Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Duizel en Steensel
Over het openbaar lager onderwijs te Duizel klaagt de districtsschoolopziener te Eindhoven (zie bl. 85 Hoofdstuk VI van het provinciaal verslag van 1898).
Den 14 Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente; ik reed eerst naar Waalre; ontbeet te Valkenswaard in de herberg van Bots; ging toen via Westerhoven naar Riethoven; vandaar over Steensel en Eersel naar Duizel, en keerde ten slotte via Eersel, Steensel, Veldhoven en Blaarthem naar Eindhoven terug.
Op het gemeentehuis, hetwelk bestaat uit ééne kamer, vond ik B. en W.; terwijl ik mij aldaar onderhield met het Dagelijksch Bestuur ging Klasens met den ontvanger, te diens huize het geldelijk beheer van de gemeente na. Panken, de secretaris-ontvanger van Duizel woont naast het gemeentehuis; zijne woning heeft binnenshuis met de secretarie-raadszaal gemeenschap. Toen ik audientie verleende verscheen in de eerste plaats de wethouder v. Stiphout; hij beklaagde zich, dat de burgemeester zijn verzoekschrift ten behoeve van zijn zoon om “vergunning” in zijne woning te Steensel niet had willen behandelen.
De pastoor van Duizel had ik eertijds, bij mijn bezoek aan Oyen, reeds ontmoet als pastoor van Teeffelen; hij had niets te vertellen. Daarna kwam het nieuw benoemde hoofd der school zijne opwachting maken; hij was eertijds onderwijzer te Woensel; hij is nog ongehuwd, en woont samen met zijne zuster. Daarna kwamen twee raadsleden, Van Doorn en ... klagen over het slechte politietoezicht; als er in Duizel wat te doen was, requireerde de burgemeester geen marechaussee, maar liet dienst doen door een onbezoldigden rijksveldwachter uit Steensel; dat kweekte verzet bij hen, die in het jachtveld gecallengeerd waren.
De burgemeester, te dier zake door mij gehoord, verklaarde, dat de wachtmeester van de marechaussee partijdig was opgetreden tegen den gemeenteveldwachter, toen deze beschuldigd werd van geweld gepleegd te hebben tegen iemand in Duizel; na een lang gerekt proces was de veldwachter ten slotte door het Hof te ’s Bosch vrijgesproken. Om die reden liet de burgemeester, als hij versterking van politie noodig achtte, geen marechaussee komen.
 Ontginnen door middel van diepploegen (bron: RHCe) |
Onder de gemeente Hoogeloon, op de grens van Duizel, is de Heide Maatschappij met eene ontginning bezig; men had getracht van Duizel een aangrenzend stuk grond van ± 25 H.A. te koopen en had daarvoor f. 30,- de H.A. geboden; Duizel had het bod der Heide Maatschappij niet aangenomen: nu reeds had men gebrek aan werkkrachten; had er eene ontginning plaats, dan zou men heelemaal geen arbeiders meer kunnen krijgen voor den veldarbeid.
Door de ruzie tusschen den burgemeester en een deel van den raad kwam ik er achter, dat de burgemeester in gezelschap van den veldwachter in een herberg was geweest nà bezetten tijd; hij had, terwijl het politieuur half elf is, vergunning gegeven tot één uur. De brigadier der rijksveldwacht uit Bladel had zich daaraan niet gestoord, en had de beide heeren geverbaliseerd; een en ander was geschied op Vrijdag, elf Augustus 1899!
Secretaris Panken is een broeder van den regent van het seminarie; hij wordt geacht een goed fortuin te bezitten. Hij heeft nog een gehuwde broeder in Duizel wonen, die daar looier en sigarenfabrikant is.
