Oorlogsdagboek van Jan de Quay 1.11 (20-26 nov. 1944)

Inleiding

Opnieuw beheerste de slechte voedselsituatie deze week de dagboekaantekeningen van De Quay. Door aan te dringen op verbetering van het transport zocht het College voor Economische Aangelegenheden een uitweg uit de problemen. Het gebrekkige vervoer was echter niet de enige factor, zoals De Quay op maandag te horen kreeg. Een probleem was evenzeer dat de oogsten in bevrijd gebied in 1944 sterk bij de verwachtingen achterbleven. Dat was deels een gevolg van de overvloedige regens in de herfst, maar ook omdat ze door omvangrijke inundaties, door de duizenden mijnen die de Duitsers in het buitengebied hadden gelegd en ook door een tekort aan arbeidskrachten niet tijdig konden worden binnengehaald. Er was voor boerenknechts een aantrekkelijker alternatief, zoals blijkt uit een verzuchting van de burgemeester van Oisterwijk, eind november: ‘…de aardappelen worden hier niet gerooid en ook de bieten worden niet gerooid, want bij de Binnenlandse Strijdkrachten krijgt men twintig gulden in de week en een warme kachel en Canadese blikjes en daarom zeggen al die jongelui: Dat gaat leuk, we doen niets meer.’

Op dinsdag 21 november kwam de situatie tot een uitbarsting toen in Eindhoven een menigte, vooral personeel van Philips, op het Frederik van Eedenplein een demonstratie hield tegen de erbarmelijke voedselsituatie in de stad, wat De Quay vrijwel meteen ter ore kwam. Ze dreigden met een staking als er geen maatregelen genomen zouden worden. Een delegatie werd ontvangen door de dmc van het MG, majoor Verhoeff. Die beloofde dat er via de distributie snel iets extra’s beschikbaar zou komen. Een blik gecondenseerde melk en een reep chocolade voor kinderen en verder eenmalig kleine porties vlees en suiker voor volwassenen. Juist toen ze in gesprek waren arriveerden ook de eerste vijftig vrachtwagens van de driehonderd die in Brussel bij de Engelsen waren losgepraat om de voedseltransporten naar en in bevrijd gebied verder op gang te brengen. Dat alles had effect. De aangekondigde staking werd afgeblazen. Met zijn inschatting dat het allemaal in scène was gezet en daarom onverantwoord, week De Quay nogal af van het standpunt van Frits Philips, die vol begrip opmerkte: ‘De mensen verrekten van de honger’

Ook de mogelijke overkomst naar bevrijd gebied van enige ministers uit Londen, waartegen generaal Kruls zich al wekenlang had verzet, hing deze week nog altijd in de lucht. De Quay zag dat met lede ogen aan en deed een poging om in gesprekken met geestverwanten de in zijn ogen nadelige effecten daarvan al bij voorbaat te beperken. Een van die gesprekken voerde hij met mgr. Hendrikx, de vicaris-generaal van het Bossche bisdom en net als De Quay oud-gijzelaar van Beekvliet. Als vanzelf kwam daarbij ook De Quays stokpaardje ter sprake, ‘de isolementsvraag’. Hendrikx leidde namelijk ook een commissie die de bisschoppen had geadviseerd over het katholieke organisatieleven na de bevrijding. Het in september uitgebrachte advies was zeker niet onwelwillend geweest tegenover de vernieuwingsideeën van De Quay en de zijnen. Door het trage verloop van de bevrijding was een reactie van de bisschoppen alleen nog niet mogelijk geweest. Kennelijk verliep het urenlange gesprek niet naar De Quays tevredenheid. ‘De stem der ouden’ klonk wat al te luid naar zijn zin.

Belangwekkend in dit verband is wat er deze week niet in het dagboek staat. Door bemiddeling van mgr. Hendrikx had De Quay rond deze tijd namelijk een informeel en geheim herenakkoord gesloten met de Bosschenaar Frans Teulings, bestuurslid van de vooroorlogse Rooms-katholieke Staatspartij en namens deze partij Tweede-Kamerlid. Hoewel hij fervent voorstander was van herstel van de RKSP stemde Teulings erin toe de eventuele heroprichting van de partij uit te stellen tot na de bevrijding van heel Nederland, in ruil voor de toezegging van De Quay om de plannen voor oprichting van een brede volksbeweging voorlopig te laten rusten. Het werpt een bijzonder licht op de herhaalde weigeringen van De Quay om toe te geven aan de druk van zijn geestverwanten en daadwerkelijk te beginnen met de Nederlandse Volksbeweging. 

