Tweede oorlogsdagboek van Jan de Quay

 2.1 woensdag 24 januari tot zondag 11 februari

Inleiding

Op dinsdag 23 januari 1945 was Jan de Quay aan de laatste bladzijde gekomen van het schrift waarin hij bijna een half jaar eerder een dagboek was begonnen. Wat hij de eerstvolgende dagen noteerde in een nieuw, vers schrift was ogenschijnlijk geheel in lijn met wat hem de weken en maanden daarvoor had beziggehouden: zijn werk voor het College voor Economische Aangelegenheden in het bevrijde Zuiden, zorgen om de nood in bezet gebied, argwaan om de intenties van de communisten, het dilemma met betrekking tot de Nederlandse Volksbeweging: van start gaan of toch nog maar afwachten, zijn verhouding met het episcopaat en ook de voorgenomen reis van koningin Wilhelmina door het bevrijde Zuiden. En altijd was er weer het zelfverwijt dat hij in gebed en kerkelijke plichten schromelijk te kort schoot.

Maar toch was er iets wezenlijks veranderd. Uitgerekend op 23 januari had in Londen het zieltogende tweede kabinet Gerbrandy, al langer verscheurd door onderlinge tegenstellingen en verwikkeld in conflicten met de koningin, tenslotte de geest gegeven en was demissionair geworden. De crisis werd nog verergerd door het gedwongen ontslag van minister Burger van Binnenlandse Zaken. In een radiorede had deze gepleit voor onderscheid tussen degenen die evident fout waren geweest en zij die fouten hadden gemaakt. Bij de illegale pers, bij het Militair Gezag en ook bij Gerbrandy en Wilhelmina was dat in het verkeerde keelgat geschoten. Burger vloog de laan uit, waarna de andere sociaal-democraten in het kabinet zich solidair verklaarden en eveneens opstapten.

Als gevolg van dit alles werd de positie van De Quay, sinds twee maanden een vertrouweling van de koningin, aanzienlijk versterkt. Zijn overtocht naar Londen, waartoe al op 22 januari was besloten en die hij uiteindelijk een week later maakte, kreeg nu een ander karakter. Terwijl zijn reis vooral bedoeld was geweest om aandacht te vragen voor de belemmeringen en beperkingen die het College ondervond bij de aanpak van de economische problemen en tekorten in bevrijd gebied, kon De Quay in Londen nu tevens invloed uitoefenen op de formatie van een nieuw kabinet. Het was voor hem een uitgelezen kans om de vernieuwingsgedachte een duw in de rug te geven en deze zelfs in de regeringsmacht te verankeren.

De belangrijkste vraag was allereerst wie formateur zou moeten worden. De koningin, evenzeer in de ban van ‘vernieuwing’, aarzelde om die reden om Gerbrandy, exponent immers van ‘de oude politiek’, de opdracht te geven. Ze werd daarin gesterkt door de vernieuwingsgezinde delegatie uit het Zuiden die op de laatste dag van januari in Londen was gearriveerd om de koningin te informeren over de stemming in bevrijd gebied. Ook voor hen gold Gerbrandy niet bepaald als favoriet. Mogelijk was De Quay bij Wilhelmina korte tijd als formateur in beeld. Maar zoals minister Van Kleffens van Buitenlandse Zaken haar liet weten was Gerbrandy ten enenmale onmisbaar voor het internationale aanzien van Nederland en vooral voor de relatie met de geallieerden. Alsof een kabinetscrisis, nota bene in een tijd waarin het Zuiden van het land nog maar net bevrijd was en het Noorden steeds dieper wegzakte in de ellende van terreur, honger en kou, op zichzelf al niet beschamend genoeg was. Ook de Quay was al snel tot de conclusie gekomen dat om die reden niet alle bewindslieden vervangen konden worden. Nog even deed hij een poging om dan maar Van Kleffens te bewegen het formateurschap te aanvaarden, maar toen deze weigerde, koos hij eieren voor zijn geld en zette zijn kaarten alsnog op Gerbrandy. Die kreeg inderdaad de formatieopdracht, al werden daar door de koningin uitdrukkelijke voorwaarden aan verbonden. De belangrijkste was dat hij, ook al ging het ogenschijnlijk om een reconstructie, ‘een in wezen nieuw kabinet’ zou vormen. Daartoe moest hij in zijn ploeg ‘frisse figuren uit het Zuiden van Nederland’ opnemen. De Quay kon tevreden zijn. Op 8 februari, de dag nadat Gerbrandy als formateur aan het werk was gegaan, vloog hij terug naar Brussel en ging vandaar weer naar huis.

