Notariële archieven behoren tot de belangrijkste en meest informatierijke archieven die het BHIC beheert. Een schat aan onmisbare informatie voor bijvoorbeeld historici, genealogen, heemkundigen en huizenonderzoekers. Denk aan testamenten, overdrachten van onroerend goed en hypotheken, huwelijksvoorwaarden en toestemmingen, boedelbeschrijvingen, schuldbekentenissen en nog veel meer. In een notarisakte vind je de namen van partijen (personen) en plaatsen, en omschrijvingen van handelingen en goederen (van grond en gras tot kasteelmeubilair).
Zoek naar notarisakten
Deze index omvat notarisakten van de volgende gemeenten (en daaronder vallende voormalige gemeenten en plaatsen): Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Haaren, Landerd, Meierijstad, Mill en Sint Hubert, Oss, Sint Anthonis, Sint-Michielsgestel, Uden en Vught
Wat zit er precies in de database?
Van alle akten is naast de korte samenvatting (met daarin bijvoorbeeld namen van personen en omschrijvingen van goederen) een aktedatum en aktesoort (testament, verkoop, boedelscheiding etc.) opgenomen, naast gegevens over archief-, inventaris- en aktenummer waaronder je de originele akte kunt terugvinden.
De akten van alle notarissen zijn bovendien vanaf de oudste akte t/m 1863 gescand, van sommige plaatsen zelfs nog recenter. Als er scans beschikbaar zijn, kun je deze direct online bekijken en downloaden. Als er nog geen scans beschikbaar zijn, kun je de akte op onze studiezaal in Den Bosch raadplegen en zelf foto’s maken.
Er zijn twee manieren om te zien wat het BHIC precies in huis heeft aan notarisarchieven. Het overzicht wat zit er in? geeft per plaats een overzicht van wat er geïndiceerd en/of gescand is. De inventarissen geven per plaats een overzicht van de gehele inhoud van alle notarisarchieven, al dan niet geïndiceerd en/of gescand.
Goed om te weten
- Iedere notaris hield een register bij waarin hij iedere akte aantekende. Dat register heet repertoire of repertorium. De akten werden doorlopend genummerd en bewaard in volgorde van die nummering. In het repertorium staat meestal ook de aktesoort en of de akte een minuut of brevet (in originali) betreft. In het archief van de notaris zijn de akten aanwezig die vermeld worden als minuut. Van de akten die vermeld worden als brevet of in originali is in het archief géén minuut (dus géén akte) aanwezig. In de zoekmachine zijn op basis van de informatie in de repertoria ook de gegevens van brevetten opgenomen. Maar van deze brevetten is dus geen akte voorhanden in het archief, en is dus alleen de informatie beschikbaar dan die in de database is opgenomen.
- De samenvattingen in de database zijn door vrijwilligers gemaakt of letterlijk overgenomen uit de repertoria van de notaris. Ze bevatten dus vaak niet alle (volledige) namen die in een akte voorkomen. Sommige notarissen noteerden bijvoorbeeld alleen voorletters. Dit geldt ook voor andere informatie in de akte (plaatsen, goederen).
- De scans zijn niet per akte aan precies de juiste scan gekoppeld. Als je een scan opent vanaf een akte, kom je doorgaans uit bij de eerste scan van de eerste akte van dat jaar en zul je zelf moeten ‘bladeren’ naar de juiste akte. Het aktenummer helpt je om te zien wanneer je bij de juiste scan bent. Er wordt gewerkt aan het precies juist koppelen van de scans, maar dit karwei is nog lang niet gereed.
- Notarissen bezaten tot 1811 niet het monopolie op het opmaken van akten. Mensen konden zelf kiezen of zij deze handeling door een notaris of door de schepenen lieten doen. Alleen bij overdracht (transport) en bezwaring van onroerend goed hadden schepenen (in verband met de rechtsgeldigheid) het exclusieve recht. In 1811 werden de schepenbanken afgeschaft en nam het notariaat deze taak over.
Wat zijn notariële archieven?
Sinds 1811 zijn er in heel Nederland notarissen. In een deel van Nederland waren er ook al notarissen vóór 1811, notarissen kwamen in Noord-Brabant reeds in de veertiende eeuw voor. Hun taak is het opmaken van akten. Soms heeft iets alleen maar rechtskracht als er door een notaris een akte van is opgemaakt.
Tegenwoordig is dat bijvoorbeeld het geval bij de verkoop van huizen. De partijen die zo’n akte laten opmaken (bij verkoop van een huis dus de koper en verkoper) krijgen een exemplaar van die akte. Ook de notaris houdt een exemplaar: de minuut. De minuten van alle akten die een notaris heeft opgemaakt vormen een notarieel archief.
