenhout werkte toen der tijd ook een sorteerder Damen, maar dat zal je Opa niet geweest zijn denk ik. Wat voor werk deed je Opa op een van die fabrieken.? Je moest als ovennist geboren zijn anders hield je het niet voel bij dat volk.....en van een pilsje niet vies zijn! En als je niet teveel dronk kon je er best van leven, het was heel hard werken maar het geld was goed. Gerard
Gerard van Spaandonk haalde als machinist met een bagger eerst het zand van de leemlaag af. Dat zand werd later weer teruggestort als de leem eronderuit gebaggerd was. Op de leemtrein zat Marinus Berendonk als machinist. Hij bracht de leem naar de fabriek om verwerkt te worden tot stenen.
Op een morgen werd ik om halfzeven geroepen om de lampen in de oven aan te doen, zodat de ovenisten de gebakken stenen die nog een beetje warm waren er uit konden halen en sorteren. Normaal hoefde dat alleen als er lampen stuk waren, maar dat was nu niet het geval. Er stond mij iets heel anders te wachten. Er zat een man in de oven die er niet meer uitging, zeiden ze. Ik deed de lamp aan en zag hem tegen een stuik stenen zitten. Ik riep naar hem dat hij weg moest gaan.
Als onderhoudsmonteur moest ik een keer tijdens de pauze met Jan Rokven nieuwe messen zetten in een leemmenger. Daarna zou hij gaan eten en kon de menger weer volgestort worden met leem. Ik moest er bij blijven staan om te kijken of de messen op hun plaats bleven en alles in orde was. Op een geven moment gaf ik aan dat de laatste kar met leem naar boven kon komen, want dan was hij vol.
