Ons gilde is als veel andere in de middeleeuwen ontstaan als kerkelijke broederschap. Om het dorp en de kerk te beschermen tegen brand en plunderingen werden deze broederschappen vaak omgevormd tot gewapende schuttersgilden. De toenmalige wapens waren bijvoorbeeld hand- en voetboog, hellebaarden, speren, zwaarden, etc. Het lid zijn van een gilde werd niet gezien als een ‘last’, maar als een voorrecht.
Veel is er van het oude gilde niet bekend. In de jaren twintig van de 20e eeuw raakte het in een ‘slaap’ en alle oude aktes gingen verloren. Alleen een kopie van de ‘caert’ bleef bewaard. Aan de hand van het oude zilver kan men afleiden dat ons gilde zo in de 16e eeuw ontstaan moet zijn. Het medaillon op de koningskraag dateert van begin 1500. Onder de halskraag hangt een klein kruisboogje en een ‘papegaai’ uit de 18e eeuw. Het oudste koningsschild van Hendrick Peters is van 1659. Het laatste koningsschild dateert van 1911. Vorig jaar dook een ons nog onbekend schildje op van Antonius Kocken uit 1785.
De gildebroeders schoten met de kruisboog én het geweer en oefenden op de schutsboom bij het gildeveldje. Het teerhuis van het gilde was het bierhuis van de familie Van Aar aan de Hamstraat 6. Daar lag ook een pijl- en boogbaan. De handboogvereniging ‘der doelen’ heette ‘De Eéndragt’ en ging geregeld op concours. Ook hier werd door de leden geoefend. In 1921 is het helaas gestopt.
In de caert (reglement) uit 1878 staat onder andere vermeld hoe het ‘om koning schieten’ dient te geschieden, welke boetes er opgelegd mogen worden, over hoe de teeravonden horen te lopen, wat er gebeurt bij het overlijden van een gildebroeder of –zuster en bij begrafenissen, etc. Het gilde was een begrafenisgilde en begroef alle overleden inwoners van Huisseling. Zo schreef de Huisselingse pastoor Joseph Vinken in 1895: “Uitvaart. Deze geschied om 8½ uur: 10 minuten te voren komen ze met het lijk aan de poort, bij vuil weder aan de kerkdeur (…) De dooden worden (meestal) begraven door de leden der S. Lambertusgilde, aan welke ook het baarkleed behoort.”
Het baarkleed werd beheerd door ‘de vader van P. van Aar’, die deken was van het gilde. Voor het gebruik van het baarkleed werd door het gilde geïnd: 2x 0,25 cents voor een ‘blanke’ kist en ƒ 1,00 voor een ‘geschilderde’ kist.
Het doodgravergereedschap stond in het knekelhuisje. Volgens de overlevering heeft het gilde in 1924 voor het laatst de doden begraven. Voor het begraven kregen zij altijd een bescheiden vergoeding. Daarover ontstond op een gegeven moment een conflict tussen de nabestaanden en het gilde. De nabestaanden die tegenover de pastorie woonden, op een steenworp afstand van de kerk, vonden die afstand zo klein, dat de begrafenis wel voor half geld kon worden gedaan! Daarop staakten de verontwaardigde broeders tijdens de begrafenis hun werkzaamheden, smeten hun petten op de grond en riepen: “Doet u het zelf maar! Wij zijn opgeheven! Als het dorp zo weinig solidair is met zijn gilde en er zo weinig voor over heeft, nu, dan hoeft het niet meer.”
In de jaren ’60 hebben o.a. Cor van den Heuvel, Jan Kuijpers en Lam. van Duren nog getracht het gilde te heroprichten. Er was veel belangstelling voor, maar pastoor Diels hield de heroprichting tegen. Het zilver lag op de pastorie en het vaandel in Den Bosch. Het moet van donkerblauw fluweel zijn geweest, maar door ouderdom was er al bijna niets meer van over. Ook was er al veel zilver verloren gegaan.
Begin jaren ’80 kwam er een nieuw initiatief van drs. Henk van Leeuwen. In 1985 is het gilde heropgericht, of zoals men in gildekringen spreekt, ‘uit zijn slaap ontwaakt’. Met de zuinige gegevens die bewaard zijn gebleven uit de overlevering heeft men het toch voor elkaar gekregen er een prachtgilde van te maken. Het heeft als doelstelling ‘verlenen van dienstbaarheid aan de gemeenschap, het in praktijk brengen van de gildetradities, het deelnemen aan de gildedagen of ?bijeenkomsten en het ieder jaar met grote luister organiseren van het patroonsfeest voor de gehele Huisselingse gemeenschap!’
In de afgelopen 23 jaar is het kleine gilde zeer actief geweest. Het ledenaantal bleef in al die jaren ongeveer gelijk. In 2010 hopen wij ons 25-jarig jubileum te mogen vieren.
