Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Gassel te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Gassel ligt aan de grote weg van Grave naar Cuijk, 3 km ten zuiden van Grave en 25 km ten zuid-oosten van ’s-Hertogenbosch, de hoofdplaats van de provincie.
Omliggende gemeenten
In het noorden grenst Gassel aan de gemeenten Overasselt (provincie Gelderland) en Linden, in het oosten aan de gemeente Beers. In het zuiden grenst zij aan de gemeente Mill en in het westen aan de gemeente Escharen.
Rivieren en beken
De rivier de Maas vormt de grens van deze gemeente. Verder stromen er nog enkele, weinig belangrijke, beken door het grondgebied. Er liggen geen fabrieken langs deze wateren. De rivieren en beken dienen slechts tot bemesting en bewatering van de hooi- en weilanden.
Grote en buurtwegen
De grote weg loopt door deze gemeente van het westen naar het oosten. Er zijn drie buurtwegen die in de zomer goed begaanbaar zijn, maar in de winter overstroomd worden door de Beerse Maas.
Bodemreliëf
De grond is er vrij vlak.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is van een middelmatige vruchtbaarheid. Zij wordt goed bebouwd in grote, middelmatige en kleine percelen. Er zijn zowel heidegronden die door bebouwing verbeterd zouden kunnen worden, als gronden die voor geen enkele verbetering vatbaar zijn. Moerassige gronden zijn hier bijna niet aanwezig.
Landbouwproducten
De voornaamste landbouwproducten zijn rogge, boekweit, tarwe, gerst, spurrie, aardappelen, erwten, haver, klaver, hooi, groenten en boomvruchten. Oliehoudende planten worden er weinig geteeld, omdat de grond daarvoor niet geschikt is. Ongeveer 1/7e gedeelte van het grondgebied van de gemeente is met hakhout en opgaand geboomte beplant.
Paardenfokkerij en vee
Er worden paarden gefokt voor de landbouw. Het aantal is genoeg voor de behoefte van de boeren in de gemeente. Er worden geen paarden buiten de gemeente verkocht.
Van het gedeelte grasland waar geen paarden en hoornvee lopen, wordt het hooi in de winter gebruikt. Er zijn enkele kleine schaapskudden.
Nijverheid
De voornaamste takken van nijverheid zijn landbouw en de kalvermesterij. Verder worden er nog wat melk en boter geproduceerd en huishoudelijke voorwerpen gemaakt, alles voor eigen gebruik van de inwoners.
Gebouwen
De gemeente bestaat uit de hoofdplaats, gelegen aan de weg van Grave naar Cuijk, en uit het gehucht Tongelaar. De hoofdplaats ligt, gezien haar breedte, in het midden van het grondgebied en gezien de lengte meer naar het noorden.
Zij bevat 14 huizen die min of meer goed zijn gebouwd. Het gehucht Tongelaar is van geringe betekenis en bestaat slechts uit enkele boerderijen en een kasteel. Dit kasteel is het enige kasteel in deze gemeente en is gebouwd volgens oude tradities.
De woningen van de drie eerste klassen zijn redelijk groot en goed gebouwd, de overigen zijn kleiner en minder comfortabel ingericht.
Bevolking
Er wonen 507 mensen in deze gemeente.
Ongebouwde eigendommen
Bouwlanden
De bouwlanden zijn in vier klassen verdeeld.
De 1e klasse bestaat uit een goede zandgrond vermengd met klei, de kleur is geelachtig en de grond is gemakkelijk te bewerken. De pootaarde is 4 decimeter diep. Er wordt voornamelijk rogge, boekweit, gerst, klaver en aardappelen verbouwd en men laat het land over het algemeen niet ongebruikt liggen. Geschatte waarde per bunder is ƒ 28,00.
De 2e klasse bestaat uit twee soorten aarde, ten eerste een zandachtige aarde van redelijk goede kwaliteit en ten tweede een vochtige kleigrond vermengd met zand. Beide gronden zijn vaak langdurig overstroomd, waardoor ze voor de teelt van zomervruchten niet geschikt zijn.
