Het is een hele mond vol, als je Zijne keurvorstelijke Doorluchtigheid bij al zijn titels aan zou willen spreken. Heer Karel Theodoor was namelijk "Keurvorst van de Paltz, Graaf van de Rijn, Archidapifer (Oppertafelmeester) en Keurvorst, Hertog van Opper- en Neder-Beieren, Gulik, Kleef en Bergh, Prins van Meurs, Markgraaf van Bergen op Zoom, Graaf van Veldentz Sponheim, van de Marck en Ravensbergh".
En daarmee was je er nog niet, want hij was ook nog "Heer van Ravenstein, Borgvlied, Sint-Michielsgestel, Gemonde, Oud- en Nieuw Herlaar, Bersele, van Braine l’Alleud etc. etc. etc." Zijn titels weerspiegelen al zijn macht en rijkdom.
Karel Philip Theodoor van Sulzbach werd geboren op 11 december 1724 te Drogenbosch bij Brussel, de zomerresidentie van zijn grootmoeder Maria Anna, hertogin van Arenberg en Aarschot. Zijn vader was Johan Christiaan Joseph, hertog van de Pfalz Sulzbach (1700-1733), zijn moeder Maria Henriëtte de la Tour d’Auvergne (1708-1728), markiezin van Bergen op Zoom.
In 1577 had de toenmalige markiezin, Maria Margaretha van Merode, bij haar huwelijk een deel van de omvangrijke bezittingen van het geslacht Merode als huwelijksgift meegekregen. Daartoe behoorden ook Herlaar en Sint-Michielsgestel. Na haar overlijden in 1588 bleven deze twee heerlijkheden bij het huis van Bergen op Zoom. De heerlijkheid Herlaar was een leen van het bisdom Luik. Herlaar wordt al in het oudst bewaard gebleven leenregister van het bisdom uit 1315 vermeld. Vanaf 1479 wordt naast Herlaar ook “la ville de Gestel” genoemd bij het leenverhef.
Na het overlijden van zijn moeder in 1728 werd de kleine Karel Theodoor naar Brussel gebracht en daar opgevoed door zijn overgrootmoeder Maria Henriëtte Theresia del Caretto, hertogin-weduwe van Arensberg en Aarschot. Namens Karel Theodoor regeerde zij ook in Bergen op Zoom en dus ook over Sint-Michielsgestel.
Karel Theodoor kreeg een katholieke opvoeding bij de Jezuiëten en studeerde later aan de universiteiten van Leuven en Leiden. Zoals dat toen ging, was er al voor een echtgenote gezorgd toen Karel nog maar 8 jaar was: zijn nicht Elisabeth Maria Aloysa Augusta van de Paltz (1721-1794). De huwelijksvoltrekking vond plaats op 17 januari 1742 in Mannheim. De bruidegom was toen 17 jaar.
Nog vóór Karels tiende verjaardag, in 1733, overlijdt zijn vader, en keurvorst Karel Filips van Paltz-Neuburg wordt zijn voogd. Op 25 februari 1739, Karel is dan dus net 14 jaar, wordt hij Heer van Herlaar en Sint-Michielsgestel. In 1742 neemt hij de regering van Bergen op Zoom over van zijn overgrootmoeder, maar draagt deze taak vervolgens direct op aan de Domeinraad van de stad.
Het is het jaar van zijn huwelijk, dat weinig vruchtbaar blijkt: zijn enige zoon, Frans Lodewijk, overlijdt daags na zijn geboorte. Karel verwekt wel andere nakomelingen: in totaal zeven buitenechtelijke kinderen bij drie andere vrouwen.
Als keurvorst was hij een vernieuwer en hervormer op het gebied van onderwijs, rechtspraak, landbouw, nijverheid en handel en kultuur en wetenschappen. Hij onderhield contacten met Voltaire en Mozart. Verlicht, maar despotisch onder het motto: “Alles voor, maar niets door het volk.”
De Franse revolutie maakt aan alle macht (althans in de Nederlanden) een einde. In 1795 veroveren de Franse troepen de Nederlanden en leggen beslag op het Markizaat van Bergen op Zoom met alle onderhorige bezittingen, waaronder Herlaar en Sint-Michielsgestel. Uiteindelijk verkopen de Fransen deze bezittingen in 1801 aan de Bataafse Republiek voor de som van fl. 1.500.0000. Karel Philip Theodoor zelf was inmiddels in 1799 overleden. Hij ligt begraven in de crypte van de Theatinerkirche in Munchen.
