In 1975, het beroemde Jaar van de Vrouw, veranderde mijn leven. Twee Amerikaanse vrouwen waren uitgenodigd om in Nederland trainingen te geven in Radicale Therapie: Gail Pheterson en Lilian Mood.
Hoewel ik al wat over deze therapie had gelezen (Scripts People Live van Claude Steiner en Solving Women's Problems through Awareness, Action and Contact van Hogie Wyckoff), had ik toch geen idee wat me boven het hoofd hing. Als jonge feministe en trouwe lezeres van Opzij had ik wel weet van het 'Onbehagen bij de vrouw'. En was ik bekend met de gedachte, dat de psychische problemen van vrouwen verknoopt waren met haar onmachtige maatschappelijke positie. Maar toch was het voor mij nog een hele stap om, tegen alle echtelijke weerstand in, mijn twee kleine kinderen bij hun vader te laten en voor een week naar vormingscentrum Venwoude te vertrekken. Ik werd daar naartoe getrokken en mijn toekomst is erdoor bepaald.
Alleen maar vrouwen! Het werd een tropische week, steeds meer kleren gingen uit daar op het grasveld, zittend in de groep. Nog nooit had ik zoveel vrouwen naakt gezien, huilend, lachend, woedend en zingend. Want de emoties moesten eruit, door ontlading kwam er nieuwe ruimte en nieuwe energie. 'Bewustwording + actie geeft bevrijding' was het motto van de radicale therapie. We vertaalden Amerikaanse termen tot: rondje nieuw en goed, spinsels, wrevels, knuffels en rondjes waardering. De Transactionele Analyse werd in de praktijk zichtbaar gemaakt. Systematisch werd er aandacht besteed aan de positie van de vrouw. De ziel, de verbondenheid met het AL, de spirituele ontwikkeling, was toen nog niet in beeld. Want de drijfveer was psychologisch / politiek / maatschappelijk, gericht op verandering. Het ging niet alleen om persoonlijke verandering, want het persoonlijke is politiek, maar ook om in actie komen. Voor Nederland werd de term FORT uitgevonden. Feministische Oefengroepen op basis van Radicale Therapie was immers een mond vol, die vroeg om een sterke afkorting.
Persoonlijke verandering – eigen ervaring
In de huiselijke kring was er veel onbegrip voor de veranderingen die vrouwen wilden. Ik had zelf al wat stappen 'achter het aanrecht vandaan' gezet, maar daar bleef het niet bij. Mijn man kon het niet bijbenen, wat tot de nodige echtelijke ruzies leidde en uiteindelijk tot een scheiding. Daar had ik al mijn moed voor nodig. De steun van mijn eigen groep en mijn co-counselsessies met een vriendin die in hetzelfde schuitje zat, hebben me geholpen om steeds weer stappen in dat moeizame proces te zetten. Ik herinner me nog de angst dat ik het financieel niet zou redden. Het idee tot mijn pensioen te moeten werken, greep me toen ook naar de keel. Maar de lesbische vrouwen die ik leerde kennen, waren een sterk voorbeeld. Zij waren al vroeg vertrouwd met het perspectief zelf kostwinner te zijn. Ik voel me dankbaar dat ik - zeker ook door FORT - nieuwe, vrije keuzes maakte en mijn weg in het leven heb gevonden. Ik heb met hart en ziel mogen werken, met vreugde mijn dochters opgevoed en de waarde ervaren van financiële onafhankelijkheid. Nu ben ik met pensioen, heb ik een kleine coachingspraktijk en begeleid ik af en toe een groep. Ik geniet samen met de vrouw waar ik in 1992 verliefd op werd, van een goede gezondheid, leuke familie, twee mooie kleinkinderen, een heerlijke woning, een brede gevarieerde vriendinnen- en vriendenkring. Maar mijn leven zou niet compleet zijn als ik niet ook deelnam aan twee grootmoedercirkels, waar we uitwisselen, elkaar steunen en samen mediteren
De pijn van verschillen tussen vrouwen
Na de week in vormingscentrum Venwoude gingen we in oefengroepen uit elkaar. Ik kwam in de Amsterdamse groep terecht, waar ook Joke Smit in zat. Daar werkten we aan onszelf en onze stappen naar verandering. Iedereen maakte daartoe een 'contract'. Bij toerbeurt had iemand de leiding en bewaakte iemand anders de tijd. Na de standaardrondjes, keken we wie er werktijd wilden en hoe we die verdeelden. Je kon iemand kiezen om je te begeleiden en om je te steunen. Tijdens je werktijd was er open en liefdevolle aandacht van de groep voor wat jij voelde; ruimte voor het uiten van je emoties; steun voor je zoektocht naar hoe je dingen anders wilde aanpakken in je leven. Achteraf was er plaats voor herkenning van de andere vrouwen, waardering voor de stappen die je zette en een hart onder de riem voor je plannen.