Notariële archieven die ouder zijn dan 75 jaar, zijn te vinden bij een openbare archiefdienst, zoals het BHIC. De notariële archieven die jonger zijn dan 75 jaar worden bewaard bij de rechtbanken of bij de notaris zelf. De archieven worden elke keer overgebracht in perioden van 10 jaar. Voor het laatst zijn de archieven uit de periode t/m 1935 overgebracht. Voor alle akten geldt dat ze na 75 jaar openbaar worden, met uitzondering van testamenten en codicillen, die pas na 100 jaar openbaar worden.
Wat vind je in een notarieel archief?
Het archief van een notaris bestaat uit de akten die door hem zijn opgemaakt. De meest voorkomende akten die een notaris opmaakt zijn:
Testamenten
Een testament is een verklaring waarin iemand laat weten wat er na zijn dood moet gebeuren, met name met zijn vermogen. Iemand kan een testament herroepen en een nieuw testament laten maken. De meeste testamenten worden door een notaris opgemaakt in aanwezigheid van twee getuigen. Gesloten testamenten zijn niet door de notaris opgemaakt, maar bij hem ingeleverd. In de meeste gevallen zal de archivaris zo’n testament mogen openen. Soms maakt iemand een codicil. Alleen een beperkt aantal zaken mag hierin worden vastgelegd. Een codocil hóeft niet bij de notaris bekend te zijn.
Overdracht van onroerend goed en hypotheek
Sinds 1956 is een notariële akte verplicht bij het overdragen van eigendom van onroerend goed, of bij het vestigen of overdragen van andere zakelijke rechten op onroerend goed. Maar ook vóór die tijd kwam er meestal een notaris aan te pas. Bij het verlenen van een hypotheek was een notariële akte altijd al verplicht. Ook eigendomsoverdracht door middel van een veiling of openbare verkoop gebeurde via de notaris.
Huwelijksvoorwaarden
Vroeger kon een akte van huwelijksvoorwaarden alleen worden opgemaakt vóór het sluiten van een huwelijk. Nu kan het ook later. Zonder huwelijksvoorwaarden werden alle goederen, inkomsten en schulden lange tijd gemeenschappelijk. Door een akte van huwelijksvoorwaarden kon je dit anders regelen. Dat had onder meer gevolgen voor de verdeling van de boedel na overlijden.
Boedelscheiding
Als er na iemands overlijden meerdere erfgenamen zijn moet de erfenis worden verdeeld. De boedel moet worden gescheiden. Daarvoor moet eerst de boedel worden beschreven. Boedelbeschrijving en -scheiding door een notaris zijn verplicht als een van de erfgenamen afwezig is of onder voogdij of curatele staat. Dat is dus altijd het geval als er minderjarige kinderen zijn. In alle andere gevallen mogen de erfgenamen zelf de boedel beschrijven en scheiden. In boedelbeschrijvingen wordt dikwijls gedetailleerd opgesomd wat er in het sterfhuis aanwezig was.
De meeste boedelbeschrijvingen geven een goed beeld van hoe het gezin van de overledene leefde. Van ieder vertrek in het huis wordt beschreven hoe het gemeubileerd was. Ook is veel op te maken over de levensstijl: hingen er schilderijen aan de muur, had men boeken in huis, hoe werd er gegeten, waren er sieraden? Ook bedrijfsinventarissen, bijvoorbeeld van winkels en boerderijen, kunnen zijn beschreven.
Hoe vind je een notaris?
Iedereen die een notariële akte wil laten opmaken, is vrij in de keuze van notaris. Veel inwoners uit de Meierij lieten bijvoorbeeld tijdens de weekmarkt in 's-Hertogenbosch bij Bossche notarissen hun akten opmaken. Om een akte te kunnen vinden moet je vaak eerst weten, welke notaris de akte heeft opgemaakt.
Is de akte opgemaakt door een van de notarissen waarvan het BHIC de archieven bewaart, dan is dit natuurlijk niet nodig en kun je gewoon via de index zoeken. Ook veel andere Noord-Brabantse archiefdiensten hebben hun notariële archieven doorzoekbaar gemaakt door middel van samenvattingen of indexen. Is een akte niet langs die wegen te vinden, dan geven we hieronder voor enkele soorten akten tips om de notaris te vinden die de akte heeft opgemaakt:
Testamenten
De naam en de standplaats van de notaris die een testament heeft opgemaakt is te vinden door:
Memorie van successie, voor overledenen in de periode 1818-1921. In de memorie van successie van een overledene wordt vermeld of er een testament was en door welke notaris en op welke datum die is opgemaakt. Het BHIC beheert de memories van successie opgemaakt in Noord-Brabant.
