Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schattersdoor de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Veghel te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Veghel grenst aan de Zuid-Willemsvaart en ligt vier uren lopen ten zuiden van de stad ’sHertogenbosch, de hoofdplaats van de provincie en van het arrondissement.
Veghel grenst ten noorden aan de gemeenten Uden, Nistelrode en Dinther en ten oosten aan Erp, ten zuiden aan de gemeenten Lieshout en St. Oedenrode en ten westen aan St. Oedenrode en Schijndel.
Rivieren en beken
De rivier de Aa loopt door deze gemeente, maar is hier niet bevaarbaar. Er zijn daarom geen door water aangedreven fabrieksgebouwen.
Buurtwegen
Er zijn zeven buurtwegen in deze gemeente, die ook nog het hele jaar goed te gebruiken zijn.
Bodemreliëf
De grond is hier vrij egaal.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond heeft een matig goede kwaliteit en wordt op grote, middelmatige en kleine percelen bewerkt. Ook zijn er enige gebieden met heidegronden, die zeer geschikt zouden zijn om te ontginnen.
Landbouwproducten
De voornaamste opbrengsten van de grond zijn rogge, boekweit, haver, gerst, klaver en aardappelen, terwijl de boeren voor eigen gebruik wat vlas, spurrie en groenten verbouwen.
Paardenfokkerij en vee
Het in de gemeente gefokte vee wordt gebruikt in de landbouw en wordt niet buiten de gemeente voor de verkoop aangeboden.
Nijverheid
De voornaamste tak van nijverheid is de landbouw. Er wordt alleen handel gedreven met de verkoop van de grondopbrengsten. Daarnaast worden ook boter, eieren en andere waren verhandeld die gebruikt worden door de eigen inwoners en de naburige markten.
Gebouwen
De dorpskern van Veghel ligt vrijwel in het midden van het grondgebied. Het dorp heeft om en nabij de 140 huizen, die over het algemeen goed gebouwd zijn. De woningen van de vijf buitengewone klassen en van de vier eerste klassen die tot het normale tarief horen, zijn vrij groot en goed gebouwd. De overige huizen zijn minder ruim en geriefelijk en vallen daardoor in een lagere klasse.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente Veghel telt 3.723 personen.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden zijn vanwege de onderlinge verschillen in vijf klassen verdeeld.
De 1e klasse heeft een bruinachtige zandgrond met een diepte van 40 cm op een waterdoorlatend geel zandbed, waardoor de grond geschikt is voor het verbouwen van zomer- en wintergewassen. Per bunder geschat op ƒ 36,00.
De 2e klasse heeft een iets mindere zandgrond met een diepte van 30 tot 40 cm, die meer afgelegen ligt en ook op een waterdoorlatend, geel zandbed, waardoor de grond eveneens geschikt is voor het verbouwen van zomer- en wintergewassen. Geschat op ƒ 28,00.
De 3e klasse bestaat uit schrale, grijze zandgrond met een diepte van 30 cm op een tamelijk waterdoorlatend zandbed. Deze grond moet beter bemest worden dan de vorige klassen om rogge en boekweit te kunnen verbouwen. Geschat op ƒ 18,00.
De 4e klasse bestaat uit schrale, grijze zandgronden. Deze gronden liggen deels hoog en deels laag en moeten goed bemest worden. Geschat op ƒ 10,00.
De 5e klasse is de slechtste klasse en bestaat uit schrale, veelal pas ontgonnen, heidegronden, die pas na zware bemestingen een minimale opbrengst opleveren. Geschat op ƒ 4,00.
Siertuin
Er is een tuin in deze categorie die slechts is aangelegd voor de sier, met heestergewassen en bomen. Hij wordt getaxeerd als de landbouwgrond van de 1e klasse op ƒ 36,00.
Moestuinen
De moestuinen liggen bij de woningen en zijn in twee klassen ingedeeld.
De 1e klasse is gelijk aan de landbouwgrond van de 1e en 2e klasse, meestal beplant met vruchtbomen en met zorg verbouwde groenten. Deze klasse grond wordt eenderde hoger geschat dan de landbouwgrond van de 1e klasse, op ƒ 48,00.
De tuinen van de 2e klasse liggen op mindere gronden dan die van de vorige klasse en worden alleen gebruikt om grove groenten te verbouwen voor de huishouding van de boeren. Wettelijk moeten ze even hoog geschat worden als de landbouwgronden van de 1e klasse, dus ƒ 36,00.
