De Sint-Jans Kathedraal van Den Bosch bezat een prachtig Hollandsch renaissancistisch doksaal, bestemd om het priesterkoor af te sluiten van het kerkschip, de plaats voor het samendrommende kerkvolk.
In deel 2 hebben we gezien dat Willem III het goed kon vinden met de katholieken in zijn koninkrijk. Zijn minister van oorlog Weitzel noteert het hoofdschuddend in zijn dagboek. Omdat Willem graag de Brabantse zouaven ten hove ontvangt om hun krijgsverhalen te horen. Pauselijke soldaten met artillerie die het Nederlandse Veldleger niet kan bekostigen. Dappere jongens die in sneuvelen voor hun Paus een paspoort vinden ter hemelgang. Lieden naar Willems hart, al zijn ze staatloos en al is het de vraag of ze geen diensten hebben geboden aan een vijandelijke mogendheid!
Willem en Victoria konden elkaar niet luchten of zien
Koning Willem III (foto: R. Severin. Bron: BHIC, fotonummer 1232-233-002)
Victoria en hij konden evenwel niet door één deur: Willem was een ontuchtige nathals en schuinsmarcheerder. Willem had de pest aan Victoria die hem niet ten hove deswege wilde ontvangen en voorts moest hij ook al van de dynastie Saksen-Coburg niets hebben, want die zag hij als Lutherse huichelaars. Bovendien was hij gek op Parijs en zijn demi-mondaines.
Willem wilde daarom de levering van het doxaal verhinderen. Dat scheen te lukken met medewerking van de katholieke referendaris voor openbaar kunstbezit bij Binnenlandse Zaken, de roemruchte Victor de Stuers, Alberdingk Thijm en vooral de Roermondenaar Piet Cuypers en zulks met goedkeuring van Thorbecke tot 1870.
Maar het privaatrechtelijk contract was gesloten. De koop was aanvaard en perfect. Whitehall vond dus dat geleverd moest worden: de regels van het internationaal privaatrecht logen er niet om. Vrijhandel was een heilig beginsel in het Britse imperium. In Nederland óók. Maar dat had geen doorzettingsmacht. Was echter deze vervreemding niet strijdig met dat concordaat van 1827, waarin dat placetrecht nog was geborgd? Buitenlandse Zaken ging er zich over buigen. Nogal laat. En verschrikkelijk traag.
Victor de Stuers, geschilderd door Pieter de Josselin de Jong, 1890 (bron: RKD, publiek domein)
Als een dossier gecompliceerd was, stelde het directoraat Politieke Zaken de afdoening onder visie vooraf: Lima. Dan werd de zaak eerst rondgezonden aan gezanten die berucht waren wegens hun traagheden. Dat gebeurde nu weer. Het Plein dacht dat dan de zaak vanzelf wel opgelost werd. Door anderen. Dat klopte wel. Maar meestal werd Nederland daar niet beter van. De afdoening visie vooraf: Lima bestaat nog steeds. Ze is berucht. Maar het Haagse leervermogen is ook niet groot. Niet echt.
De defecten bij Buitenlandse Zaken
Nu was het, zeker tussen 1850-1880 zo dat de bedaagde heren aan het Plein te Den Haag – Buitenlandse Zaken zat toen in het Logement van de Heeren van Amsterdam niet heel goed wisten hoe ze Nederland moesten laten meespelen in het Europees Concert getoonzet op de partituur van het Congres van Wenen van 1815. Ze bedongen wel een registratie. Maar Den Haag bracht te vaak dissonanten voort. Dat begon in Berlijn, Parijs en Londen op te vallen.
Den Haag méénde een middelgrote koloniale mogendheid te vertegenwoordigen. Maar iedereen wist dat het dat alleen kon doen als Whitehall het goed vond. Vond dat dat Den Haag te hoog inzette, dan wees het even op de Britse vloot. Berlijn idem dito, maar dat wees dan op zijn veldleger. Bij de Luxemburgse kwestie van 1867 had dat vervelende consequenties gehad. Willem III had zomaar Luxemburg aan Parijs in de aanbieding gedaan. Als privaat persoon. Maar weer wel via de Nederlandse gezant.