Het grootste gedeelte van deze gronden laat men niet ongebruikt liggen. De pootaarde is 3,5 à 4 decimeter diep. Geschatte waarde per bunder is ƒ 21,00.
De 3e klasse is een lichte zandgrond die niet tegen extreme droogte kan. Deze gronden moeten jaarlijks bemest worden en hebben een pootaarde van 2 decimeter diep. Geschatte waarde per bunder is ƒ 12,00. Geschatte waarde per bunder na herziening is ƒ 14,00.
De 4e klasse is een schrale zandgrond op een grindbed. Deze gronden kunnen slechts door intensieve bemesting bruikbaar worden gemaakt. De pootaarde is 1,2 decimeter diep. Geschatte waarde per bunder is ƒ 4,00.
Moestuinen
De tuinen liggen bij de woningen en zijn in twee klassen verdeeld.
De 1e klasse bestaat uit met vruchtbomen beplante tuinen, waarin voor het grootste gedeelte grove groenten worden geteeld. De grond is van goede kwaliteit. De ligging van de tuinen maakt goede bemesting mogelijk en de grond is zonder al teveel kosten vruchtbaar te maken. Deze voordelen én de opbrengst van de vruchtbomen, maken dat de waarde op ¼ hoger geschat wordt dan de waarde van de bouwlanden van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 35,00.
De tuinen van de 2e klasse zijn gelegen op gronden van een mindere kwaliteit en zijn slechts met enkele vruchtbomen beplant. Er worden slechts grove groenten verbouwd voor eigen gebruik van de boer en dagloner. De waarde wordt daarom niet hoger geschat dan die van het bouwland van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 28,00.
Boomgaarden
De boomgaarden in deze gemeente zijn door hagen omringd, aan de woningen gelegen en beplant met verschillende soorten vruchtbomen, zoals appel-, peren-, pruimen- en kersenbomen. Tussen de bomen is de grond met gras bedekt. De boomgaarden zijn slechts in één klasse ingedeeld en zijn geschat op 1/7 hoger dan de bouwlanden van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 33,00.
Hooilanden
De meeste hooilanden liggen bij elkaar langs de rivier de Maas, de overige liggen verspreid door de gemeente. De hooilanden zijn in drie klassen verdeeld.
De 1e klasse is goede grond langs de Maas. Door de overstromingen van de Maas worden deze gronden goed vruchtbaar. De opbrengst van het hooi is ruim voldoende en het hooi is van een goede kwaliteit. De waarde van het nagras dat na de eerste maaibeurt te voorschijn komt, is niet hoger dan 1/8 van de eerste snede. Geschatte waarde per bunder is ƒ 55,00, na herziening is dat ƒ 60,00.
De 2e klasse ligt op gronden van mindere kwaliteit. Deze gronden worden alleen door de Beerse Maas overstroomd, wat weinig oplevert voor de vruchtbaarheid van de grond.
Zij brengen slechts weinig gras op van slechte kwaliteit en blijven vaak veel te lang onder water staan. De waarde van het nagras dat na de eerste maaibeurt te voorschijn komt, is niet hoger dan 1/8 van de eerste snede. Geschatte waarde per bunder is ƒ 35,00, na herziening ƒ 30,00.
De 3e klasse omvat hooilanden op lage en vochtige gronden, die voldoende gras opleveren, maar wel van een slechte kwaliteit. Geschatte waarde per bunder is ƒ 25,00, na herziening ƒ 22,00.
Weilanden
De weilanden liggen verspreid door de gehele gemeente en zijn in vier klassen verdeeld:
De 1e klasse weilanden liggen op goede grond die door de overstromingen van de Maas vruchtbaar wordt gehouden. De weilanden zijn voedzaam en goed geschikt voor de kalvermesterij. Ze worden om de twee jaar gehooid. Gekeken naar het aantal stuks vee dat er kan worden geweid of naar de jaarlijkse opbrengst van het gras, heeft men de waarde van deze bunder geschat op ƒ 35,00.
