Het Wilhelminakanaal verbindt de Amer bij Geertruidenberg met de Zuid-Willemsvaart tussen Beek en Donk en Aarle-Rixtel. Het kanaal loopt dus dwars door de Brabantse zandgronden. Van Geertruidenberg tot Dongen is het bevaarbaar voor schepen tot 1.350 ton (klasse IV). Daarna kunnen er slechts schepen tot 650 ton (klasse II) varen. Maar aan een vergroting en verbreding tot bij Tilburg wordt gewerkt.
Aansluiting Wilhelminakanaal en Zuid-Willemsvaart
Voor de overbrugging van het hoogteverschil van 15 meter zijn vijf sluizen nodig, die ter onderscheiding van de sluizen in de Zuid-Willemsvaart aangeduid worden met de Romeinse cijfers I - V.
Al sinds het einde van de 18e eeuw leefde met name in Tilburg de vurige wens om aangesloten te worden op een goede verbinding over water. De eerste plannen voor een kanaal dat Tilburg en Eindhoven met de Maas zou verbinden, dateren dan ook al uit 1794. Vervolgens zijn er door de hele 19e eeuw heen kanaalplannen gesmeed, maar tot graven leidde dat niet.
In 1878 komt ingenieur F.C. Bake, hoofdingenieur van de net opgerichte dienst Provinciale Waterstaat, met een plan dat daadwerkelijk levensvatbaar lijkt. De contouren van het latere Wilhelminakanaal zijn in dit plan in ieder geval duidelijk herkenbaar. Maar pas in juni 1905 wordt daadwerkelijk de “Wet tot aanleg van een scheepvaartkanaal ter verbinding van de Zuid-Willemsvaart en de rivier de Mark onderling en met de rivier de Amer” van kracht.
Sluis II
Ook een wet blijft papier, zolang de benodigde grond nog niet in eigendom is verkregen: er moesten nog zo’n 2.400 percelen van bij elkaar 900 eigenaren langs het kanaaltracé onteigend worden, voordat er daadwerkelijk een spa in de grond kon gaan. In 1910 begon men met het op de gewenste diepte brengen van de Donge vanaf Geertruidenberg en vanaf 1912 was Oosterhout vanaf de Amer via het Wilhelminakanaal bereikbaar.
Op 14 februari 1919 werd het kanaal tussen de los- en laadplaats van Dongen en de losplaats van Tilburg aan de Lijnsestraat voor de scheepvaart opengesteld. Op 28 april werd dit deel van het kanaal officieel geopend met een boottocht vol ingenieurs en Tilburgse notabelen van Oosterhout naar Tilburg.
Wilhelminakanaal in Tilburg, Lijnsheike (foto: RAT)
Tilburg had nu dus wel een laad- en losplaats aan het Lijnsheike, maar nog geen echte haven. Die werd tussen 1921 en 1923 aangelegd. Op 20 maart 1923 kon het Nieuwsblad van het Zuiden melden dat die middag de eerste ‘boot’ was binnengelopen in de nieuwe haven aan het Pius-plein. Het was de Davo, geladen met 1.500 balen tarwebloem voor de firma H. Schravenbouts. Op 4 april daarna werd het gehele kanaal opengesteld.
In 1972 is Sluis I vervangen, waardoor die geschikt werd voor het schutten van grotere binnenschepen. Anno 2010 is het Wilhelminakanaal vanaf de Amer tot aan Sluis II geschikt voor binnenvaartschepen Klasse IV (tot 1350 ton).
Graven van het kanaal in Oirschot (foto: RHCE)
Op 7 november 2007 hebben het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, de provincie Noord-Brabant en de gemeente Tilburg een convenant gesloten over de verbreding en verdieping van het kanaal, het slopen van Sluis II en vervangen van Sluis III. Dat laatste was nodig, omdat de oude sluis III de enige bajonetsluis in Nederland is en een industrieel monument.
