Oorlogsdagboek van Jan de Quay 1.8 (30 okt. - 5 nov. 1944)

Inleiding

Nu Tilburg was bevrijd kon De Quay voor het eerst weer naar zijn eigenlijke woonplaats terug, waar hij in 1934 een villa had laten bouwen aan de Burgemeester Damsstraat. Maar dat hij zich daar weer zou vestigen met zijn gezin was vooralsnog uitgesloten. Er was geen transport om ze er heen te brengen, er waren geen kolen om het huis te verwarmen, er was niet genoeg eten in de stad. Het is de eerste keer dat hij in zijn dagboek melding maakt van de ernstige tekorten waar het bevrijde Zuiden mee te kampen had en die in de weken nadien nog veel nijpender zouden worden.

Desondanks was hij positief gestemd: ‘Tilburg is er prachtig doorgekomen’. In vergelijking met Den Bosch dat hij twee dagen later bezocht − ‘erg beschadigd, doode stad, die nog regelmatig onder vuur staat’ − was dat zeker het geval. Toch had ook Tilburg zijn deel gehad. In de ochtend en de middag van 27 oktober was het door de Schotten geruime tijd beschoten. Onnodig, naar later bleek, de Duitsers waren in de uren tevoren al weggetrokken naar het noorden. Het zinloze bombardement kostte tweeënvijftig Tilburgers het leven.

Op de laatste dag van oktober waren de Duitsers in Brabant teruggedreven tot in twee bruggenhoofden: het Land van Heusden, achter het Drongelens Kanaal; en de Westhoek, achter de Mark en het Markkanaal. Op zaterdag 4 november vielen de Britten aan op de oostelijke Langstraat. Die nacht trokken de laatste Duitse troepen via de Heusdense brug over de Bergse Maas. In het noordwesten duurde het enkele dagen langer. Met veel moeite vocht een internationale krijgsmacht van Canadezen, Britten, Polen en Amerikanen zich door het vlakke en kale land en door de ondergelopen polders naar het Hollands Diep. Op 7 november kwamen de Britten bij de haven van Willemstad. En hoewel de Moerdijkbruggen al in de nacht van 5 op 6 november waren opgeblazen, bood een Duitse achterhoede in het dorp nog tot 9 november verzet tegen de oprukkende Polen. Vier dagen eerder, op 5 november, was met de inname van Middelburg ook een eind gekomen aan de slepende en bloedige slag om de Schelde. 

Na enige aarzeling liet De Quay zich in deze week overhalen om voorzitter te worden van  het College voor Economische Aangelegenheden, of zoals het voluit heette: het College van Algemeene Commissarissen voor Landbouw, Handel en Nijverheid, dat van het Militair Gezag ruime bevoegdheden kreeg om het economisch leven in bevrijd gebied weer op gang te brengen. Kruls had, zoals hij De Quay liet weten, hem mede binnengehaald om de aandacht af te leiden van een van de andere leden, Barend van Spaendonck, die niet onomstreden bleek te zijn. Hij was echter de enige niet. Ook over collega Gispen werden er wenkbrauwen gefronst. Het was tekenend voor de sfeer in bevrijd gebied. Er was opluchting dat de bezetter verdreven was, maar dat bood ook ruimte om schoon schip te maken. Ook het bedrijfsleven moest gezuiverd worden, en wel van economische collaborateurs. Net als bij de bestuurszuiveringen was het een bron van conflicten. Bovendien waren sommigen er op uit om oude rekeningen te vereffenen, niet zelden ingegeven door afgunst of wraakzucht. Geruchten en verdachtmakingen waren ook hier aan de orde van de dag, het leek soms wel of achterdocht en afkeer de norm geworden waren. In dit geval probeerde De Quay de schade te beperken door naar het wapen van de censuur te grijpen. Maar nu hij met deze post zijn eerste openbare functie na de bevrijding ging bekleden, kwam hij zelf ook veel nadrukkelijker in de wind te staan, zoals hij spoedig zou merken.

Een opmerkelijk detail dat deze week voorbijkomt in het dagboek is de ervaring van zijn zwager Eduard van Voorst tot Voorst die had moeten constateren dat zijn huis in Beek bij Nijmegen door de Amerikaanse bevrijders werd leeggeroofd. Inderdaad sloegen diverse geallieerde eenheden vooral in de geëvacueerde gebieden naar hartenlust aan het plunderen en vernielen, niet alleen in de omgeving van Nijmegen, maar bijvoorbeeld ook in de Betuwe. Generaal Kruls liet daartegen een krachtig protest horen bij het geallieerde hoofdkwartier, naar het schijnt met resultaat. Maar tegelijk werd het raadzaam geacht om dit genante nieuws verder uit de publiciteit te houden.

