Op de foto's hieronder zien we de Clarastraat, waar nog steeds het voormalige klooster van de Ongeschoeide Karmelietessen te vinden is. Na het vertrek van de laatste zusters in 1971 kwam het gebouwencomplex, zoals zoveel rooms-katholiek vastgoed destijds, leeg te staan - een gevolg van het dalend aantal roepingen en de vergrijzing in veel kloostergemeenschappen. Ook in Den Bosch zijn veel van zulke panden in de jaren zeventig en tachtig gekraakt. In 1980 liet een aantal (ex-)krakers hun oog op het Claraklooster vallen.
Clarastraat met Claraklooster in 1947. Op de foto is een van te zusters te zien. (Foto: Fotopersbureau Het Zuiden, bron: collectie Erfgoed 's-Hertogenbosch, nr. 0029413)
Spaanse gastarbeiders en woningzoekende jongeren
De ex-krakers waren niet de eerste bewoners van het kloostercomplex sinds het vertrek van de zusters. Per 1 augustus 1970 hadden de zusters het pand aan de Clarastraat 24, dat bij hun klooster hoorde, al verhuurd aan de Chamotte-Unie. Dit bedrijf, met fabriek te Geldermalsen, had veel Spaanse gastarbeiders in dienst en bracht deze in het pand onder. Later viel het oog van de Chamotte-Unie ook op het leegstaande kloosterpand aan de Clarastraat 22, met het doel om daar eenzelfde pension voor gastarbeiders van te maken.
De ex-krakers kwamen in 1980 in het Claraklooster terecht om verschillende redenen. Cor de Jager, directeur van het gemeentelijke woonbedrijf, had al eerder individuele woningzoekenden in het klooster geplaatst en in de nazomer van 1980 stelde hij het ook open als tijdelijke woonruimte voor groepen. Destijds werd namelijk een aantal gekraakte panden in de stad, in de buurt van het station, gesloopt en werd het gekraakte klooster Sint Jan Baptist in de Sint-Jorisstraat verbouwd tot appartementencomplex. De jongereen die op het aanbod van De Jager ingingen om zich in het Claraklooster te vestigen waren voor het merendeel de krakers van deze te slopen of te verbouwen panden. Paradoxaal genoeg gingen zij dus als een soort kraakwacht fungeren.
Een van de ex-krakers die zo in het Claraklooster terechtkwam was Harry. Hij liep er voor het eerst rond op een warme nazomerse dag in 1980 en wist meteen dat hij er wilde wonen. Harry kwam van het klooster Sint Jan Baptist, dat hij tijdens de kraaklente van 1978 mede had gekraakt en waar inmiddels dus appartementen werden gebouwd. ‘Daar is eigenlijk alles wat wij wilden hebben, fout gegaan', vertelt hij. De verbouwing ging in zijn ogen helemaal de verkeerde kant op. 'Lelijke flatjes' vond hij het. Dus toen besloten hij en andere ex-krakers om in het Claraklooster, waar zij toch al tijdelijk woonden, de handen uit de mouwen te steken. Na de verbouwing van het Baptistklooster vonden nog zo'n 30 andere ex-krakers (waaronder bijvoorbeeld die van Mackenzie Hill aan het Stationsplein) in het Claraklooster onderdak. Dat waren bijvoorbeeld krakers van Mackenzie Hill aan het Stationsplein. Van de krakers van Sint Jan Baptist verhuisden niet de studenten van de Sociale Academie mee, maar die van de Kunstacademie en de HAS.
Clarastraat in 1979; Hier en daar zijn leuzen van krakers te zien, waaronder 'Wilma Nooit'. Het is een protest tegen de bouwplannen van bedrijf Wilma BV. (Bron: BHIC, collectie Kleintje Muurkrant)
Wonen in een gemeenschap, niet individueel in een hok
Onder de nieuwe bewoners van het Claraklooster was ook Else, die naast het Baptistklooster ook in de gekraakte Carolusflat had gewoond. Over haar tijd in het Claraklooster vertelt ze: 'Eigenlijk was het een tijdelijke, vervangende huisvesting. Het Claraklooster zou gesloopt worden en op de vrijgekomen locatie zou een nieuwbouwproject worden uitgevoerd. Wij wilden dit niet laten gebeuren en hebben verbouwplannen gemaakt op basis van de ervaringen die we in de Sint-Jorisstraat hadden opgedaan. Ook hadden ze ervaring met hoe het vooral niet moest. 'Bij het Baptist dachten we op een gegeven moment: “laat maar gaan”. Het werd verbouwd maar niet zoals wij het voor ogen hadden. Het was doods en duur', aldus Harry. 'Wij wilden gaan voor betaalbare woningen', zegt Else, 'waar ook een beetje kon worden geleefd zoals wij dat voor ogen hadden, namelijk in een gemeenschap en niet individueel in een hok. Natuurlijk hadden we wel oog voor individualiteit, anders kun je ook geen kunstenaar zijn, maar bij Clara is wel aan de slag gegaan vanuit de gedachte van het collectieve.'