Een dag eerder had hij in Londen nog een gesprek gehad met een ‘Hr. de Jong van Radio Oranje’. ‘Onbelangrijk’ tekende hij daarbij aan. Een nogal pikante observatie, zeker in het licht van latere verhoudingen, toen Lou de Jong als geschiedschrijver van Nederland in de Tweede Wereldoorlog een kritisch en negatief oordeel velde over de Nederlandse Unie en de rol daarin van het Driemanschap. Een oordeel dat De Quay nog geruime tijd zou achtervolgen.

Dagboek

24 Januari ’45. Woensdag

Terug naar Tilburg. Chauffeur reed op vrachtwagen; radiator lek; 2 uur wachten in Leuven: v. Blankenstein onhandig (Jood); eindelijk papier v. Town Major; toen naar Aarschot; overgestapt in militaire truck; in een nieuwe tot Tilburg. - Er was een koerier geweest voor me met een bericht van Prins Bernhard. - ’s Avonds naar Breda. Kreeg bericht van de Koningin over haar reis, welke inmiddels is uitgesteld.

Bij van Slobbe geweest, die niet thuis was; hij had me ’s middags tevergeefs bezocht. - Even bij Henri Houben - Russische offensief besproken, dat geweldig snel verloopt. Zou er een einde in het zicht zijn. - Hoe zal het in Nederland gaan; zal er revolutie komen? - Het ziet er naar uit, want de toestand is slecht, en in het Noorden heel slecht. - Van Amstel gaf me een telegram (door de linies) van Schermerhorn: alleen sociaal paedagog. program starten. - geen politiek bedrijven - vertegenwoordiger namens 9 mannen komt spoedig. - veel verandert in N. Nederland. - Bij Rutger geweest; hij zag er goed uit. Bij Kaag nog laat aangeklopt; hij was er blij mee naar Londen te kunnen gaan. -

25 Januari. Donderdag

Mgr. Hendrikx bezocht en hem over alles ingelicht. Mgr. Mutsaerts zal me gaarne nog eens alleen spreken, zonder Sassen. – Terug naar Beers. Huis vol menschen. Maria bedroefd over mijn bezoek aan London; zoo lang weg! – Ze kan er moeilijk tegen op. – Roos vaak bitter o.a. omdat ze vindt, dat men alles maar opruimt, de Koningin overdrijft; gezagscrisis; bang dat Eduard er uit wordt gezet. Het is een nieuwe zorg. Mijn God ik wil dit alles voor U offeren. Men beschuldigt mij, omdat ik rechtstreeks met de Koningin in verbinding sta, terwijl dit over de Commissarissen zou moeten loopen. Allerlei misverstand. De Moeders zijn lastig. Zoo gaat alles zwaar. Arme vrouw van mij … het wordt haar te machtig. - Gehoord dat het kabinet demissionair zou zijn. - Brengt dat complicaties. - Zal ik Minister moeten worden. Ik hoop van niet. - Kinderen goed. - Zal Ruud weer naar Canisius gaan. Heel moeilijke beslissing. O.L.H. geef ons raad.

