Vagebonderij was in de late 18e en vroege 19e eeuw een groot probleem. Op 3 december 1803 velde het Departementaal Gerechtshof in Arnhem vonnis over negen mannen en vier vrouwen. Vier ervan waren geboren en/of opgegroeid in Brabant.
Aanhef van het vonnis (Gelders Archief, toegang 124 inv. nr. 4518)
Het was niet gering, waaraan zij zich schuldig hadden gemaakt. Meestal samen met een of meer van de andere veroordeelden. Diefstallen, inbraken - vaak met geweld - en zelfs moord!
Vier veroordeelden hebben een band met Brabant:
Hendrik Goossens, bijgenaamd Hent Poppe of Hein de Poep, werd geboren in Rotterdam, maar groeide op in Uden. Volgens eigen zeggen is hij in 1803 37 jaar oud.
Anthonij Albert bijgenaamd Toon de Franschman werd geboren in Heeswijk en is 38 jaar oud.
Gerrit van Rooij werd geboren in Sint-Michielsgestel en is ongeveer 21 jaar oud.
Elizabeth van Doll is geboren in Helmond en tijdens het proces 31 jaar oud.
De anderen komen vooral uit het huidige België.
Hun vele misdaden begingen zij in de periode 1793-1802 in een groot gebied: het huidige Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel, maar ook in het zuidoostelijke hoekje van Zuid-Holland.
Radbraken, c. 1490 (bron: Esztergomi Keresztény Múzeum via Wikimedia Commons. Publiek domein)
De straffen waren niet mals. Hendrik Goossens en twee anderen werden veroordeeld om eerst half gewurgd te worden en daarna geradbraakt. Anthonij Albert, Gerrit van Rooij nog vier anderen zouden door den scherprechter met de koorde gestraft (...) worden, dat er de dode na volgt.
En Elisabeth van Doll? Zij had eigenlijk vooral geprofiteerd van de diefstallen van haar echtgenooot. Ze had ervan geweten en daarover gelogen. Zij werd veroordeeld om met roeden omhangen de executie van alle de Gevangenen aan te zien; dezelve wijders voor al haar leven bannende uit dit gehele Departement bij poene van zwaarder straffen inval immer wederom daar binnen mogt worden gevonden.
Het Hof heeft ruim 80 handgeschreven bladzijden nodig om het allemaal te beschrijven. Jan v.d. Wijst maakte er een transcriptie van.