Hoewel de specifieke positie van lesbische vrouwen al gauw duidelijk werd, bleven zwarte vrouwen aanvankelijk buiten beeld. In die zin was FORT een werkwijze die in eerste instantie vooral aansloeg bij vrouwen uit de witte middenklasse. Een paar jaar later werd in FORT, via trainingen, het 'herwaarderings-cocounselen' geïntegreerd (ontwikkeld door Harvey Jackins en in Nederland geïntroduceerd door onder andere Joke Hermsen). Als een gevolg kwam de pijn van verschillen tussen vrouwen aan het licht. Woede, verdriet en schaamte door onderdrukking op basis van seksuele identiteit, klasse- en rassenongelijkheid kon in de veiligheid van de cirkel worden uitgewerkt.
Balsemien
Reclame Stichting Balsemien, jaren '70. Bron: Collectie IAV-Atria.
Korte tijd na Venwoude vertelde ik een vriendin over mijn FORT-groep en wat daar zoal gebeurde. Ze tobde met haar lesbisch zijn en vormde meteen een FORT-groep in Wageningen. Eigenlijk kon dat niet. Nieuwe trainers moesten namelijk een jaar ervaring hebben in hun eigen groep en dat was nog geenszins het geval. Maar tóch gaf mijn FORT-groep toestemming. Ik startte deze eerste nieuwe groep samen met Marleen Heeman (die later het vrouwenhulpverleningscentrum 'De Maan' in Amsterdam mede oprichtte en daar werkte). Daarna begon ik er nog een en daarna nóg een, nu met Els Ouborg uit de Wageningse groep. Met haar vormde ik een vast FORT-duo. We gaven trainingen tot in het verre oosten van het land. Uit de meeste groepen kwamen weer nieuwe trainers voort. Zo verspreidde de olievlek van FORT zich over Nederland.
In augustus 1978 kwam Hogie Wyckoff naar Nederland. Een grote groep FORT-vrouwen kwam in Zeegse bij elkaar. Agnes Verheggen, Els (Elisabeth) Ouborg en ik legden daar de basis voor het eerste vrouwentherapiecentrum dat uit emancipatiegelden werd betaald. Zij werd geboren in Den Bosch en we noemden haar Balsemien, met als ondertitel 'vrouwenwerk in de hulpverlening'. De vroedvrouw - met haar kennis van subsidiemogelijkheden, was Nel Willekens. We waren er trots op dat we van FORT betaald werk hadden gemaakt. Balsemien heeft van 1981 tot 1993 vrouwengroepen begeleid in Den Bosch.
FORT heeft vrouwen geholpen om barrières in zichzelf te overwinnen, om zelfbewustzijn en kracht te ontwikkelen en om haar positie te verbeteren en haar rechtmatige plaats in de maatschappij in te nemen. Sinds 1975 is er weliswaar veel veranderd, maar we zijn er nog niet.
Reageer hieronder, deel je herinneringen aan de vrouwenbeweging en vul deze pagina aan! Foto's kun je sturen naar info@bhic.nl. Wij voegen ze dan hier toe. Vragen en opmerkingen kun je ook plaatsen op het forum.
Marilou Nillesen
bhiczei op 16 april 2020 om 16:59
Hallo Marja, wat een prachtige tijdsbeelden worden hier toch geschetst. Voor mensen (vrouwen vooral) die hieraan hebben deelgenomen, moet dit verhaal al helemaal voelen als een warm bad vol herinneringen.
En bijzonder dat ook Joke Smit hierin wordt vermeld. Veel dank voor je mooie bijdrage!