Boomgaarden
Deze boomgaarden (van één categorie) liggen op middelmatige gronden en zijn beplant met jonge of oude en traag groeiende appel-, peren- en notenbomen. Geschat op ƒ 36,00.
Hooilanden
De hooilanden zijn ingedeeld in vijf klassen:
1e klasse: liggen langs de rivier de Aa, waardoor ze ‘s winters overstromen en vruchtbaar worden. De grond is van goede, derrieachtige aard en levert zeer gezond en overvloedig gras op. Per bunder geschat op ƒ 42,00.
2e klasse: liggen ook langs de rivier de Aa en worden hierdoor overstroomd. De grond is van mindere kwaliteit en levert vrij overvloedig, maar minder goed gras op. Geschat op ƒ 28,00.
3e klasse: liggen veelal te hoog en worden nauwelijks door de rivier overstroomd. Daardoor moeten ze bemest worden om vrij gezond gras te kunnen opbrengen. Geschat op ƒ 18,00.
4e klasse: schrale en afgelegen zandgronden, die gedeeltelijk overstromen en slechts kort en matig hooi opbrengen. Geschat op ƒ 10,00.
5e klasse: gedeeltelijk zijn dit heidegronden die aan een beek langs de heide liggen en ‘s winters gedeeltelijk worden overstroomd. Het gras dat deze hooilanden voortbrengen is hard en van geringe waarde, en daarom geschat op ƒ 4,00.
Weilanden
De met heggen omgeven weilanden worden goed onderhouden en ontvangen hun vocht alleen van de regen.
1e klasse: deze liggen bij het centrum van de gemeente op goede zandgrond. Ze leveren zeer gezond en overvloedig gras op. Per bunder geschat op ƒ 36,00.
2e klasse: liggen op mindere zandgrond dan die van de vorige klasse en moeten daarom goed gemest worden. Ze brengen dan gezond maar minder overvloedig gras op. Geschat op ƒ 28,00.
3e klasse: liggen voor het grootste gedeelte lager. Zelfs met vaker bemesten leveren deze weilanden slechts relatief zuur en ongezond gras op. Geschat op ƒ 18,00.
4e klasse: liggen gedeeltelijk op hoge en gedeeltelijk op lage, schrale zandgronden, die alleen met zware bemesting weinig en middelmatig gras opbrengen. Geschat op ƒ 10,00.
5e klasse: schrale zandgronden, die veelal uit heidegronden ontstaan zijn en die alleen na zware bemestingen een beetje slecht gras opbrengen. Geschat op ƒ 4,00.
Hakhout
1e klasse: goedgroeiende eiken-, berken- en elzenhakhoutbosjes, goed beplant en op grond die gelijk is aan landbouwgrond van de 3e en 4e klasse. De bosjes worden gewoonlijk om de zes jaren gehakt. Per bunder geschat op ƒ 18,00.
2e klasse: tamelijk goed aangeplante, maar minder goed groeiende eiken-, berken- en elzenhakhoutbosjes op minder goede grond dan de vorige klasse. Worden om de 6 á 7 jaren gehakt. Geschat op ƒ 10,00.
3e klasse: heidegronden, die onregelmatig beplant zijn met traag groeiend eiken-, berken- en ander hakhout, dat om de 8 of 9 jaren wordt gehakt. Geschat op ƒ 3,00.
Dennenbossen
1e klasse: goed en regelmatig groeiende dennenbossen op een voor die beplanting goede grond. Per bunder geschat op ƒ 14,00.
2e klasse: goed beplante, maar minder goed groeiende en jongere dennenbomen. Ze staan op slechtere grond dan de vorige klasse. Geschat op ƒ 10,00.
3e klasse: heidegronden, die onregelmatig beplant zijn met jonge, traag groeiende dennenbomen. Door de geringe opbrengst per bunder geschat op ƒ 2,00.
Opgaand geboomte
1e klasse: middelmatig groeiende eikenbomen op grond die gelijk is aan die van de landbouwgronden van de 4e á 5e klasse. Geschat op ƒ 8,00.
2e klasse: Heidegronden, onregelmatig beplant met traag groeiende berkenbomen. Vanwege de geringe opbrengst geschat op ƒ 2,00.
Water tot vermaak
1e klasse: een gracht die alleen voor de sier is aangelegd. Getaxeerd als landbouwgrond van de 1e klasse op ƒ 36,00.