Geachte heer Van Veldhoven,
Ik ben opzoek naar de verkoopakte van het Starren Bosch en de omliggende terreinen - verkoop door de Bataafse Republiek en/of de commissie van Breda, aan Jacob Willem van Halfwassenaer. Uit stukken weet ik dat van Halfwassenaar in 1801 eigenaar werd. Bij verkoop van het Sterrebosch door hem in 1827 staat in de verkoopakte geen titel van aankomst vermeld.
Jef van Veldhoven
zei op 17 maart 2009 om 20:58
Veldnamen uit verkoop van Domeinen 1803 t/m 1804: Bron archief BHIC, Commissie van Breda, invnr. 80 nrs 929, 930, 931 en 933; 73 3 Jacob Willem Half Wassenaar van Onsenoort, Fl. 7600 1 het Starrenbosch. Als U meer info wilt, kunt u mij mailen. De redactie heeft mijn adres.
VanderVaart
zei op 19 maart 2009 om 10:08
Ik vond eerder in de privé administratie van J.W. Halfwassenaar van Onsenoort een notitie dat hij in 1801 eigenaar is geworden van het Starren Bosch, nadere omschrijving ontbreekt. Uit de akten van de commissie van Breda - najaar 1803 - valt op te maken dat Halfwassenaar percelen weidegrond, mastbos, dreven, etc verwerft ten bedrage van f 7.600 - Bij de omschrijving van de aankoop in deze verkoopacte staan de hoeve met de heerenkamer niet vermeld. Deze twee zaken komen wel voor op de kaart van Adan uit 1737. Vraag is dus of de opstallen van het Starre Bosch inderdaad in 1801 werden verworven - en waar is hiervan de koopakte.
Er is nog een volgend probleem.
In 1885 wordt het Sterren Bosch bij openbare verkoop verkocht. Eigenaar is de heer Adrianus Petrus Bolsius. Bolsius heeft als enige erfgenaam de goederen verkregen krachtens een olographische wilsbeschikking van Jhr Jacobus Custis, eigenaar door de nalatenschap van zijn vrouw Alegondis Landael (1855), eerder weduwe van Mr. Verhoeven. Van deze wilsbeschikking werd een acte van bewaring opgemaakt (Not. Bolsius 1880) De vraag is waarom werd Adrianus Petrus Bolsius eigenaar bij olographische wilsbeschikking? De inhoud van de wilsbeschikking heb ik niet kunnen vinden. Hebt u voor mij nog verwijzing?
Jef van Veldhoven
zei op 21 maart 2009 om 19:47
Op 1 augustus 1835 onder akte nr 203 bij notaris Johannes de Bergh (Stadsarchief Den Bosch) wordt Starrenbosch verkocht nav een proces verbaal de bewuste Jacob Willem enz wordt hierin ook genoemd.
Misschien kunt U in die akte meer vinden
Aan forum beheerder :
Mijn email adres mag worden doorgegeven aan dhr. van der Vaart om beter en directer met elkaar te kunen communiceren
Jan Rietveld
zei op 5 februari 2010 om 20:29
Een interessant verhaal! Het lijkt mij echter dat in het geboortejaar en het jaar van overlijden van deze illustere man twee cijfers verwisseld zijn. Moet het soms 1925-1999 zijn ? Dat klopt in elk geval beter met de tekst.
Marilou Nillesen
zei op 8 februari 2010 om 08:49
Dank voor je reactie Jan. Waarom denk je dat deze meneer twee eeuwen later zou hebben geleefd?
En daarmee was je er nog niet, want hij was ook nog "Heer van Ravenstein, Borgvlied, Sint-Michielsgestel, Gemonde, Oud- en Nieuw Herlaar, Bersele, van Braine l’Alleud etc. etc. etc." Zijn titels weerspiegelen al zijn macht en rijkdom.
Karel Theodoor kreeg een katholieke opvoeding bij de Jezuiëten en studeerde later aan de universiteiten van Leuven en Leiden. Zoals dat toen ging, was er al voor een echtgenote gezorgd toen Karel nog maar 8 jaar was: zijn nicht Elisabeth Maria Aloysa Augusta van de Paltz (1721-1794). De huwelijksvoltrekking vond plaats op 17 januari 1742 in Mannheim. De bruidegom was toen 17 jaar.
Als keurvorst was hij een vernieuwer en hervormer op het gebied van onderwijs, rechtspraak, landbouw, nijverheid en handel en kultuur en wetenschappen. Hij onderhield contacten met Voltaire en Mozart. Verlicht, maar despotisch onder het motto: “Alles voor, maar niets door het volk.”