Het was voor het eerst dat De Quay in zijn aantekeningen ruimte liet voor twijfel. Of zijn vernieuwingsstreven wel zou kunnen rekenen op instemming van de bisschoppen en andere katholieke prominenten. Of zijn argument dat ‘de uitbreiding van het Rijk Gods’ gediend zou zijn met de doorbraakgedachte wel overtuigend genoeg was: ‘Men ziet de positieve kant niet’.

Dagboek

20 November Maandag

Met Miebet en Hanna naar Tilburg. De meisjes erg blij, dat ze mee mochten. – Onderweg allerlei boodschappen gedaan o.a. weer een heele portie wild meegenomen. – Mijn ingewanden zijn al een week in de war. – Ik ben vandaag wat aan het vasten. Dit is wel een bezwaar met mijn magerte. Maar ja … zien dat we het beest nog wat in leven houden! – Gispen ontving hedenmorgen een groep Eindhov. fabrikanten. De voedseltoestand blijkt zeer, zeer slecht. – Tot mijn stomme verbazing vernam ik nu dat Blink heeft medegedeeld, dat als het transport zou zijn opgelost we er nog lang niet zijn. – Zeer de vraag is, of de boeren de noodige medewerking zullen verleenen, of er brandstof is om te dorschen, menschen om te rooien enz. enz.. Waar blijft de organisatie van de voedselvoorziening?? We zeggen nu: als het transport er is..., dán zou het nog niet in orde zijn, en zou er weer wat anders komen?

’s Middags hoogst merkwaardig bezoek van Maj. Driebeek, advoc. te Rotterdam, Unieman, zeer goed katholiek, bijzonder mensch. – Hij kwam namens Pater Dito. Deze is thans in Londen blijkbaar persona grata. Spoedig komt hij als aalmoezenier naar Nederland. Hij kwam me mededeelen, dat het M.G. vermoedt, dat nu spoedig eenige Ministers naar Nederland zullen komen. Men vreest, dat zij dan eenige door slim optreden (brief v. Bisschoppen) hier sympathie in Zuiden zullen krijgen, daardoor gemakkel. later in niet Kath. Noorden. Hij bracht zeer bezwarend materiaal mee; en verzoek eenige personen te waarschuwen. Ik vermoed dat zijn vrees niet gegrond is. Men lust hier de regeering lang niet meer. – Ik zal enkele menschen inlichten met name Mgr. Hendrix & Jos Cobbenhagen, t.w. personen, die dit geval niet op een onbehoorlijke wijze zullen uitbuiten. – ’s Avonds na eenige besprekingen en wat lezen vroeg naar bed. –

21 November. Dinsdag

Heel den dag vergadert met College. – Veel ook belangrijke zaken. – Nog steeds hangt ons College in de lucht door het ontbreken van andere colleges m.n. Sociale Zaken, Verkeer en Finantiën. In den namiddag kwamen Majoor Annegarn & Kapt. Laan mededeelen dat er in Eindhoven een hongerdemonstratie was. Men zou wat chocolade & melk extra geven. – Ik kreeg den indruk, dat dit o.a. door Philips en scene was gezet. Het is dan hoogst gevaarlijk en onverantwoordelijk, want je krijgt zoo natuurlijk de sneeuwbal. – ’s Avonds bezoek gebracht bij Han Kaag. –

22 November Woensdag

Bespreking met Bakker over A.B. groep. Besloten alle extra-goederen zooals b.v. sigaren aan vluchtelingen te geven en niet aan de openbare diensten m.n. ons bureau. – Heer Enter gesproken. Hem verzocht morgen terug te komen. Onderhoud met v. Haaren. Slappe kerel. Hij kan er niet tegen op. – Hij klaagde over de tegenwerking van de boeren. Hem geraden eenige propagandisten door het land te sturen. – Daarna v. Megeren, Gielen, Heerding, Verschueren, Gianotten, allen min of meer adviseurs van M.C. – We maakten een regeling voor de Commissies Voorziening Eindhoven e.a. plaatsen. Zij behouden distributie van huishoud. artikelen. – Limburg kreeg 2 Rijksbureaux. – Heer Swart kwam niet.! – Thomassen om 5 uur. Hij vertrouwt Vorrink wel. Drees geen staatsman zei hij. Brugmans niet erg zien. De arbeiders aanvaarden Romme nooit!