Heide
De heidegronden zijn in drie klassen ingedeeld.
De 1e klasse bestaat uit heidegronden die gedeeltelijk beweid worden door het vee en door de waarde van de beweiding wordt deze heidegrond geschat op ƒ 2,00.
De 2e klasse bevat de heidegronden, die door hun samenstelling en ligging geschikt zijn om te ontginnen. Geschat op ƒ 1,00.
De 3e klasse bestaat uit heidegronden die door hun slechte samenstelling en afgelegen ligging niet geschikt zijn om te ontginnen. Per bunder geschat op het bij wet bepaalde minimum van ƒ 0,25.
Moerassen
Er is een klasse van lage moerasachtige gronden die niets anders opbrengen dan biezen en liezen als strooisel onder het vee. Geschat op ƒ 1,00.
Water
Bestaat uit niets opleverende vennen in de heide die per bunder geschat worden op het bij wet bepaalde minimum van ƒ 0,25.
Haven
De haven van Veghel loopt van het centrum van het dorp tot in de Zuid-Willemsvaart. Hij is eind 1826 voltooid en zeer bevorderlijk voor de gemakkelijke aanvoer van mest voor de landbouw. Geschat op de waarde van de omliggende landerijen, waar de haven van is uitgegraven, op ƒ 19,00.
Zuid-Willemsvaart
Hetzelfde geschat op de waarde van de omliggende landerijen, waar dit kanaal van is uitgegraven, op ƒ 19,00.
Visserij op de rivier de Aa
De visserij op deze rivier is in deze gemeente geschat op ƒ 20,00.
Gebouwde eigendommen
Windkorenmolen
De houten standaardmolen aan de rand van het centrum verkeert in goede staat van onderhoud en heeft twee paar molenstenen die niet gelijktijdig werken. De eigenaren zijn de erven P. Scheije te Boekel, die de molen verhuurd hebben aan A.P. Scheije te Veghel. Het zuiver inkomen is geschat op ƒ 750,00.
Bierbrouwerijen
Er zijn twee brouwerijen in de gemeente, waar door de eigenaars zelf gebrouwen wordt.
De eerste, toebehorend aan de heeren P. en H. Smits te Veghel, ligt in sectie A no. 1181. De brouwerij heeft een ketel die 28 vaten en 80 kannen groot is, 2 roerkuipen, waarvan de eerste 10 vaten en 64 kannen groot is en de tweede 14 vaten en 6 kannen, voorts 2 koelbakken, 1 mouterij en 2 kelders. In het jaar 1830 zijn er 60 brouwsels bier gemaakt. Het zuiver inkomen geschat op ƒ 90,00.
De andere brouwerij hoort toe aan de heer J. van de Laar te Veghel en ligt in sectie G no. 4a. Deze heeft een ketel van 24 vaten en 20 kannen groot, een koelbak, een mouterij en een kelder. In 1830 zijn hier 480 vaten bier gebrouwen. Het zuiver inkomen geschat op ƒ 60,00.
Looierij
Een nette en goed ingerichte looierij met 6 looikuipen, 3 gemetselde laafkuipen en een kalkput. Het zuiver inkomen geschat op ƒ 30,00.
Rosoliemolens
Er staan twee rosoliemolens in de gemeente.
Een molen staat in sectie A no. 1239 en de andere in sectie G no. 191a. Ze zijn beide bij de eigenaars zelf in gebruik. De molens verkeren in een goede staat van onderhoud. Ze beschikken ieder over een oliebank met een paar heien of hamers. Het zuiver inkomen is voor elke molen afzonderlijk geschat op ƒ 6,00.
Huizen
De huizen in Veghel zijn in vijf buitengewone tariefklassen en tien gewone klassen ingedeeld. Over het algemeen worden de huizen door de eigenaars zelf bewoond. De weinige huizen die verhuurd worden, zijn zonder huurcontract op mondelinge overeenkomsten verhuurd. De schatting van deze huizen is verricht door ze te vergelijken met huizen in de naburige gemeenten, de afmetingen, de luxe en de inrichting, de ligging en de staat van onderhoud.
De huizen in de vijf buitengewone klassen zijn de grote, goed gebouwde en onderhouden huizen, gelegen in het centrum van de gemeente.
Voorbeeld 1e buitengewone klasse: het huis sectie G no.10, van N.P. van Ham te Veghel, huurwaarde ƒ 225,00.