De nieuwe, grotere Sluis III werd in oktober 2017 in gebruik genomen. Ten oosten van deze sluis is een zwaaikom (keerplaats) voor de schepen aangelegd. De vervanging van Sluis II verkeert anno 2024 nog in een planstadium. Door het verbreden en verdiepen wordt het hele kanaal tot aan Tilburg (bedrijventerreinen Kraaiven en Loven) geschikt voor grotere binnenvaartschepen (klasse IV). De planning voor al deze werkzaamheden is in handen van Rijkswaterstaat.
In 2004 maakte wandelden René en zijn cameraman Léon langs het kanaal. Bekijk aflevering 1 van het 7e seizoen (2004) van het programma De Wandeling van Omroep Brabant.
Dat word lachen als alles gerealiseerd is.Een verval van 7 meter, een nieuwe sluis met een afmeting voor schepen tot 12-1300 ton: twee keer schutten en het hele bovenpand is leeggelopen. Terugpompen? Dat kost wel zoveel energie, als ze nu pompen dan hangt Essent al aan de telefoon om te vragen waar ze op de sluis mee bezig zijn. En dat allemaal voor die paar schepen... Een nieuwe insteekhaven maken bij sluis 2, dát levert rendement op. Al het andere is het paard achter de wagen spannen, om nog maar niet te spreken over de verdroging van aangrenzend akkerland en industrieterrein door de verlaging van het waterpeil.
Jan Staps
zei op 28 september 2011 om 16:27
Na de oorlog kwam het scheepvaartverkeer weer op gang. Het stoomtijdperk was toen nog niet voorbij en grote stoomslepers trokken de aken door het kanaal. Bij de viaducten moesten de schoorsteenpijpen gestreken worden. Ook andere schepen die geen eigen voortstuwing hadden, werden opgeduwd door een z.g.n opduwertje, een klein motorbootje met daarin meestal 'n ééncylinder gloeikopmotor. Die leverde weliwaar niet veel vermogen, maar het was beter dan niks.
Dan had je ook nog schepen met een zijschroef: de schroef zat dan aan 'n lange aandrijfas en de motor stond aan dek. Met een speciale constructie kon de schroef binnenboord worden getrokken (bij bruggen en zo).
In Tilburg kwamen ook beurtschepen die een dienst onderhielden tussen Rotterdam of havens die op hun vaarweg lagen. Een paar ken ik er nog van, zoals De Vereninging 3. Ze hadden geen stuurhut en 'n vlak stuurrad. Mijn oom kwam met regelmaat in Tilburg en loste dan haast bij elke loswal goederen, zoals wol en machineonderdelen.
Ook werden veel kolen gelost op de Goirkese loswal, bestemd voor het gasfabriek. Er stond een grote kraan van Wassing en daar werden de vrachtwagens mee geladen. Er stonden altijd veel mensen bij het lossen te kijken, want de kolen die er naast vielen, kwamen nooit meer op ’t gasfabriek.
De loswal van het Goirke diende tevens als opslag voor zand en grind. De zandschepen hadden een eigen losinstallatie en dat was werkendag voor de schipper en z'n vrouw. Die vrouw stond dan aan de winch en die moest erg alert handelen. Dat ging wel eens fout, tot groot genoegen van de toeschouwers. Ze kreeg dan ongenadig van onder uit de zak, maar meestal draaide dat niet uit op 'n echtscheiding.
Ja men zegt wel eens, die goeie ouwe tijd. Aan m’n hoela, ze waren op ons niet zuinig. Soms was je net ’n vlag: ze hingen je 's morgens buiten en ze vergaten je 's avonds binnen te halen. Terugkijkend kunnen we stellen dat het kanaal een grote plaats heeft ingenomen in ons leven en bijna elke dag kom ik er nog veel bekenden tegen.
Gegroet
Henk Buijks, namens BHIC
bhiczei op 28 september 2011 om 16:28
Jan, wat een mooi verhaal heb je verteld! Ik zag zo voor me wat je beschreef. En dan die vergelijking met de vlag die men vergeten was binnen te halen... Bedankt! En je bent van harte welkom, wanneer je weer iets kwijt wilt op onze site.