Vrijdag 26 Januari

Terug naar Tilburg. Auto bevroren. Juf, Nol v.d. Lande en Albert terug. Zelf met mil. transport verder gegaan. Eén uur bij Mevr. v. Dooren; gegeten, naar College. Daar vergadering. Veel critiek, wéér, o.a. op Brussel en Londen. - Bericht dat Minister de Booy zou komen om 5.30. Hij kwam om 6 uur. Deelde mede, dat v.d. Broek weer minister was van Nijverheid en Handel. Zoodoende kwam hij alleen spreken over scheepvaart zaken. Mr. Koning zou Maandag komen over Prijsnota. - Zou het Kabinet niet meer demissionair zijn. - We zullen nu waarschijnlijk een dag later naar Londen gaan. Maandag vliegen. Morgen 10 uur komt de Booy terug. ’s Avonds radio, dat Minister Burger is afgetreden wegens conflict met Gerbrandy omdat zijn speech t.a.v. zuivering te gematigd zou zijn. –

27 Januari 45.

Van 10-1 bezoek van Minister de Booy aan het College. Zeer nuttig onderhoud. Hij sprak alleen als Minister van Scheepvaart o.a. over de verbinding met Bergen op Zoom met behulp van kleine vaartuigen. Tevens B.II. plan. Gesprek met Overste Quarles v. Ufford, plaatsvervanger van Maj. de Lange. - Hij wilde Edixhoven ontslaan. Er zijn wel veel bezwaren. Ik zal er op terug komen te Brussel. - Moeilijk om te onderscheiden waarom Q. hem uit het Rijkskolenbureau wilde ontslaan. Angst voor de volksopinie? - Edixhoven wordt nl. niet van een onNederlandsche houding beticht; hij zou niet sociaal zijn geweest. - Als dat waar is, is het ook geen gezag. –

’s Avonds naar Anneville, alwaar bezoek bij Prins Bernhard. Ik hoorde dat Einthoven is ondergedoken en het goed maakt. Hij wil overkomen, maar ook weer terug. Dit brengt te veel risico mee. - Tevens is een man der Vertrouwenslieden door gekomen. - Kapt. Smulders is thans zijn schuilnaam. - Hij zou van de R.V.V. zijn. - Dus Communist? - De prins is met mij van meening dat het Russ. Communisme heel anders is geworden, reactionnair. - De offerzin en eensgezindheid in het Noorden zou zeer sterk zijn gegroeid. - Laten we het hopen - Het lijden moet er zeer groot zijn. - Straf voor de zonde! Op Anneville geslapen.

28 Januari Zondag

Per auto ’s morgens terug naar Tilburg. Bezoek bij Thomassen om zijn gegevens op te vragen voor event. reis naar Londen met het gezelschap Wyffels, Beel, de Casembroot. - Er moet nl. nog een Sociaal-democraat bij als het kan, vooral nu de S.D.A.P. Ministers met Burger “solidair” zijn uitgetreden. Thomassen vertelde nog, dat H.M. een passage “à la suite” in de benoeming van Prins B. tot opperbevelhebber zou hebben doorgestreept. Dus een niet constitutioneele regeeringsvorm. - Uit de S.D.A.P. kring komt altijd deze critiek; men wil onrust zaaien en de keuze van een nieuwe richting verdacht maken. - Overal die critiek. - Evenzoo volgens Wyffels in Limburg. - De Communisten zouden zich rustig gedragen, maar zich voorbereiden op een putch. - Er zou (yolgens Beel) al een Comm. Regeering in het Noorden zijn met toestemming van Stalin! Is dat zoo. Wie kan het bedrog en de leugen onderscheiden? - ’s Middags afreis naar Brussel met Boerma, Kaag en v. Blankenstein. - Autopech!! Zeven uur Brussel Palace Hotel. - Gegeten en Wouter Visser gezien (in uniform) die zijn vrouw verloor overreden door een tank. – Vreeselijk zoo’n eenzaamheid, … alles gekregen; geld, positie enz… alles kwijt en alléén. - Bespreking met Posth. Meyes, veel officieren in Mess van M.G. - Eenige biertjes in eenige kroegjes en naar bed.