Den 5 April 1907 kwam ik weer in Duizel; ik had eerst de gemeente Veldhoven bezocht, en daarna Eersel. Per rijtuig keerde ik ’s avonds naar Eindhoven terug. Ik verleende audientie aan Pastoor Bolsius, die niets te zeggen had en eenvoudig zijne opwachting kwam maken. Het onderhoud met B. en W. was niet van langen duur; met B. en W. van Eersel was ik naar 25 H.A. nieuw aangelegde dennenboschen op de grens van Hapert gaan kijken; dat vorderde meer tijd dan ik mij had voorgesteld, ten gevolge waarvan ik een groot half uur te laat door B. en W. van Eersel aan het Raadhuis te Duizel gebracht werd.
B. en W. krijgen hulp van Staatsboschbeheer bij ontginning van woeste gronden; voor 1907 f. 2.500 uitgetrokken op begrooting: f. 500 van gemeente en f. 2.000 van het Rijk; de aanleg van het voor boschcultuur uitgezochte terrein zal ± f. 100 de H.A. kosten; voor voorafgaande ontwatering behoeven geen kosten, dat naam heeft, gemaakt te worden. Aan B. en W. sterk aangeraden een uitvoerig register aan te leggen omtrent de exploitatie van de gemeentelijke bezittingen.
Tegen de kosten van onderhoud der waterleidingen zag men erg op; de burgemeester was van plan eene verordening te ontwerpen, om het onderhoud der kleine waterleidingen te brengen ten laste der aangelanden. Met het reglement in de hand achtte hij zich daartoe gerechtigd. Tot den aankoop van een brandspuit zou men vooreerst nog wel niet kunnen komen; er waren zoo vele dringende uitgaven te doen, waarvoor geen geld te vinden was, dat aan het aankoopen van een brandspuit heelemaal niet kon gedacht worden.
De verhouding tusschen de marechaussee en den gemeente veldwachter is tegenwoordig uitstekend; de menschen gaan samen uit, doen samen dienst. Moeielijkheden bij handhaving van het politieuur in de herbergen worden tegenwoordig niet ondervonden; misbruik van drank wordt weinig gemaakt; ambachtslieden (timmerlui en metselaars) drinken des Maandags nog wel eens een borrel.
Op de steenfabriek van v. Nuenen wordt – ten gevolge van malaise in de steenindustrie – maar slapjes gewerkt; daardoor zijn de verdiensten aldaar niet overgroot; bovendien werken daar thans zoo goed als geen vreemden. Een en ander werkt zeer mede tot handhaving van ordelijke toestanden in Steensel.
 Kasteel Duizel, ca. 1925 (bron: RHCe) |
Den 21 April 1911 bezocht ik Duizel, Eersel en Veldhoven; ik ging van Eindhoven per tram naar Duizel, alwaar ik mijn rijtuig vond, waarmede ik ’s avonds naar Eindhoven terugkeerde. Ik verleende audientie aan pastoor Bolsius, die niets bijzonders te vertellen had, en aan Baron de Cartier de Marchienne, die zijne opwachting kwam maken, en van wien ik vernam, dat hij 25 H.A. grond van Duizel wilde koopen, aan den weg Duizel-Hapert, dat hij die gronden wilde ontginnen, en er eene villa wilde bouwen, waar hij ’s zomers met zijn gezin wilde komen. Het kasteel te Duizel behoort aan zijn ouderen broeder, op het moment gezant van het Belgische gouvernement te Peking; deze hoopt later gezant te ’s Hage te worden en dan ’s zomers in Duizel te kunnen verblijven.
B. en W. ontvingen mij in hun nieuwe Raadhuis, eene boerenwoning, voor een pr jaren aangekocht, en heel geschikt als Raadhuis ingericht. Voor berging van archief en oud archief ontbraken de noodige kasten; die kosten echter f. 200, die men voor het moment niet heeft; uit den koopprijs, door Baron de Cartier te besteden, hoopte men ook deze uitgaven te kunnen bestrijden. Duizel is zeer arm; dat laat zich in alles bemerken; de veldwachter bijv. heeft f. 350 tractement; ook is er eene veldwachterswoning; de veldwachter betaalt daarvoor f. 50 huur aan de gemeente.
