De reizen verliepen per trein of tram en een rijtuig, later per auto. Door de toestand van de wegen was dat niet altijd gemakkelijk. Meestal bezocht hij, samen met een ambtenaar die de administratie en de boekhouding controleerde, op zo’n dag meerdere gemeenten. In Goirle werd die ambtenaar zelfs aan de vrouw gebracht!
 |
| Commissaris van Voorst tot Voorst (bron: Op de Hoogte, 1 april 1914) |
De ontvangst was een hele gebeurtenis. De vlaggen werden uitgestoken, vaak was ook de harmonie of een erewacht opgetrommeld. Vaste onderdelen waren een gesprek met burgemeester en wethouders, een audiëntie voor de inwoners, soms ook een bezoek aan een school of bedrijf. Die gesprekken waren niet altijd inspirerend en dan had de commissaris moeite zijn ogen erbij open te houden. Maar hij respecteerde het lokaal bestuur en was geïnteresseerd. Hij adviseerde, bekritiseerde en zei wat hij verbeterd wilde zien.
Het bezoek was ook een controle. De notities gaan over het raadhuis, de secretarie en het personeel. En die zijn vaak niet mals! De secretarie van Aarle-Rixtel vond Van Voorst tot Voorst meer dan smerig, de secretaris een echte vuilpoes. In Gassel ontdekte hij een mussennest in een kast. Maar vaak toonde hij zich ook tevreden over de situatie. De audiënties waren soms druk, soms niet. Mensen kwamen meestal met verzoeken.
Een voorbeeld van een uitstapje is zijn bezoek in 1922 aan de Peelsche Heide in Uden, waar een nieuwe nederzetting ontstaat. Een wandeling van tweeëneenhalf uur! Maar ook bezoekt hij soms kennissen, zoals in 1900 de 95-jarige freule Van Tuyll van Serooskerken in Heeze.
De notities gaan verder over de plaatselijke politieke verhoudingen, de invloed van de socialisten en de (wan)toestanden rond de verkiezingen. Boeiend zijn de observaties over de ontwikkeling van de arbeidsverhoudingen in de agrarische sector en de industrie. De baron is bezorgd over de gevolgen van de fabrieksarbeid voor de morele toestand van de bevolking.
Ook in de huisvesting had de commissaris oog voor wantoestanden en goede ontwikkelingen.
De toestand van de armen en de gezondheidszorg komen in elk verslag aan de orde. De zedelijkheid is belangrijk voor Van Voorst tot Voorst; hij maakt zich druk over het aantal ‘moetjes’, gedwongen huwelijken als gevolg van zwangerschap.
Goed onderwijs lag de commissaris na aan het hart, maar evenzeer de leerplicht. We zien in de notities verwikkelingen rond de gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs terug.
 |
| College van burgemeester en Wethouders en gemeenteraad van Schijndel, 1923 (coll. BHIC, fotonr. Fotosc.1273) |
Een laatste belangrijke factor was de Eerste Wereldoorlog. Het ‘vreemd volk’, dat door de mobilisatie en de stroom Belgische vluchtelingen in de provincie kwam, had zijn weerslag op de zeden en gewoonten.
Al met al bieden de notities een boeiende kijk op de bevolking en het plaatselijke bestuur in Brabant.
Dit is een korte samenvatting van de inleiding in het boek van Joep Baartmans-van den Boogaart (†), Inleiding op de reisnotities van mr. Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst, Commissaris der Koningin, 1894-1928 (2001)
Lees hier de hele inleiding
Ga naar de themakaart Brabant door de ogen van de Commissaris van de Koningin
De commissaris liet zijn notities per gemeente bij elkaar bewaren, dat was handig als geheugensteun bij een volgend bezoek. Om zijn reizen te kunnen volgen hebben wij ze ook in tijdsvolgorde bij elkaar gezet.
Klik hier om de verhalen in chronologische volgorde te lezen