Voorbeeld 2e buitengewone klasse: het huis sectie G no.138, van J.J.F. de Kuijper te Veghel, huurwaarde ƒ 210,00.
Voorbeeld 3e buitengewone klasse: het huis sectie G no.100, van P.F. van Woelderen te Veghel, huurwaarde ƒ 135,00.
Voorbeeld 4e buitengewone klasse, waar twee huizen onder vallen: het huis sectie G no.10, van N.P. van Ham te Veghel, huurwaarde ƒ 225,00.
Voorbeeld 5e buitengewone klasse, met vier huizen: het huis sectie A no.1182, van P. en H. Smits te Veghel, huurwaarde ƒ 75,00.
De lager geklasseerde huizen zijn minder ruim en gerieflijk. Deze worden voornamelijk door particulieren bewoond. Tot de vier eerste klassen van het gewone tarief horen de goedgebouwde, ruime woningen, goed onderhouden en in het centrum. Ze worden meestal bewoond door winkeliers en herbergiers.
Voorbeelden 1e gewone klasse, met 9 woningen: het huis sectie G no.31, van W. Kuijpers te Veghel, en het huis sectie G no.166, van de weduwe J. Oppers te Veghel, huurwaarde ƒ 63,00.
Voorbeelden 2e gewone klasse, met 10 huizen: het huis sectie A no.1196, van H. van Rooij te Veghel, en het huis sectie G no.100a van J.A. van den Heuvel te Oosterbeers, huurwaarde ƒ 54,00.
Voorbeelden 3e gewone klasse, met 8 huizen: het huis sectie G no.60, van de weduwe J.D. van Doorn te Veghel, en het huis sectie G no.128 van Chr.Voesten te Veghel, huurwaarde ƒ 45,00.
Voorbeelden 4e gewone klasse, met 15 huizen: het huis sectie G no.30, van W. Kuijpers te Veghel, en het huis sectie G no.163 van A. Schippers te Veghel, huurwaarde ƒ 35,00.
Tot de 5e en 6e klasse horen de meeste en belangrijkste boerenwoningen, goed onderhouden en verspreid door de gemeente.
Voorbeelden 5e gewone klasse, met 45 huizen: het huis sectie A no.1111 van de kinderen F. van Eerd, het huis sectie D no.352 van M. Vissers, het huis sectie G no. 109 van de weduwe G. van der Landen, het huis sectie G no.199 van J.F. de Kuijper, allen uit Veghel, huurwaarde ƒ 27,00.
Voorbeelden 6e gewone klasse, met 96 huizen: het huis sectie D no.360 van J. van den Broek, het huis sectie D no.1225 van J.M. Burgers, het huis sectie E no.547 van G.J. Verhoeven, het huis sectie G no.196 van J.F. de Kuijper, allen uit Veghel, huurwaarde ƒ 21,00.
De 7e en 8e klasse zijn de minder goedgebouwde en onderhouden woningen van de kleine boeren, die weinig ruimte hebben.
Voorbeelden e gewone klasse, met 170 huizen: het huis sectie A no.1341, van H.R.van Kilsdonk, het huis sectie B no.1084 van de weduwe J.H. van Doorn, het huis sectie D no.871 van M. van den Tillaard, het huis sectie F no.305 van de weduwe W.B. Verhoeven, allen uit Veghel, huurwaarde ƒ 15,00.
Voorbeelden 8e gewone klasse, met 185 huizen: het huis sectie D no.663 van de kinderen L.A. van Doorn te Veghel, en het huis sectie E no.212 van A.J. van den Tillaard te Veghel, huurwaarde ƒ 9,00.
De 9e en 10e klasse zijn de kleine slecht onderhouden woningen en hutten, die slechts één vertrek hebben; de woningen in de 10e klasse zijn van leem en rijswerk.
Voorbeelden 9e gewone klasse, met 140 huizen: het huis sectie A no.1218 van G. van den Biggelaar te Veghel, en het huis sectie A no.1496 van J. van Doorn te Veghel, huurwaarde ƒ 6,00.
Voorbeelden 10e gewone klasse, met 59 huizen: het huis sectie C no.232 van de weduwe J. van Boxtel, sectie C no.497 van de weduwe A. Verbruggen, en sectie D no.1029 van de weduwe A. van den Berg, allen uit Veghel, huurwaarde ƒ 3,00.
Gedaan en gesloten te ‘s-Bosch, den 4 augustus 1831
De schatter, H. Vogels
De controleur, P.L. de Gelp