De 2e klasse ligt op minder goede grond dan de 1e klasse. Deze weilanden leveren een voedzame, maar geen overvloedige, beweiding op. De gronden worden voor het grootste gedeelte door de rivier de Maas overstroomd. Geschatte waarde per bunder is ƒ 26,00.
De 3e klasse is op redelijk goede grond gelegen. Er groeit niet veel gras op, maar wel van een goede kwaliteit. Geschatte waarde per bunder is ƒ 18,00.
De 4e klasse omvat voor het grootste gedeelte de slechtste weilanden van de gemeente. Het zijn drassige gronden of andere schrale stukken grond, die slechts zeer beperkt geschikt zijn voor beweiding. Geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Hakhout
Het hakhout is samengesteld uit verschillende soorten hout en verdeeld in twee klassen.
De bossen van de 1e klasse liggen op vrij goede gronden en bestaan voor het grootste gedeelte uit eiken- en elzenhout, goed beplant en gegroeid. Om de 6 à 8 jaar worden de bomen gehakt. Geschatte waarde per bunder is ƒ 20,00.
De bossen van de 2e klasse liggen op gronden van minder goede kwaliteit dan die van de 1e klasse. De bossen zijn niet al te goed beplant en bestaan uit eiken-, elzen- en andere soorten hout. Ze worden om de 8 jaar gehakt. De geschatte waarde per bunder is 1/3 minder dan die van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 14,00.
Opgaand geboomte
Het opgaand geboomte bestaat voornamelijk uit eiken, Canadese bomen en populieren en is verdeeld in twee klassen:
De bomen van de 1e klasse staan op goede grond, zeer geschikt voor beplanting. De gronden zijn met goed groeiende eikenbomen beplant. De waardering van de grond is tot stand gekomen zonder te letten op de voordelen of de nadelen die deze bomen op de tussencultuur [planten die tussen de bomen in gezet worden] hebben. Geschatte waarde per bunder is ƒ 28,00.
Geboomte van de 2e klasse staat over het algemeen op kleine terreinen en bestaat voornamelijk uit lanen of uit stukken land die langs de wegen liggen. Deze gronden zijn beplant met populieren, Canadese bomen en verschillende andere soorten hout. Per bunder wordt de waarde geschat op bijna de helft van die van de 1e klasse, ƒ 12,00.
Dennenbossen
Er zijn in deze gemeente maar weinig dennenbossen. Ondanks dat ze zijn gelegen op schrale gronden, zijn ze wel goed gegroeid. Hun waarde wordt geschat op die van de bouwlanden van de 4e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 6,00.
Heide, woeste- en onbebouwde gronden
Dit zijn dorre gronden die niets opbrengen. Voor het grootste gedeelte zijn ze niet voor ontginning geschikt en daarom op het wettelijk minimum geschat. Geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
Visvijvers en grachten
Deze kennen slechts één klasse:
Dit zijn vijvers en grachten die aan de woningen liggen en waarin maar weinig vissen zitten. De waarde wordt geschat gelijk aan die van de bouwlanden van de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 28,00.
Water en waterkolken
Er zijn enkele waterkolken die voor het grootste gedeelte door doorbraken zijn ontstaan en waarin weinig vis zit. Geschatte waarde per bunder is ƒ 2,00.
Visserij
In deze gemeente is op de rivier de Maas over een lengte van 1.600 meter een visserij gevestigd. De helft van deze visserij is gelegen in de gemeente Overasselt (provincie Gelderland), de andere helft wordt geschat op een huurwaarde van ƒ 10,00.
Gebouwde eigendommen
Windgraan- en pelmolen
De houten windgraan- en pelmolen is voorzien van twee paar graanstenen en twee paar pelstenen, die gelijktijdig kunnen werken. De molen is in goede staat, maar ligt ongunstig. Er is weinig te malen. De eigenaar van de molen, de heer De Ruiter, heeft de molen in eigen gebruik. . Na aftrek van 1/3 gedeelte voor onderhoud en herstel is de netto huurwaarde geschat op ƒ 330,00, na herziening ƒ 300,00.
