In het geschiedenisboek op school stond met een fraaie tekening uitgebeeld hoe vroeger zware lasten werden getild. Wij wisten niet dat vader zo’n werktuig in bezit had. Het werd in de grote vakantie van 1947 elkaar gezet en daarmee beleefden wij een leerzame dag.
Uden, 1947
Mijn broers verzamelden de onderdelen van de uit 1800 daterende hijsstelling die in de houtschuur lagen opgeslagen. Op de begane grond werd daarna met behulp van ingekerfde Romeinse cijfers het staketsel samengesteld. Sporten werden tussen de twee staanders gespied en boven het kopblok ertussen geklemd en geborgd met een bout.
Overeind gezet kreeg het gevaarte steun van een paal. Het zag er nu uit als een tapse ladder en een gelijkbenige driehoek. Tussen de onderste twee sporten werd het 18 cm doorsnee rondsel geplaatst, dat één geheel vormde met de twee tamboeren aseinden, en dat was voorzien van twee stalen ringen.
Bij het aanbrengen van het 25 meter lange en 4,5 cm dikke touw werd eerst de oogspits, de lus, aan de haak van het rondsel gestoken, het staketsel beklommen en aangebracht over vier rollen van twee katrollen.
Vader gaf aanwijzingen en genoot van de bouw. Hij was zuinig op het hijstouw, het mocht met geen korreltje zand in aanraking komen en daarom in een kist opgeslagen. Met het touw dacht ik aan de schreeuwende Genuaanse zeeman in Rome: Aqua alle funi! (water op de touwen), toen de touwen dreigden te breken en de obelisk zou vallen.
Het meer dan 5 meter hoge gevaarte stak ver boven onze hoofden uit, een kolosaal werktuig, een ‘vierloper,’ met een overbrenging van 4 op 1. Met een ketting werd een gezaagde boom als last aan het ‘vliegend blok’ (bewegend katrol) gehangen. Twee broers bedienden het werktuig door in de gaten van het rondsel om beurten een handspaak te steken en door telkens een kwartslag te draaien werd het touw opgewikkeld en de last getild.
Vroeger werd bij windmolens samen met Via werktuig terug in de tijd de stelling gebruikt en ook bij de reparatie in de vijftiger jaren aan de boerderij van familie Dortmans, buurtschap Rakt.
De stelling in gebruik in de vijftiger jaren bij de familie Dortmans in de Rakt.
Enkele jaren geleden legde Dr. Gerard Rooijakkers de bouw van de stelling vast voor het Meertensinstituut, mijn broer zette het op tekening en ik heb het werktuig onlangs opnieuw in de verf gezet.
Volgens het kasboek deed vader in 1927 een beroep op Kinderen Gaffert, vrachtrijders, buurtschap Hezelaar in Veghel. Het historisch moment in 1947 werd met een box vastgelegd. Trots poseert vader met zijn jongste zoon tijdens het ophijsen, aan hun voeten de waakhond Tommy, maar óók de datum ontbreekt hier weer niet.
Het werd een dag met een ontdekking dat vader veel geschiedenis in huis had èn de laatste maand dat het gezin (11) voltallig was.
Het ene eind van het in drie strengen gevlochten touw heeft een oogsplits, op zich een kunstwerk, dat ‘kattenrug’ werd genoemd. Die naam vond ik onlangs in het Scheepvaartmuseum van Sneek, met deze ingeving werd het verhaal compleet. Nu rest de wens het historische werktuig nogmaals in stelling te brengen.
Noot van de redactie: dit verhaal is aangepast op 24 maart 2021 door toevoeging van een foto, ingezonden door Rini de Groot (waarvoor dank).
Met de vraag naar de naam van de Oogsplits. deed ik eerder beroep bij
diverse bedrijven en musea oa. bij het Zuiderzeemuseum.
Van Johan Peerdeman, leermeester van de Touwslagerij, van het
genoemde museum,ontving ik het volgende antwoord:
“Ik heb dit verder uitgezocht en begrepen dat het zou gaan om een
"Vlaams Oog", een beklede oogsplits.”
Iedere streek heeft natuurlijk zijn eigen naam er aan gegeven.
Willie
zei op 24 juli 2015 om 19:07
Dank Rini voor het compliment voor het verhaal van 'Opoe de Haan'.
Ik volg je regelmatig, ga zo door.
Mooie verhalen om van te leren en van te genieten.
Rini de groot.
zei op 9 november 2015 om 05:31
Mij werd gezegd de afgebeelde constructie, zoals houten ladders te bewerken
met lijnolie, ipv verf, om zodoende ontstane scheuren sneller te ontdekken.
Rini de Groot.
zei op 13 april 2016 om 06:08
Bij het MOT, Museum van Oude Technieken, in Grimbergen (B),
werkt men aan een tentoonstelling, rond aandrijving en overbrenging.
De afbeelding bij het artikel, ‘de Schrank’ genoemd vormt hier een
gelijkenis als in het bovenstaand verhaal.
Rini
zei op 13 april 2016 om 10:48
Per Email. 13-4-2016 10.40 u.
Beste mijnheer de Groot
Hartelijk dank voor het artikeltje dat u ons doorstuurt.
Het is een mooi voorbeeld van een schrank met een derde been.
Waartoe gebruikte uw vader het juist?
Vriendelijke groet
Steven De Waele
Rini.
zei op 2 maart 2017 om 20:09
Hoger dan het Historische Werktuig, zie je in de horizon een stalen toren.
Vanuit deze Uitkijkpost, de romp van een Zweefvlieger 1944, wonend aan
de rand van het dorp had je mooie uitzichten. In een strenge winter met heldere uitzichten ontdekte ik het draaiend embleem op het Klokgebouw
van Philips in Eindhoven, schootsafstand 25 km.
Annemarie van Geloven
bhiczei op 3 maart 2017 om 10:06
Mochten jullie daar van Moeke wel inklimmen, Rini? Best gevaarlijk lijkt me dat.
Het meer dan 5 meter hoge gevaarte stak ver boven onze hoofden uit, een kolosaal werktuig, een ‘vierloper,’ met een overbrenging van 4 op 1. Met een ketting werd een gezaagde boom als last aan het ‘vliegend blok’ (bewegend katrol) gehangen. Twee broers bedienden het werktuig door in de gaten van het rondsel om beurten een handspaak te steken en door telkens een kwartslag te draaien werd het touw opgewikkeld en de last getild.