Zoek naar memories van successie Zoekhulp
Centraal Testamentenregister (CTR) bij het Nationaal Archief. In dit register zijn alle testamenten vermeld die gemaakt zijn in de periode 1890-1973 door personen die overleden zijn vóór 1974. Als er een testament is worden de datum, het nummer van de akte, de naam en de standplaats van de notaris genoemd.
> Meer informatie over het CTR bij het nationaal Archief
De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie registreert de testamenten vanaf 1974 en de testamenten van vóór 1974 van personen die op 1 januari 1974 nog in leven waren.
> Meer informatie over het CTR van de KNB
Overdracht van onroerend goed
Overdracht van eigendom of andere zakelijke rechten op onroerende goederen worden altijd geregistreerd bij het Kadaster. Het archief van het Kadaster is voor wat betreft Noord-Brabant te vinden bij het BHIC.
Huwelijksvoorwaarden en boedelscheiding
Of er huwelijksvoorwaarden waren is te zien in de memorie van successie (zie boven). De naam van de notaris en de datum van de akte worden dan vermeld. Bij boedelscheidingen is dat soms ook het geval.
Zelf de notaris zoeken
Het kan zijn, dat je niet via de memories van successie, het Centraal Testamentenregister, het Kadaster of andere gegevens hebt kunnen achterhalen welke notaris een akte heeft opgemaakt. Je kunt dan zelf op zoek gaan in de archieven van de notarissen, waarvan je vermoedt dat ze de akte kunnen hebben opgemaakt. Het ligt voor de hand een notaris te zoeken in de omgeving van degene die de akte heeft laten opmaken.
Het is dan vaak niet nodig het hele archief door te nemen. Zoeken is dan mogelijk aan de hand van de repertoria.
Zoeken naar notariële akten na 1935
Akten van notarissen die ná 1935 (testamenten na 1910) opgemaakt zijn, worden nog bewaard door de (opvolgende) notaris. Als een notaris stopt met zijn praktijk, worden alle aktes overgedragen aan een opvolger.
Voor direct betrokkenen is informatie uit deze akten op te vragen. Daaraan kunnen kosten verbonden zijn. Het zogenoemde Opvolgersarchief van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) kan helpen om de opvolgende notaris van een gestopte notaris te vinden.
> Zoek in het opvolgersarchief
Hulp nodig?
Heb je vragen? Je kunt altijd contact met ons opnemen, telefoon 073-6818500, e-mail vragen@bhic.nl en chat. Je kunt je vragen ook stellen op ons forum voor historisch onderzoek en genealogie: www.bhic.nl/forum
Meer weten?
- Th.F. Wijsenbeek-Olthuis, 'Boedelinventarissen', in: M.J.M. Duijghuisen (ed.), Broncommentaren 2 (Den Haag 1995) 1-73 Downloaden >>
- B. Duinkerken, 'De notariële akten met betrekking tot de registratie van onroerend goed, 1811-1920', in: G.A.M. Van Synghel (ed.), Broncommentaren 3, Bronnen betreffende de registratie van onroerend goed in de negentiende en twintigste eeuw (Den Haag 1997) 177-229 Downloaden >>
- Eric Hennekam, Meneer de notaris. Tips en trucs voor zoeken in notarisarchieven (Amsterdam, 29 september 2016), slides van een presentatie Downloaden >>
- Adri P. van Vliet (ed.), Brabanders gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch/Den Haag 1995) 87-93, met informatie over geschiedenis en bronnen van het notariaat in Noord-Brabant.
- E.M. van der Marck en M. Eisma, De notaris in woord en beeld, De cultuurhistorische collectie van de Stichting tot Bevordering der Notariële Wetenschap (Zwolle 2013), met daarin artikelen over de geschiedenis van het notarisambt.
Met dank aan
Zonder de hulp van vele vrijwilligers was het nooit gelukt de zoekmachine op notariële archieven te maken. Dankzij hen is deze belangrijke bron voor iedereen makkelijk doorzoekbaar. De vrijwilligers zijn leden van de genealogische werkgroep van de NGV Land van Cuijk en Ravenstein, vrijwilligers van VeleHanden en particuliere onderzoekers. Bedankt!
Foto's
De detailfoto van de kast en de foto's van het loterijtrommeltje en de lezenaar komen uit de cultuurhistorische collectie van de Stichting tot Bevordering der Notariële Wetenschap (zoek in de catalogus), fotograaf Anne Roos.