Duizel heeft een groot grondbezit; ± 100 H.A. liggen buiten de gemeente; ook die gronden zijn begrepen onder het complex, dat met Staatshulp ontgonnen zal worden. Behalve tot bosch worden vele gronden ontgonnen tot weiland; successievelijk werden tot nu toe 27 H.A. in weiland omgelegd. Men heeft geen last van konijnen; geen last van korhoender.
De toestand der waterleiding laat te wenschen over; binnenkort zullen de gemeentebesturen van Duizel, Eersel, Riethoven en Veldhoven confereeren, om te overwegen, hoe men tot eene grondige verbetering kan geraken. Als het water beter kan wegvloeien, dan worden vanzelf de landwegen ook niet zoo modderig in den winter.
Vroeger veel last van woonwagens, vooral uit de Diepstraat te ’s Bosch; dank de hulp der marechaussee heeft men daarvan thans heelemaal geen last meer. De Meyery zal de trambaan verleggen naar de buitenzijde van den provincialen weg; jammer, dat daardoor het gevaar van boschbrand zooveel grooter wordt! De verlegging is op zichzelve zeer noodzakelijk, want de weg is veel te smal. Er komt een nieuwe school te Duizel, dank een groot buitengewoon subsidie van het Rijk; de aanbesteding heeft juist plaats gehad; de laagste inschrijver is echter niet soliede; men vreest, dat daaruit moeielijkheden zullen voortkomen.
De pastoor van Steensel, Van Lieshout, die zooveel goed deed, vooral aan de armen, is juist rector geworden in het liefdehuis te Oyen aan de Maas; jammer voor de armen, die zooveel aan hem te danken hadden!’s Winters wordt er nl. wel armoede geleden; vooral kleeding en dekking; de menschen lijden liever gebrek, dan zich aan te melden bij het armbestuur. De geest van de menschen is over het algemeen zeer goed; die van de arbeiders der steenfabriek van v. Nunen is tamelijk goed. Er is nog geen brandspuit.
Den 20 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Eindhoven de gemeenten Duizel, Eersel en Veldhoven. De ontginningen blijven prachtig gaan: er is thans 150 H.A. aangelegd tot dennenbosch, en juist 100 H.A. tot natuurweide. De finantieele resultaten zijn uitstekend: aan weidegeld, opbrengst van haver enz. beurde de gemeente in 1915 ± f. 7.000. Met B. en W. de natuurweiden bezichtigd; ik zag daar prachtige rogge, wel de mooiste, welke ik dit jaar zag; op grond, voor 2 jr een heideveld, verleden jaar met lupinen bezaaid, en thans met rogge. De natuurweiden brengen van f. 50 tot f. 100 de H.A. op; de jongste weiden het minst; daar is de grasmat nog niet goed aangesloten. Men is voornemens, de weiden voor langen termijn te gaan verpachten, voor 6 of voor 10 jr. De boeren mogen dan met den grond doen wat zij willen, maar moeten dien de laatste twee jaren als weide laten liggen. Tot nu toe mochten de gronden nooit gemaaid.
Burgemeester Panken heeft buitengewoon goede zorg voor de wegen; hij tracht zoo veel mogelijk wegen te krijgen van 10 M1 met een fiets (auto) sintelpad van 2 Meter. In de ontginningen liggen die wegen overal; thans is zijn groote zorg, om de ontginningen langs zoo’n weg met de kom van Duizel te verbinden; nog een zeven tot acht honderd meter, en de weg ligt er.
B. en W. brachten mij tot de herberg van de kinderen van Mol te Eersel. De boerenstand in de gemeente gaat zeer vooruit, de ontginningen deden daaraan veel goed. Voor 5 jaren waren er in Duizel 125 koeien en in Steensel 120; thans zal de stoomzuivelfabriek te Eersel de melk verwerken van 250 koeien uit Duizel en 180 uit Steensel. Er wordt hier en daar waterschade ondervonden; naar men meent omdat Veldhoven niet veegt. Geraden om zich deswege ter bevoegder plaatse te beklagen. Men vraagt steun voor den verkoop van kleinere perceelen grond in het belang der boeren.
