Drie mannen, elk voor de Arrondissementsrechtbank in ‘s-Hertogenbosch gedaagd vanwege een homoseksueel getint incident in de openbare ruimte. In de negentiende eeuw werd elke seksuele voorkeur die afweek van de heteronorm gezien als ‘openbare schennis van de eerbaarheid’. Ook andere misdrijven vielen onder deze noemer. Het ging dan voornamelijk om seksuele handelingen of naaktheid in het openbaar, maar ook vechtersbazen werden om deze reden opgepakt. Van deze ‘oneerbaarheden’ werd homoseksualiteit het zwaarst bestraft.
Voorkant strafvonnissen hof- en arrondissementsrechtbanken 's-Hertogenbosch, 1838-1930. Bron: Collectie BHIC.
Wijnand
Eén van de mannen die voor zijn homoseksueel gedrag zwaar werd bestraft was Wijnand Janssen. In 1842 werd hij opgepakt door een schildwacht. Hij had ’s avonds met deze man een gesprek aangeknoopt bij de Sint-Jacobskazerne, waar de man op schildwacht stond. Homoseksualiteit was in deze tijd een groot maatschappelijk taboe. Het was voor homoseksuelen dan ook zeer moeilijk contact te leggen met andere homo’s: je wilde het niet met de verkeerde aanleggen, uit angst voor straf of sociale uitsluiting.
Wijnand had het helaas slecht getroffen. Hij maakte een praatje met één van de schildwachten bij de kazerne. Misschien ging deze man weinig mee in zijn avances, want hij probeerde het wat later bij iemand anders. Deze man was blijkbaar een betere gesprekspartner; na een tijdje over meisjes te hebben gepraat en samen te hebben gedronken, zegt Wijnand: 'De meisjes zijn nu naar bed, doch wij zouden het met ons beide wel klaar krijgen.' Toen hij daarbij ook nog handtastelijk werd, vond de schildwacht het toch te ver gaan. Wijnand werd ter plekke gearresteerd.
Voor dit akkefietje kreeg Wijnand zes maanden gevangenisstraf, en daarop nog een boete van acht gulden plus de kosten van de rechtszitting. Een zware straf voor wat wellicht ook ter plekke opgelost had kunnen worden, door bijvoorbeeld Wijnand gewoon naar huis te sturen.
Gedeelte van het strafvonnis van Wijnand Janssen. Bron: Collectie BHIC.
Adrianus
Ook Adrianus van Beukelen moest zijn homoseksualiteit met een flinke straf bekopen. In 1846 verscheen hij voor de Bossche rechtbank. Op de Parade in ’s-Hertogenbosch sprak hij ’s avonds een man aan. Adrianus probeerde hem mee te leiden naar de stallen van de cavalerie, die daar in de buurt waren. Het wordt uit de beschrijving in het vonnis niet duidelijk of hierbij een gesprek werd gevoerd.
Toen Adrianus naar de broek van de man reikte werd het de laatste te veel. Hij sprak boos: 'kerel zeg wat gij hebben wils of ik steek u overhoop.' Adrianus, waarschijnlijk geschrokken, bood de man een gulden aan om maar stil te zijn. Het was te laat; er kwam al een agent aan. Adrianus bood later de agent en zijn collega ook nog tien gulden aan, 'zoo zij het voorgevallen wilden stil houden en hem loslaten.' Ongetwijfeld wist Adrianus dat een poging tot omkopen waarschijnlijk slecht zou vallen, maar voor een opgepakte homoseksueel was alles beter dan publiekelijk hun seksualiteit te moeten toegeven. Hij zal vast hebben geweten dat het hoe dan ook slecht zou aflopen met deze arrestatie, en hij had gelijk: Adrianus kreeg een jaar gevangenisstraf en een geldboete van honderd gulden plus de kosten van de procedure.
Jan
In 1846 moest Jan Roks voorkomen bij de Arrondissementsrechtbank in ’s-Hertogenbosch. Ook hij werd beklaagd van 'het begaan van openbare schennis der eerbaarheid en beleediging tegen dezelve.'
Jan is in het archief strafvonnissen een bijzondere zaak: hij wordt opgepakt omdat hij zich als een vrouw voordoet. In het archief wordt beschreven 'dat die persoon, die een mandje aan den arm had, op het gevoel, een vrouwen kleedingstuk aan had.' In deze tijd zijn de dossiers helaas erg kort: door Jan zelf wordt over het voorval niets gezegd, en het incident wordt maar in een paar zinnen omschreven. Opvallend is dat Jan zelf op twee militairen die ’s avonds door Den Bosch liepen afstapte. Hij vatte er één bij de arm en betastte hem, en toen deze hem vroeg 'zijt gij het Kaat?' liep Jan door naar de andere militair, die hij een zoen gaf. Pas toen Jan de hand van één van de militairen naar zijn eigen kruis bracht, realiseerden de twee zich dat dit een man was, en geen vrouw. Het was een donkere avond, maar Jan moet er blijkbaar toch erg vrouwelijk uit hebben gezien.
Of dit een eenmalig voorval was, wordt helaas uit het dossier niet duidelijk. Misschien verkleedde Jan zich wel vaker als vrouw. Misschien was hij zelfs liever vrouw geweest. Zonder zijn verhaal zullen we het nooit weten. Wat de situatie ook was, Jan wordt flink gestraft: een jaar gevangenisstraf, en daar bovenop nog een geldboete van acht gulden plus de kosten van de procedure.
Gedeelte van het strafvonnis van Jan Roks. Bron: Collectie BHIC.
(On)zichtbaarheid
Uit deze drie zaken zien we de onzichtbaarheid van niet-heteroseksuelen en niet-cisgenders (mensen die zich prettig voelen bij het geslacht dat ze hebben gekregen bij geboorte) in de archieven: zelfs als je er iets over kan vinden - wat vaak al heel lastig is - is het in de meeste gevallen lastig te traceren wat er nou precies aan de hand was. Persoonlijke verhalen uit deze tijd zijn al helemaal moeilijk te vinden. Er lag nog steeds een groot taboe op alle seksuele voorkeuren die van de norm afweken, dus deze mensen hielden het liever stil. Openlijk uitkomen voor je seksuele voorkeur of genderidentiteit was in deze tijd sociale zelfmoord: je kon er je familie, je vrienden en zelfs je baan door verliezen.
In de strafdossiers zien we dan ook hoe heftig er wordt gereageerd op wat men zag als 'afwijkend' seksueel gedrag. Bij andere, niet homoseksuele gevallen van zedenschennis worden er dan ook vaker lagere straffen uitgedeeld. Bij het lezen van deze dossiers is het makkelijk een vertekend beeld te krijgen, maar het is wel een interessante bron om in te zien hoe er in deze tijd over homoseksualiteit en andere genderidentiteiten werd gedacht.