29 Januari. Maandag.

Om 11 uur op het vliegveld. Weer donker en sneeuw; uur gewacht 12.30 vertrokken. We kwamen op ±3000 M boven de wolken; prachtig gezicht, deze melkwitte wolken onder je; de zon boven je. Je voelt je dan wel wat los van de wereld, en je bent je bewust hoe weinig je los bent van de aarde in je leven en denken. Jezus trek me meer tot U, en meer af van de wereld. - Toen doken we door de wolken omlaag, trachten te landen in Hendon, maar dit zat dicht; vlogen door naar Bovingdon. Daar herkende ik de officier, die me onderzocht bij mijn aankomst in Northhol bij mijn “special order for Queen Wilh.” hetgeen hem zóó imponeerde, dat we koffie kregen en vlot doorkwamen. - In London ±6 uur. Eerste man die we ontmoeten was Gerbrandy, die ons uitnoodigde te komen eten op Woensdag. - Toen bleken we ook nog te logeeren in zijn Hotel! - Tevens logeert hier Speyart v. Woerden! op studiereis naar Amerika. –

30 Januari Dinsdag

Naar Econ. Zaken ter verkenning met ons vieren. Even gedachten gewisseld met Minister v.d. Broek, die hersteld is (?) verder Lamping, Koning, Eygenraam. - We willen eerst de principieele kant behandelen van verhouding M.G. - Regeering - College. Het blijkt dat Sectie VI ons dwars zit. - Zal een gevecht worden. - Geluncht met Bertha, Chris en Gerrit. Ze zagen er allen best uit. Ik vond B. zeer hulpvaardig voor aankoop v. allerlei. – Ga er Zondag heen. - Toen gesprek met Kruls en Boerma. Over verhouding in de driehoek. - De strijd zal niet meevallen. - Strijd tusschen staf en ons wordt moeilijk vanwege Secties - en de Boer en Julius -. Telefoon van van ’t Sant dat de Koningin mij morgen verwacht. Zwanenberg gesproken. - Toen bij v. Rooyen (Buitenl. Zaken). Ik hel meer over naar reconstructie Gerbrandij. - Enkele menschen uit bevrijd gebied moeten zich dan opofferen, want het geeft niets. - Maar wat kan nieuwe groep bereiken onder deze omstandigheden!?! - Hij wees op slechte verhouding Rusland - Anglo Saksen. Weinig hoop in veranderd Rusland. - Het is dictatoriaal. - Daar is staking ondenkbaar (België). Vooral groot wantrouwen in Anglo Saks. bij Stalin. - Buitenl. vertegenwoordigers van Rusland durven de Engelsch.. of Amerikanen in Moskou niet voorspreken - dan liggen zij er uit.

 - Terug naar Hotel waar Paters Dito en Bleys. - Laatste moest bij Gerbrandy zijn. - Diner met Boerma, Kaag en beide paters. Dito maakte op mij een afgrijselijke indruk; ik zag er meer de stokende en verwaande onverantwoordelijke agitator in. Bleys staat 100x hooger. Dito is niet onbaatzuchtig. Ik mag hem niet. Hij is een echt gevaar voor Kerk en Staat. Ik zal Bissch. waarschuwen! Wel bleek uit de verhalen hoe ellendig de toestand is. Overal ruzie, overal intriges, nergens een geheim, onderlinge spionage. - Nu de Ministerraad is verstomd, in een groep alles bekend. - We spraken nog ná met Koning (van Econ. Zaken). Het beeld werd niet duidelijker.