 De stoomtram, ca. 1925 (bron: RHCe) |
De tram wordt tegenwoordig behoorlijk geëxploiteerd; rijdt vrij wel op tijd. Van woonwagens uit de Diepstraat heeft men den laatsten tijd weinig last. Er is hier in de buurt nog eenig communaal bezit, nl Hees onder Eersel (tusschen Duizel en Steensel); Boevenheuvel en Schadewijk onder Eersel, Steensel en Bergeyk; Waalwijk onder Riethoven en Steensel. Van die gronden komt niets terecht, terwijl er zooveel van te maken was, als ze behoorlijk geëxploiteerd werden. De menschen moeten overreed worden om vrijwillig over te gaan tot scheiding en verdeeling. Als de betrokken gemeentebesturen, het bestuur van de Boerenleenbank en dat van de Stoomzuivelfabriek in die richting samenwerkten, dan was misschien tot scheiding te komen. De burgemeester van Riethoven is er tegen, omdat hij dan de jacht (450 H.A.) kwijt raakt. Men vraagt mijne medewerking om den burgemeester van Riethoven er toe te bewegen in deze geen verderen tegenstand te bieden.
Den 10den Augustus 1920 kwam ik weer in Duizel. Men is hier tevreden met het Bestuur; bij de laatste raadsverkiezing werden alle aftredenden herkozen, behalve burgemeester Panken, die zich niet herkiesbaar gesteld had. Sinds 1 November 1919 is er eene vacature van gemeentesecretaris. Loco-secretaris is de Heer A.F. Tievez, een Duizelsche jongen. Totdat hij onder dienst moest, deed hij zijn best, en studeerde voor het secretarisexamen; onder dienst keek hij wel naar de meisjes; toen hij van dienst terug kwam, moest hij trouwen; zijn meisje beviel daags voor het huwelijk. Tievez studeert heelemaal niet meer; hij is voor het secretariaat niet voldoende bekwaam. Deed hij nog eens examen, dan zou de Raad wellicht een streep door het verleden halen; thans schijnt daarop weinig kans.
Het schijnt mij toe, dat Duizel zich eventueel niet al te hard zal verzetten tegen eene vereeniging met Eersel. Niettegenstaande Duizel in 1920 f. 19.135,70 uit oogst van gemeente-eigendommen toucheert, moet de gemeente toch 4% hoofdelijken omslag heffen. Zoowel in Duizel als in Steensel worden in 1920 acht arbeiderswoningen gebouwd ter voorziening in het gebrek aan woningen. In beide kerkdorpen wordt een landbouwcursus gegeven.
 Zuivelfabriek St. Benedictus, ca. 1925 (RHCe) |
De emelten doen veel kwaad (schade) aan de natuurweiden; de kraai, de spreeuw en de mol zijn de natuurlijke vijanden, omdat ze de larven (wormen) verslinden. De boeren brengen de melk naar de coöperatieve stoomzuivelfabriek te Eersel. Die fabriek kostte aan bouw en inrichting ± f. 23.000; om goed water te verkrijgen moest later nog f. 5.800 worden uitgegeven; er is thans nog f. 20.000 schuld; terwijl er f. 8.000,- reservekapitaal is.
Vijf boeren werken in hun bedrijf met een benzinemotor. Met f. 2,- petroleum kan een hunner (wethouder Van Nunen) 100 vat = 1.500 K.G. rogge dorschen. De drukte op den weg Eindhoven-Reusel is tegenwoordig zoo groot, dat het zeer gewenscht zou zijn, dat de trambaan van dien weg werd overgebracht naar een eigen baan.
Burgemeester Panken, 1902-1923 (bron: 
Cementsteen- en dakpannenfabriek te Steensel (bron: 
Baron Emile de Cartier (bron: 
De openbare school te Duizel (bron: 