Houtzaagmolen
De houten windzaagmolen is voorzien van drie zagen en twee sledes. De molen ligt ongeveer 600 meter van de Maas af. Het zaaghout kan daarom alleen maar door karren of wagens worden aangevoerd, waardoor dit erg kostbaar wordt. De molen wordt goed gebruikt en verkeert in goede staat van onderhoud. De eigenaar, de heer Van der Goes senior, heeft de molen in eigen gebruik. De huurwaarde is geschat op ƒ 360,00, na herziening ƒ 300,00.
Huizen
De huizen in Gassel worden naar hun onderlinge verschillen ingedeeld in negen klassen. Zij worden over het algemeen door de eigenaren zelf bewoond, of in combinatie met landbouwschuren of andere eigendommen verhuurd. Omdat de verhuring vaak mondeling of onderhands geregeld is, is de bepaling van de grondslag heel onbetrouwbaar. Om die reden is de huurwaarde geschat op basis van verschillen in omvang, constructie, onderhoudstoestand en ligging.
De 1e klasse is het kasteel of buitenplaats van de heer Francois Bernard Kennisdaal. Het kasteel is ruim en goed gebouwd. Het is echter geen aangename verblijfplaats. Het huis is kadastraal bekend onder wijk C nummer 185. De geschatte huurwaarde is ƒ 99,00.
De huizen van de 2e en 3e klasse zijn redelijk grote huizen, die goed onderhouden worden. Deze huizen worden vooral bewoond door voorname boeren, winkeliers en herbergiers.
Het enige huis in de 2e klasse (huurwaarde) ƒ 48,00 is dat van Antonie Poos, Wijk A nummer 79.
Representatief voor de 3e klasse (huurwaarde ƒ 39,00) zijn de huizen van Jan Poos, Wijk B nummer 82, en van de weduwe van Jan Schamp, Wijk B nummer 262.
Totaal aantal woningen in deze klasse: 3
De huizen van de 4e en 5e klasse bestaan ook uit de voornaamste boerderijen, maar dan minder groot dan die van de vorige klassen.
Representatief voor de 4e klasse (huurwaarde ƒ 30,00) is het huis van Gerrit Schamp, Wijk B nummer 257. Het totaal aantal woningen in deze klasse is 3.
Representatief voor de 5e klasse (huurwaarde ƒ 21,00) is het huis van Jan Bruisten, Wijk B nummer 94. Het totaal aantal woningen in deze klasse is 9.
De huizen van de 6e en de 7e klasse zijn de minder comfortabele en minder grote pachthoeven en de woningen van ambachtslieden en kleine winkeliers.
Representatief voor de 6e klasse (huurwaarde ƒ 15,00) zijn de huizen van Willem Schiks, Wijk A nummer 200, en van Hendrik Poos den Ouden, Wijk B nummer 273. Het totaal aantal woningen in deze klasse is 15.
Representatief voor de 7e klasse (huurwaarde ƒ 9,00) zijn de huizen van de weduwe van Marten Coenen, Wijk A nummer 196, van Jan Meulenpas, Wijk B nummer 277, en van Jan Emons, Wijk D nummer 64.
Het totaal aantal woningen in deze klasse is 24.
De 8e klasse bestaat voor het grootste gedeelte uit huizen van arbeiders en dagloners.
Representatief voor de 8e klasse (huurwaarde ƒ 6,00) is het huis van Rombout Janssen, Wijk A nummer 166. Het totaal aantal woningen in deze klasse is 24.
De 9e klasse bestaat slechts uit huisjes of hutten die alleen nog maar tot schuilplaats van de allerarmsten dienen.
Representatief voor de 9e klasse (huurwaarde ƒ 3,00) zijn de huizen van J.W. Broeren, Wijk A nummer 173 en van de weduwe van Lindert Willems, Wijk D nummer 47.
Het totaal aantal woningen in deze klasse is 7.
Gedaan en gesloten te ‘s-Hertogenbosch op 8 augustus 1827.
De schatter: R.J. Stael
De controleur: Basttendorff