Dagboek

30 October Maandag

Hedenmorgen ging Eduard weer naar Nijmegen. Hij nam mijn copy voor Je Maintiendrai mee. Ik ga nu niet naar Nijmegen, met deze kou en bommen op N. – Kan me nu goed voorbereiden op morgen. Daar ik Vrijdag Beerman sprak is het ook niet noodig. – Kinderen heden weer met onderwijs begonnen. Ruud en Riet gaan bij de Paters S.J. te Marieendaal les halen in Latijn en Grieks. – Cas bij meester Jansen en de anderen bij de zusters. – In den namiddag kwam Gerrit me halen. We reisden met Willem Coebergh, die te Helmond werd afgezet. Ik probeerde bij Huysmans onderdak te komen, zonder succes; hij bracht me onder bij notaris Jansen waar ik hartelijk en gastvrij werd ontvangen en ’s avonds laat naar bed ging. –

31 October. Dinsdag

In den morgen trof ik Gispen, hij zou op verzoek van van Blankenstein meegaan naar Generaal Kruls. Hij beval mij zeer aan de uitnodiging van Kruls te aanvaarden. Hij vertelde me van de Commissie van Vijf, door Londen aangesteld voor de vacuum-tijd, d.w.z. voor de periode, dat de Duitschers weg zouden zijn, en het militair gezag nog niet ter plaatse. Ze hadden o.a. een lijst van Ministers, althans Secretarissen Generaal. – Een rare figuur. Er zitten o.a. in van Rosenthal, v. Sonsbeeck en Drees. Ze zullen wel nooit aan bod komen. –

Daarna ontvangen door Gener. Kruls, eerst in aanwezigheid van Barend v. Spaendonck, Gispen en Boerma. Ons werd verzocht een College van Algemeene Commissarissen te vormen voor Econ. Zaken. Dit werd aanvaard. – We krijgen uitvoerende bevoegdheden van het Mil. Gezag. De sectie Econ. Zaken van het Mil. Gezag treedt op als verbinding met Gener. Kruls, met Engelsche autoriteiten en met Ned. Regeering. – Ik had daarna een onderhoud alleen met Kruls; zette hem uiteen dat ik liever ander werk deed nl. algem. politiek, en verbinding tusschen allerlei instanties. Ik achtte dit nuttiger, van meer algemeen belang. – Hij drong bij mij aan het andere te aanvaarden omdat gezien de reputatie, vooral van Barend v. S. een vlag noodig was. – Ik ben daarom voorloopig toegetreden en wel als voorzitter. – Aan den maaltijd sprak ik Kruls nog over een en ander b.v. toekomst Ned. Weermacht, Diederik enz. – ’s Middags korte bespreking met College en met Barend naar Tilburg, alwaar gelogeerd en ‘s avonds gesproken met Han Kaag hetgeen altijd leerzaam en gezellig. Ander bezoek verbrak helaas ons gesprek. –

1 November Woensdag

Tilburg is er prachtig doorgekomen. Gevolg is, dat men de feestvreugde in het hoofd heeft, en zich de ellende van elders niet realiseert. – Na de H. Mis ben ik vanwege den Zondag op stap gegaan. Ik bezocht eerst fam. v. Nuenen. De zoon was naar Beers. Daarna bezocht ik Jos Cobbenhagen, die zeer verheugd was me terug te zien. Daarna naar ons huis in de Damsstraat (hier liep ik NB. Fien tegen ’t lijf). – Het was erg vuil enz., de gordijnen en wat er in stond (gelukkig bijna niets) gestolen door de Duitschers. Verder viel het erg mee; nà een stevige schoonmaak zal het m.i. spoedig bewoonbaar te maken zijn. – Alleen kunnen we nog niet overkomen wegens gebrek aan transport en kolen, en wegens tekort aan eten in Tilburg. – Ik trof in huis de Linthorsten, op straat allerlei plein-bewoners. – Toen naar de Vercammens die in de kamers van Moeder wonen. Zij zullen zoo gauw mogelijk naar hun huis gaan. Ik kan dan in de kamers van Moeder, aangezien de zetel van het College in Tilburg komt. – Gegeten bij de Kagen, erg gezellig. Han gaf me eenige goede adviezen voor mijn werk o.a. – me als “leider” laten gelden; Barend niet de textiel groep te geven. – Om 4 uur trof ik Roelvink die uit Oirschot kwam om me in te lichten. Ik vernam dat Hans L.H. in Friesland zat en Lou E. waarschijnlijk in de provincie U. – Bij Barend teruggekeerd ontmoette ik Charles v. Spaend. en zijn vrouw. – Aan het diner zag ik Mevr. Taminiau (onherkenbaar oud) Dré en zijn vrouw, Dr. Taminiau (Um) +vrouw, waarmee een keurige verjaardagsmaaltijd v. Barend.