23 November Donderdag

’t Scheen een rustige dag te worden. Ho, maar. Eerst Kuiper en v. Meegeren. – De zaak van ons College eens uiteengezet. Dit gaf opluchting. – Toen Litjens, met wien ik afsprak voor Maandag. Ontevreden over van Everdingen. – Toen gebroeders Wijffels en Maan aan huis. We hebben van alles bepraat o.a. samenstelling van soc. comm. voor Noord Brabant. – Dan Mevr. Moonen. Haar man gefusilleerd onder haar oogen voor raadhuis te Waalwijk, nadat hij daar 4 uur had gestaan. – Geweldig flinke vrouw. Ze kwam nu praten over haar schoonzoon Hans Muyser, geschorst als burg. van Ginneken. – Ik zal informeeren. ’s Middags Kol. Hardman. Ze willen wel helpen de Engelschen, maar het kan alleen aan schema voor Provincie. – Moeten we bespreken. Het is onlogisch maar hulp is noodig en mogen we dus niet afslaan. Goudriaan zou nou voor transport zijn benoemd!! Hopeloze wildeman! En dan voor zoo’n belangrijke zaak. Inmiddels nog gepraat met Gispen, Kolfschoten over de tabak bij Huifkar enz. ’s Avonds heel gezellig gegeten bij Weitjens, alwaar Hanna gelogeerd. – Aardig goed kath. gezin. Goeie soort! –

24 November Vrijdag

Na een vergadering van het College en een kort woord met Pater Bleys naar Mgr. Hendrix alwaar eenige uren gepraat over de gevaren die dreigen als de Ministers zouden komen, en hun plannen om sympathie te verwerven. Verder de isolementsvraag behandelt en van hem vernomen hoe ver men gaat van de zijde van de Bissch. commissie inzake sociale organisaties enz. – M.i. komt de stem der ouden nog wel sterk naar voren. Men beseft niet, dat de uitbreiding van het Rijk Gods alleen gediend is met de opheffing van het isolement. Men ziet de positieve kant niet. – Offensief of Defensief! – Door naar Eindhoven. Ik trof toevallig de burgemeester van Valkenswaard en wethouder van Helmond, die extra voeding kwamen vragen, want het volk was niet te houden. Ik heb geweigerd, én zeer pertinent, want als men nà, Eindhoven weer toegeeft, dan is het hek van den dam. Dit ook nog eens duidelijk aan Majoor Aninga gezegd. – ’s Avonds voordracht voor de Politieke Club van de bond Geldeblom. Aardige discussie. –

25 November. Zaterdag

Vroeg terug naar Tilburg. – Bureauzaken afgedaan. – Met Miebet en Hanna, Hr. & Paul Steinweg en veel bagage volgepropt naar Beers. – Onderweg Ir. Marktvoort bezocht. – Thuis alles vol. Maria van een lichte ongesteldheid genezen, maar nog slap. – Blij weer even thuis te zijn, maar de vreugde wordt getemperd, omdat je met het volle huis niet “thuis” bent.

26 November Zondag

Vroegmis. – Wat pijnigt het mij, dat ik met alle werk niet meer kan bidden en communiceeren. Ik heb nog geen oplossing. – Onder de Hoogmis bij Essers (v.d. Eerenbeemt – kaarsen) Linsen en Pastoor. ’s Middags Overste van Everdingen. Keurige man, Engelsch type, beschaafd, sloom, correct – (gescheiden!) – Burg. Remmen kwam nog op bezoek. – ’s Avonds een gesprek met Mevr. Roessingh. Dan voel ik mijn apostolische kracht. Als er maar geen Staatspartij en soortgelijke organisaties waren, want nu durven de anderen niet vanwege de wereldsche - directe - macht. Daar gaat het ook niet om, en hoeveel Christenen hebben met de Staatspartij de liefde Gods verloren.

Maak je keuze

Verder naar hoofdstuk 1.12

Terug naar hoofdstuk 1.10

Terug naar kalender 1944

Lees je liever de volledige tekst (zonder illustraties) klik dan hier