Mijn Studiezaal (inloggen)
7625
Dorpsbestuur Schaijk, 1643 - 1811
Inleiding
Historisch overzicht 
Geschiedenis van het dorp Schaijk
7625 Dorpsbestuur Schaijk, 1643 - 1811
Inleiding
Historisch overzicht
Geschiedenis van het dorp Schaijk
De huidige gemeente Schaijk is gelegen tussen de rivier de Maas en de Brabantse Peel en omvat de plaatsen Schaijk en Reek alsmede een aantal voormalige gehuchten waarvan Mun en Gaal de belangrijkste zijn. Andere zijn Driehuis, Hooge Heide en Schaijksche Hoek. In totaal beslaat de gemeente 4120 ha en heeft 7.915 inwoners. *
Schaijk ontleent zijn naam aan een afgepaald of 'afgeschoten' perceel. Herpen, waartoe Schaijk lang heeft behoord, breidde zich in de loop van de eeuwen steeds verder uit. Er werd daarbij gezocht naar de beste en meest geschikte gronden voor de landbouw. De gevonden en ontgonnen gronden werden afgepaald en verdeeld in percelen van ongeveer gelijke afmetingen; zo'n afgepaald of 'afgeschoten' perceel werd een 'schaats, schoot, of schot' genoemd. De Herpense eigenaren zullen zich ook vlak bij hun pas ontgonnen landerijen hebben gevestigd, zodat daar een nederzetting ontstond, een 'wijk', en deze nieuwe buurtschap wordt 'Schaat-wijk' genoemd, later ook 'Schadewijk' en vaak ingekort tot 'Scawijc'. * Een ontwikkeling tot Schaijk ligt dan voor de hand.
De bewoning van het buitengebied is al oud: van de Romeinse tijd dateren de resten van een grafheuvel op de Gaalse heide. * Voor de 12e eeuw is er echter geen sprake van permanente bewoning van het gebied rondom de huidige gemeente Schaijk. De Abdij van Berne koopt in 1189 enige goederen van de proost van Zyfflich en sticht op Mun en Gaal zogenoemde "uithoven", stenen gebouwen met een kapel, waar een groep broeders zich toelegt op landbouw en veeteelt en deze vaardigheden leert aan de pachters. * Deze laatsten wonen op kleine hoeven, gelegen op de vaak lager liggende terreinen rond de uithof. De landbouw in deze streek floreert, want het bezit van de abdij groeit. De paters kopen in 1253 grond van graaf Willem van Megen; in 1302 acht bunder op Gaal en 22 bunder op Mun van de heer van Herpen en in 1327 24 morgen lands op de Eeght onder Velp (nu Reek). * De hoeven Mun en Schaijk vielen qua territoor onder de heerlijkheid Herpen.
Juist in de 13e en 14e eeuw gaan de ontwikkelingen zeer snel; de bevolking neemt toe, er wordt op grote schaal grond ontgonnen en verschillende landheren geven woest gronden uit aan hun onderdanen. De grond wordt veelal gemeenschappelijk gebruikt. Herpen en Velp verkrijgen in 1332 het gebruik van de gemene heidegronden. Binnen de driehoek Herpen-Gaal-Mun ontstaat een buurtschap, die rond 1421 haar eigen Antoniuskapel krijgt, het eerste resultaat van een streven naar kerkelijke en later ook burgerlijke zelfstandigheid. *
De ontwikkeling van het gehucht 'Scawijc' valt af te leiden uit een document, berustende in het parochie-archief. Het betreft een lijst, daterende uit 1591, en aangelegd door de rector van de kapel op 'Herperschaijc', waarop genoemd zijn de bijdragen die elk gezinshoofd binnen het rectoraat moet betalen tot onderhoud van de rector en de kapel. * Naast de namen staat soms vermeld waar men woonde of waar de landerijen lagen. Ook is er sprake van ambachtslieden, die zich gevestigd hebben in huisjes rondom de kapel, bijv. een smid, kleermaker, wever en een timmerman. De vermelding van een mulder, maakt het aannemelijk dat er ergens in 'Scawijc' een molen stond, die voor de boeren van het gehucht het verbouwde koren maalde.
Vanaf 1600 zet een groei naar zelfstandigheid in. In de lijst van 1591 komen 'de schepenen van Schaijk' voor en in 1643 is er al sprake van de 'gesworens van Schaijc'. Kerkelijk gezien is het meest in het oog springend het begin van de Doop- Trouw- en Begraafregisters in 1659. De definitieve afscheiding van de moederkerk te Herpen zal kort na 1648 plaats gehad hebben, toen vele katholieken uit Staats-Brabant aangewezen waren op kerken en kapellen in de vrije Landen van Ravenstein en Megen.
De Vrede van Münster in 1648 betekende voor Schaijk allerminst een 'vreedzame' voortzetting. Het Land van Ravenstein bleef een soevereine heerlijkheid, maar was aan alle kanten omgeven door gebieden, behorende aan de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden. Het Land van Ravenstein en dus ook Schaijk bleven niet gevrijwaard van roof en brandstichting door vreemde soldatenbenden. Zo wordt Schaijk in 1672 bezocht door Franse soldaten. Oorlogen en bezettingen blijven Schaijk vele jaren in hun greep houden. Ten gevolge van de Spaanse Successie-oorlog worden in 1704 honderden soldaten in Schaijk gelegerd en inkwartieringen zijn aan de orde van de dag. Grote schade is daarbij toegebracht aan de eigendommen van de bewoners, die toch al armlastig waren vanwege de vele oorlogen en de hoge belastingen die hen door het bestuur noodgedwongen moesten worden opgelegd. *
In 1794 verliest het Land van Ravenstein zijn zelfstandigheid. * De Franse troepen trekken het Land binnen en gedragen zich als plunderaars en brandstichters. * De komst van de Fransen betekent het einde van de vroegere machtsverhoudingen en de invoering van geheel nieuwe bestuurlijke structuren.
Geschiedenis van het bestuur
Het archief
Aanwijzingen voor de gebruiker
754 beschreven archiefstukken
255 gedigitaliseerd
Inventaris
754 beschreven archiefstukken
255 gedigitaliseerd
Kenmerken
Datering:
1643-1811
Vindplaats origineel:
BHIC 's-Hertogenbosch
Categorie:
754 beschreven archiefstukken
255 gedigitaliseerd