2 November Donderdag

Eerste bijeenkomst van College + Heer Steinküller, adviseur v. N. Brabant van Overste de Ridder de van der Schueren. – Prettige samenkomst, zegge goede sfeer. – Het was eerst wat tasten en zoeken. – Toch werden er al spijkers met koppen geslagen, d.w.z. Directeuren v. Rijksbureaux opgesteld en ten deele reeds benoemd. – Positie v. College werd omschreven. – Beginsel aanvaard, dat Sp. niet de textiel en Gispen niet de Pharmaceutische industrie onder zich krijgt. – Als college treden we op. Sp. en Gisp. zullen zooveel mogelijk ter plaatse blijven. Ik blijf ambulant. Maandags en Vrijdags vergadering. – Aandringen op oprichting van soortgelijke Colleges van Waterstaat en Sociale Zaken. – ’s Middags bespreking voortgezet. – Daarna bezoek bij To Steenberghe, die erg gelukkig en overtuigd, dat ze spoedig in Amerika zal zijn. Dr. Ausems + vrouw waren er ook + de noodige onbekenden. Jan Steen milieu. – Nà maaltijd bij Barend bezoek bij Gimbrères. Eigenlijk waren deze erg zuur. – Heftig tegen de zgn. camelions. – Accoord, maar zij noemden ieder, die in de branding bleef staan een Camelion, en hij deed zelf niets, trok zich terug van alle verplichtingen. – Bij Barend nog gesprek met Mr. Broekhuys (jood) gelukkig terug, en v. Roessel (direct. v. fabriek in Munch-Gladbach) sinds half jaar werkloos in Oisterwijk. – Weer laat te bed.

Allerzielen – helaas weinig tijd tot gebed. –

3 November Vrijdag

Eerst bezoek bij Majoor de Lange. (Comm. v. Tilburg) en Kapitein Land. – Er was nl. gerucht, dat de in Tilb. verschijnende courant een actie zou beginnen tegen Barend . – Hier zit Blomjous achter, die persoonlijke afkeer heeft en haat tegen Barend. Heftig. – Ik verzocht den Majoor event. hetze in pers te voorkomen door censuur. – Als er bezwaren zijn tegen den persoon moet dit onderzocht worden. Maar langs de wegen van fatsoen en gerechtigheid. – Geen Hetze. – Dit zal geschieden. Er waren blijkbaar al veel klachten binnen gekomen. – Daarna met Sp. en Gispen bespreking voortgezet. Wederom vlot verloop. – Discussie over grens van onze bevoegdheden. Gispen stelde het zeer duidelijk: niet prejudiceeren op de toekomstige bouw van heele land in dit kleine stukje. – Noodverbanden en maatregelen, event. zeer vérgaand. – Hij legt zeer den nadruk op: verantwoording kunnen afleggen t.a.v. Regeering; – hij ziet m.i. te weinig, dat door geen nieuw-bouw te willen, er een andere nieuwbouw groeit nl. een communistische. – We zullen dit Dinsdag weer bespreken. –

Daarna met een Heer Vermeulen, die naar Nijmegen moest, op weg naar Bosch; zag even Fiet Sassen; Bosch erg beschadigd, doode stad, die nog regelmatig onder vuur staat. – Ontmoette eerst Sassen, Norbert Koolen + vrouw; dezen laatsten wees ik op gevaren voor zeer slechte reputatie van geheelen ondergrondsche. – Op straat Zinnicq Bergman; en Maj. de Bie. –

Bespreking bij Overste de v. d. Schueren, Majoor van der Wal Bake, Smulders, Sassen, Heer Werrner + Kapit. ? . – Ik stelde voor 1o Steinkuller als verbindingsman te gebruiken tusschen hem en college. – Aangenomen. – 2o Aan te dringen bij Generaal op samenstelling van soortgelijk College voor Sociale Zaken; noemde als namen Sassen, de Muralt, Wyffels, Roncken. – Werner werd ook genoemd. – Voorstel dit college uitvoerende bevoegdheid te geven; 3o Evenzoo voor Waterstaat. – Econ. Zaken kan niets doen, als het Waterstaat probleem: zegge verkeer en kracht, niet geregeld is. – Daarna naar huis, waar ik gezin goed aantrof. Vernam, dat Kees ten Hagen was geweest; zeer ongerust over Comm.; vol critiek op alles; zou heden terugkomen. Jammer dat deze man met zooveel goeds, zoo onbegrensde kankeraar is. –

4 November Zaterdag

Bezoek van ten Hagen. Hij was al wat gekalmeerd. Lang over van alles gepraat; hij wilde dat ik de volksbeweging zou starten, met name, omdat het commun. gevaar groot wordt en tegenactie zoo noodzakelijk is. Ik heb geweigerd; maar hem aangeraden iets dergelijks en in denzelfden geest te starten in het bevrijde gebied. Dit kan dan later aansluiten bij de landelijke V. B. Hij zal dit doen en Je Maintiendrai als blad nemen. – We zullen voeling houden.

Door bemiddeling van Gerrit kreeg ik een auto. ’s Avonds kwam Eduard dood moe thuis. Hij werkt tè hard. Het huis in Beek wordt door de Amerikanen leeggeroofd. – Ook bezoek van oud-student Hornicx die tolk is + den Heer Simon (tolk) en post uit St Hubert.

5 November Zondag

Tantes op bezoek. Gerrit kwam Annemie Jurgens brengen, omdat ze in Nijmegen nog steeds onder de bommen en granaten zitten. Dagelijks vallen er slachtoffers. – Hij bracht zeep, sigaretten en chocolade mee.

Maak je keuze

Verder naar hoofdstuk 1.9

Terug naar hoofdstuk 1.7

Terug naar kalender 1944

Lees je liever de volledige tekst (zonder illustraties) klik dan hier