Plein 23, Den Haag in 1913. In een deel van het gebouw waren in de tweede helft van de 19e eeuw o.a. de Minister van Buitenlandse Zaken en zijn staf gehuisvest. Een ander deel zat aan het Buitenhof (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, fotonummer 37a. CC BY-SA 3.0)
Willem zat weer krap bij kas. Napoleon III had trek gehad. Maar Berlijn vrat het echt niet dat de Franse Keizer dan een garnizoen kon leggen in de stad van die naam. Buitenlandse Zaken had het standpunt ingenomen dat Willem Groothertog was van dat staatje. Het was, zei het Plein, een private aangelegenheid. Het aanbod was aanvaard door Parijs. Maar toen brak, door toedoen van Bismarck de heibel pas goed los. Den Haag moest diep door het stof. Het garandeerde zonder dat erom gevraagd was de eeuwigdurende neutraliteit van het staatje. Dat leidde tot parlementair ongenoegen. Het kabinet kon naar huis gaan.
Welke adder zat er nu weer in het gras? Victoria was inderdaad hoofd van de Anglicaanse Kerk. Wat wou ze met dat doxaal? Whitehall gaf te kennen dat Majesteit dat zelf wist. Hier met dat meubel. Zaken zijn zaken. In 1870 kwam de zaak op kookhitte.
De Heilige Stoel gold toen gelukkigerwijze na de val van Porta Pia niet meer als mogendheid in volkerenrechtelijke zin. In een amendement-Dumbar van dat jaar werd daarom de begroting van Buitenlandse Zaken in afgekeurd omdat daarin nog een volledige gezantschapspost ten Vaticane werd gevoteerd. Het recht van placet gold alleen voor omgang met mogendheden. Niet voor leveranties door particulieren aan particulieren.
Victoria defender of the Faith
Maar was Victoria hier nog altijd, als constitutionele defender of the faith, wel te boeken als private persoon? Gold het hier geen liturgisch meubel? Met regalia-aspecten van soevereiniteit? Wat, als ze er toch iets mee ging doen ter liturgische opluistering van haar positie? Zoals de Perzische Keizers? Bedenk: de verheffing van de Britse koning tot Keizer van Brits Indië zoemde toen al door de lucht.
Koningin Victoria met prins Albert en hun gezin, ca. 1861 (bron: Wikimedia Commons; publiek domein)
Parijs en Berlijn zouden daar aanstoot aan nemen. De positie van Nederland in de Indonesische Archipel was zeer kwetsbaar. Berlijn had belangstelling voor Surabaya. En Parijs, de USA en Italië voor Sumatra. Londen was dichterbij, bleek, dan Berlijn of Parijs. Men ging vloekend over tot uitvoering van het contract dat verdragsmatig bleek.
Daarom werd het doxaal ineens onverwacht over de Maas naar Rotterdam verscheept. Daar werd het vervracht op Londen. Zo kwam het toch in het Victoria & Albert Museum, tot ontstemming van de Stuers. Willem III was razend op Thorbecke. Die zat nog oppositioneel in de Tweede Kamer en legde zich op koninkje-pesten toe. Thorbecke, bulderde Willem, ook bekend als koning Gorilla, had hem die zeperd natuurlijk weer opgesolferd. De diplomatieke missives zijn nogal komisch. Het departement voor de Roomsch-Katholieke Eredienst bemoeide zich ook met de zaak. En ook dat was frapperend.
Het doxaal van de Sint Jan in het Victoria & Albert Museum (foto: Sailko, 2011. Bron: Wikimedia Commons. CC BY-SA 3.0)
Het verried dat hier iets loos was. Dat vond Victor De Stuers ook. Hij dreef de zaak aardig op de spits. En sleepte zijn benoeming binnen als supervisor van de Stafafdeling Monumentenzorg. Voortaan kon niemand meer om Victor heen. En u ook niet om dat doxaal, als u Londen bezoekt.
De auteur werkt momenteel aan een boek Katholieke Geopolitiek in West-Europa. Daarin wordt de geschiedenis over Victoria's biedingen als privaat persoon uitgebreider uit de doeken gedaan, voorzien van bronvermeldingen. Te zijner tijd te vinden op de website https://www.gerardstrijards.nl/boeken/.