Begin jaren tachtig hebben de ex-krakers het Claraklooster in de periode 1983-1985 naar eigen inzicht kunnen restaureren en verbouwen. Zij deden dit samen met architect E. Hoogenberk. 'Die viel met zijn neus in de boter', lachen Else en Harry. 'De plannen lagen er al, hij hoefde alleen zijn naam er nog op te plakken.
Na de verbouwing werd het voormalige klooster als wooncomplex in gebruik genomen. Inmiddels behoort het tot de duurste grond van Nederland. ‘Het is een schitterend gebouw. Ik ben er jaren rondleider geweest’, vertelt Harry. 'Heel veel woningbouwverenigingen kwamen langs om ons pand te bezichten, te kijken wat bij ons was gebeurd. Het was het eerste sociale woningbouw project van deze schaal in Nederland. We werden er echt beroemd mee.'
Zonder slag of stoot ging dit echter allemaal niet. Het was namelijk nog maar de vraag of de ex-krakers het nieuwe complex konden behouden. Ze moesten het gemeentelijk woningbedrijf zien te overtuigen. Harry: 'We hadden wel het grote voordeel dat wij eigenlijk heel constructief en toeschietelijk waren. We kwamen met mogelijkheden. En als het ons niet beviel, dan wezen wij naar de Papenhulst en zeiden we: tja, zo kan het ook...' Bij de Paap waren ze namelijk veel militanter, vertelt hij. Dat de bewoners van het Claraklooster vooral constructief bleven werkte trouwens in het voordeel van beide groepen. Harry: 'Daar bij De Paap konden ze zeggen: "als je op een goede manier met ons omgaat, dan gaan wij het méér doen zoals bij Clara.' Else: 'In je strategische onderhandelingen kon je elkaar gebruiken. Dat vond ik de grote kracht.'
Koninklijk bezoek
In 1986, een jaar na de verbouwing, bracht koningin Beatrix een bezoek aan het Claraklooster. Het was haar wens om een gebouw met bewonerscollectief te bezoeken. Maar de bewoners, sommigen met een kraakverleden, waren over dit bezoek verdeeld omdat ze met zo'n ontvangst hun ideologie zouden verlochenen. Een vorst die als representant van het regime het kraken tegengaat, zagen ze niet zitten en ze wilden haar geen welkom heten. 'Wij reageerden dat het niet officieel kon', vertelt Harry. 'Als deel van de kraakbeweging kon dat gewoon niet. Wel is er toen vergaderd.'
Uiteindelijk besloten ze om het bezoek door te laten gaan. Wel zouden alle 'hotemetoten', onder wie de Commissaris van de Koningin en burgemeester Van Zwieten, buiten moeten wachten, vertellen Else en Harry. 'Alleen Beatrix, twee hofdames en twee beveiligers waren welkom. Die laatste twee waren van te voren nog komen kijken om de boel te controleren. Toen de koningin door de voordeur binnen was gelaten, ging deze weer op slot. Naar binnen geglipte journalisten werden weer buiten gezet. 'Eenmaal binnen veranderde de koningin helemaal', herinnert Harry zich. 'Dat strakke viel weg. Ze heeft toen rondgelopen, koffie gedronken en onze wietplantage bovenin het pand bekeken. Het was ineens een stuk losser. We lieten zien hoe wij leefden.'
'Maar bij andere panden hebben ze de deur dicht gehouden', vervolg hij. De bewoners van de St. Josefstraat 11a hebben haar weggestuurd. Else vindt het ook wel goed dat sommigen dit deden. 'Er zijn immers ook veel panden in naam van de koningin ontruimd'. Bij De Paap ging tijdens het koninklijk bezoek de sirene aan. 'Wij waren in hun ogen verraders', lacht Harry. 'Nee, dat vonden ze niet leuk.' Ook stonden tijdens het bezoek van de vorstin krakers uit andere panden in de stad te demonstreren tegen deze, in hun ogen, laakbare houding van hun vrienden. De koningin zou het bezoek door de originaliteit en het gebrek aan opsmuk als zeer prettig hebben ervaren. De bewoners waren op hun beurt zeer gecharmeerd van de houding van Hare Majesteit. De bewoners vonden dat ze niets extra's hoefden te doen, zoals een poetsbeurt, ereboog of extra bloemetje op tafel en juist deze eenvoud stelde de koningin op prijs.
Bronnen
Interview van de auteur met Else Embregts en Harry van Berlo (2021)
Denise de Costa, Wonen in een klooster. Clarissen, Theresiaantjes, gastarbeiders en kunstenaars (Zwolle 2010).
Reageren
Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.
Eind oktober 2023 gaat een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch verschijnen. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.
