Aanleiding tot dit verhaal vormt de interesse van mevrouw Trix van der Zee, wonende in Bergen op Zoom, in de geschiedenis van haar directe voor familie als schippers. Zelf is zij geboren op het schip Catharina II.
Zoon Huibrecht en zijn nageslacht die via Halsteren in Bergen op Zoom terecht komt
Een tussenstap in Halsteren
De tweede zoon van Jacob van der Zee, Huibrecht, is geboren 7 september 1857 te Lemmer, gemeente Lemsterland. De geboorteakte vermeldt dat de ouders wonen te Sint Philipsland. De vader is turfschipper. Niet geheel duidelijk is waar Huibrecht van der Zee na huis A 4 precies heeft gewoond in Sint Philipsland. In bevolkingsregisters komen voor huizing “aan boord” en twee verschillende huisnummers. Maar welke huizen dat zijn is vooralsnog een vraagteken. Huibrecht en zijn gezin, waaronder de zonen Huibrecht junior, geboren te Zwartsluis op 29 maart 1902, en Gerrit, en verhuizen op 15 februari 1923 naar Halsteren.
Dan naar Bergen op Zoom
Op 12 oktober 1923 verhuizen Huibrecht senior, zijn vrouw en dochter, naar Bergen op Zoom en wel naar Noordzijde Haven 72a. Dit na aankoop van die woning op 20 augustus 1923. Ook Gerrit volgt op enig moment. De Huibrecht van 1902 verwerft een Frans vaarbewijs afgegeven op 22 januari 1931 met de bevoegdheden conducteur et captain.
Voor- en achterzijde van het Franse vaarbewijs (bron: Trix van der Zee)
Huibrecht senior overlijdt op 6 september 1936 in Bergen op Zoom. Op 20 januari 1939 wordt er in Arnhem een volgende Huibrecht geboren. Ook deze Huibrecht wordt schipper. Huibrecht van 29 maart 1902 overlijdt op 13 december 1974 te Zwijndrecht.
Onroerend goed in Bergen op Zoom
In het kadaster is Huibrecht van der Zee senior ook terug te vinden. Op 9 september 1907 verkoopt turfschipper Huibrecht huis en erf met sectie G 4195 aan de Zuidzijde Haven ter hoogte van de watermolen. Hij heeft dit gekocht op een veiling op 18 april en 2 mei 1895. Op 1 juni 1908 heeft hij huis en erf met sectienummer G 4196 gekocht. Hij verkoopt dit onroerend goed op 2 juni 1918 aan Antonie Vriens, de man die mede ten grondslag ligt aan het later bekende bedrijf Vriens – de Schelde. Sectie G 4196 zal zijn de nabuurlocatie waar Vriens in 1907 zijn bedrijf begon.
Pand aan de Zuidzijde Haven (bron: Vriens – De Schelde 1907 – 2007 : De mallemolen van het 100-jarig bestaan)
Huibrecht heeft hier niet gewoond, gezien zijn inschrijving in bevolkingsregister van Sint Philipsland. Kijkende naar bovenstaande foto’s kan worden verondersteld dat het onroerend goed voor opslag wordt gebruikt. Op de Dubbelstraat heeft Huibrecht ook nog een huisje staande op een perceel 53 m2, sectie G 5322, met recht op afvoer van regen in putje op sectie G 5321. Het huisje wordt gekocht op 11 februari 1904. Huibrecht verkoopt dit huis je op 28 augustus 1919. Misschien heeft er een schippersknecht gewoond.
Op 20 augustus 1923 koopt Huibrecht senior Noordzijde Haven 72, kadastraal bekend sectie G 5134. Hij gaat er wonen, in het bovengedeelte zijn zoon.
Noordzijde Haven 72 in 2023 (foto: Willem Kruf)
De schepen van de familie komen terug in deel 3 van dit verhaal, maar van zijn scheepsvervoer heeft Huijbrecht log- c.q. vaartboeken bijgehouden.
Wanneer, wat en van waar tot tot waar vervoerde Huibrecht van der Zee met zijn Catharina II
Gelukkig heeft de zoon van Trix drie originele cahiers met die gegevens ter beschikking gesteld over de periode 1923 tot en met 1963. De cahiers zijn gedigitaliseerd kunnen per bladzijde worden ingezien.
