In Hoog Bezoek belicht De Gelderlander de periode 1895-1928 aan de hand van de werkbezoeken van commissaris van de Koningin Van Voorst tot Voorst. In samenwerking met het Brabants Historisch Informatie Centrum. Vandaag aflevering 17: smerige scholen.
De verslagen die de commissaris der Koningin onder ogen kreeg van de gezondheidscommissie te Boxmeer, die het Land van Cuijk als werkgebied had, waren uitgebreid en gedetailleerd. Wie ze leest, krijgt respect voor de vasthoudendheid waarmee de commissie te werk ging. Niet zelden constateerde de commissie dat adviezen niet werden opgevolgd, dat ze in het jaarverslag moesten melden dat een onhygiënische praktijk nog steeds voortduurde.
Veel aandacht werd besteed aan de situatie op lagere scholen. Dat waren er heel veel in deze regio, soms had een dorp zowel een katholieke als een openbare en de jongens en meisjes zaten gescheiden. Alle scholen werden eenmaal per jaar bezocht. Een algemene conclusie van de commissie over het jaar 1905: de bijzondere scholen zijn over het algemeen veel zindelijker. Met andere woorden, daar waar de gemeentebesturen de baas waren, op de openbare scholen dus, was de hygiëne vaak ver te zoeken.
De commissie keek niet alleen naar de hygiëne, maar ook of andere regels van de overheid wel werden nageleefd. Zoals deze: schoolborden mochten niet glimmen, maar mat zijn beschilderd. Dat was in de openbare school van Katwijk niet het geval. Daar konden de leerlingen dus vaak niet lezen wat de meester op het bord schreef. Een punt dat ook steeds terugkwam, was het aantal kapstokhaken. Meestal waren dat er veel minder dan een school leerlingen had. Ook toen was er al het besef dat hoofdluis zich gemakkelijk via de jassen en petten van de kinderen kon verspreiden. Soms, zoals bij de school in Wanroij, adviseerde de commissie om de kapstukken te nummeren en elke leerling een eigen nummer te geven.
In veel klaslokalen werd nauwelijks gepoetst, zaten ramen en vensterbanken onder het stof en waren de vloeren gewoon smerig. Het ergst eraan toe waren vaak de wc’s. Urinoirs waren er te weinig of ze waren nog te smerig om naar te kijken. Privaten, poepdozen, hadden vaak geen deksel. De beerput (verzamelput voor fecaliën) van de eerder genoemde school in Wanroij was al achttien jaar niet geleegd. Die put had dus een lek en poep en pies liepen gewoon de bodem in.
Waar de commissie veel aandacht aan schonk, was het drinkwater. De meeste lagere scholen hadden anno 1905 geen eigen pomp. Meestal stond er een emmer water met één kopje, en geen mogelijkheid om dat kopje tussendoor schoon te maken. Soms een emmer met een lepel, maar dat was niet minder erg. Ziektekiemen konden zo wel heel gemakkelijk worden doorgegeven. De school- en gemeentebesturen werd dringend aangeraden een pomp te laten slaan en er kopjes bij te hangen die konden worden schoongemaakt. De school in Beugen werd ook door de Boerenbond gebruikt voor vergaderingen. De volgende dag vonden de leerlingen in hun inktpotjes de pruimtabak terug.
Een opmerkelijke vorm van verspreiding van ziektekiemen ontdekte de commissie in de rooms-katholieke lagere school van Mill. Leerlingen die zonder toestemming in de klas praatten, werden gestraft met ‘de roode tong’. Ze kregen een rode lap voor hun mond gebonden. Dat was altijd dezelfde lap… De commissie adviseerde het schoolhoofd met klem om een andere straf te verzinnen voor de kletsgrage kindertjes.
Illustraties
1) School met onderwijzerswoning in Escharen, c. 1925 (coll. BHIC, fotonr. ESC0023) 2) Klas 2 van de openbare school in Sint Anthonis met meester Verhelst, c. 1920 (coll. BHIC, fotonr. ANT0200)
Dit verhaal verscheen eeerder in dagblad De Gelderlander.
Veel aandacht werd besteed aan de situatie op lagere scholen. Dat waren er heel veel in deze regio, soms had een dorp zowel een katholieke als een openbare en de jongens en meisjes zaten gescheiden. Alle scholen werden eenmaal per jaar bezocht. Een algemene conclusie van de commissie over het jaar 1905: de bijzondere scholen zijn over het algemeen veel zindelijker. Met andere woorden, daar waar de gemeentebesturen de baas waren, op de openbare scholen dus, was de hygiëne vaak ver te zoeken.
Waar de commissie veel aandacht aan schonk, was het drinkwater. De meeste lagere scholen hadden anno 1905 geen eigen pomp. Meestal stond er een emmer water met één kopje, en geen mogelijkheid om dat kopje tussendoor schoon te maken. Soms een emmer met een lepel, maar dat was niet minder erg. Ziektekiemen konden zo wel heel gemakkelijk worden doorgegeven. De school- en gemeentebesturen werd dringend aangeraden een pomp te laten slaan en er kopjes bij te hangen die konden worden schoongemaakt. De school in Beugen werd ook door de Boerenbond gebruikt voor vergaderingen. De volgende dag vonden de leerlingen in hun inktpotjes de pruimtabak terug.