Het eerste cahier betreft de periode oktober 1923 tot en met mei 1926: mogelijk is het schip de Catharina die Huibrecht junior en Gerrit van hun vader kochten op 11 december 1923. De inhoud van het eerste cahier is een kasboek, beginnende met een bedrijfskapitaal van 890,00 gulden. Verder ontvangsten van bekende Bergse en Halsterse bedrijven als aardewerkfabriek N.V. De Kat, gieterij NV Mij “Holland” en N.V. Mij Richter, N.V. Rogier Nerinx Richter, Steen- en Drainagebuisfabriek firma Kooiman, Verkouteren, firma F. De Leeuw en firma Daverveldt, pottenbakkerij firma Wittermans, brandstoffen D. Sakko en Zonen, De Haas en Van Tilburg, kolenvereniging A.J.P., firma Borghouts. Reizen naar Coevorden, Amsterdam, Rotterdam – Leeuwarden, Bergen – Kamperland, Bergen – Gouda, Sint Annaland – Bergen, Bergen op Zoom – Groeve, Rotterdam – Balkbrug, Zuilichem – Gent, Gent – Broekerhaven.
Het tweede cahier betreft periode 18 mei 1925 tot en met juni 1952 en het derde cahier de periode van juli 1952 tot en met juli 1962. Dit is de Catharina II die Huijbrecht junior kocht op 11 mei 1925.
Cahier 2 begint met “Leeg naar Amsterdam om turf 1e reis”. Daarna wordt iedere reis op datum vermeld met bestemming, lading, de vaarweg, kosten, lonen enzovoort. Om de gedetailleerd aan te geven hierbij de eerste pagina van het logboek: 1e reis op 18 mei 1925. Wat opvalt is : er is sprake van jaagloon en sleeploon.
De eerste bladzijde van het logboek 1925-1952
De eerste tien jaren na 1925 is het doel veelal het veengebied in Zuid-West Drente om turf te halen. Zo wordt voor turf gevaren op 17 november 1926 van Leidschendam (Zuid Holland) via Nieuw-Amsterdam (Drenthe) naar Bergen op Zoom. Er worden dan een overtoom en 23 sluizen gepasseerd. Maar andere plaatsen in de lijn Groningen, Friesland naar Zeeuws-Vlaanderen worden niet geschuwd. Evenals de Rijn en Antwerpen, Gent.
Vanaf 1927 komen ook vrachten pulp, tarwe, rijst, witte suiker, bloem, oud-papier, puin, bomen, fosfaat, aannemers materialen, piekijzer, nikkel, (lege) vaten, steen, peeën, zand, maïs, eternit, oud-ijzer, spiritus van Bergen op Zoom naar Delft, tabak, grandnootkoeken, slakkenmeel, potasch, buizen, aardappelen, bieten, voerbieten voor. Vanaf 1930, 1931 wordt ook naar Frankrijk gevaren. Duinkerken, Parijs, Cambrai enzovoort. Trix geeft aan de crisisjaren 1930 betekende het bijeen sprokkelen van opdrachten. In 1935 verdwijnt het varen met turf.
Een week voor het uitbreken van WO II wordt teruggevaren naar Nederland en wel op 25 augustus 1939. Vele binnenvaartschepen worden in de zomer 1940 door de Duitsers gevorderd om omgebouwd te worden tot landingsvaartuig voor de invasie van Engeland. Hun schip wordt niet gevorderd en kon vracht blijven vervoeren, aldus Trix. In mei, juli 1941 is er een opvallende vracht te Bergen aangenomen van Ossendrecht naar Rotterdam: 70 ton peekoffie. Het behoud van het schip in de oorlog betekent na de oorlog een voorsprong op de schippers die geen of beschadigd schip hadden.
In cahier 3 wordt als laatste reis van de Catharina II vermeldt 26 oktober 1961 vervoer van een lading tarwe van Air sur la Lys ofwel Ariën-aan-de-Leie naar Dusseldorf. Dan 4 januari 1962 is het begin van de loopbaan van de Catharina. Onder de vermelding op 10 juli 1962 van hoogovenzand Spijk staat geschreven “Einde loopbaan Huib Sr.”
Trix vertelt over het onderduiken van mensen en boot in de in ontwikkeling zijnde Noordoostpolder tijdens de oorlog. Het “onderduiken” van het schip is precies terug te vinden in het cahier. Zij herinnert zich dat vervoer van kolen van Kampen naar Urk ’s nachts in een sleep met meerdere schepen geschiedde en volkomen in het duister om beschieting door de geallieerden te voorkomen. Bij varen op de grens van bezet en bevrijd gebied moest worden uitgekeken voor beschieting door één der strijdende partijen. Het onderduiken is precies in het logboek terug te zien van 10 augustus 1944 met stenen naar Noordoostpolder en 31 augustus schip leeg. Op 21 december 1944 twee reizen met kolen van Kampen naar Urk.