31 Januari Woensdag

Zes uur op. Zeven uur vertrokken met auto naar Mortimer. Zeer hartelijk ontvangen door H.M. - Lang (2 uur) gesproken over polit. situatie. Van alle kanten belicht. Oordeel zeer duidelijk. Beslissing ongeloofelijk moeilijk. - Tegenstelling binnenl. belang en verhouding met geallieerden. Eerste eischt voor herstel van vertrouwen geheel nieuw team; tweede eischt wellicht handhaving van Gerbrandy. - Ik zie als formateur: Kleffens, Gerbrandy, Steenberghe of iemand uit bevrijd gebied. - Wie is deze laatste? Ik ben er zelf niet toe in staat. Toch geloof en vrees ik, dat H.M. aan mij denkt. Ik hoop dat O.L.H. deze kelk laat voorbijgaan. - Ik wacht af. Ik weet niet zeker wat het beste is. Morgen komen de 20 menschen om inlichtingen te geven. Daar zal veel van afhangen. - Gerbrandy veranderde lunch in voorstel diner. - Bespreking met Kruls, hem gewezen op noodzaak van door ons voorgestelde constructie. - Zal mede afhankelijk zijn van de aard en de personen van nieuw Kabinet. Wat door Londen gestapt; de stad is stil en het zakenleven zeer beperkt. Thee met Han Kaag, borrel met v. Blankenstein, Spekenbrink, Eygenraam, Koning en ons drieen. Daarna maaltijd en avond met ons drieën bij Gerbrandy. Eerst over koetjes en kalfjes. Daarna over bezettingstijd, waarbij onzerzijds uiteengezet hoe moeilijk het was alles van buiten te beoordeelen. Daarna mededeeling van G. over zijn strijd bij Churchill en Eisenhower, die alleen de oorlog zien en kei-hard zijn. Daarna onze visie op structuur Mil. Gezag waarvoor hij ooren scheen te hebben. - Het was een nuttige avond. Ik kon het onbetrouwbare niet vaststellen, al zijn er voldoende aanwijzingen, dat hij het in object. zin wel is.

1 Februari. Donderdag

Bezoek aan kerk in Farmerstr. – Oase in alle ellende. Ik heb mijn hart uitgestort en hulp gevraagd, ook voor mijn gezin. Die zitten nu in Beers. Wat lijkt dat vér. En toch ligt daar mijn leven. Jezus help hen. In Stratton House las ik een heel vuil artikel tegen mij in ”Nickerbocker” een Nederl.-Amer. tijdschrift. Gek, dat het mij weinig deerde. - Het was anders echt gemeen. - Diederik van Buuren kwam binnenloopen. Weinig veranderd, en ofschoon ik veel slechts over hem hoorde, deed het me toch goed hem te zien! Met Paul Driebeek geluncht. - Hij vertelde mij over zijn plan om H.M. naar Roosevelt te laten gaan. De Prins is ingeschakeld. Mijn hulp werd verzocht, gezien de vreeselijke toestand in Noord Nederland. Er sterven dagelijks vele menschen. God, help hen toch! Hel volk sterft uit. Hoe zou het met Luce zijn in Bilthoven. - ’s Middags prijzennota behandeld en tot overeenstemming gekomen. - Bezoek bij Beelaerts v. Blokland gebracht. Hij moest mij dringend spreken, maar hij zei me niets. Tenslotte ging het er (geloof ik) om, mij aan van Kleffens te laten zeggen, dat hij eventueel het premierschap moet aanvaarden. - Daarna gezellig gegeten met Kaag en daarna naar huis en vroeg naar bed. - Om 11.30 opgebeld om ’s morgens bij Driebeek te komen voor gesprek per telefoon met de Prins over reis van H.M. naar Roosevelt.

2 Februari Vrijdag

De telefoon met Z.K.H. was geheel onverstaanbaar. Daarna bespreking met ons drieen en Posthumus Meyes. Principieele overeenstemming. Lunch met W. en B. Brenninkmeyer en Han Kaag. - Politiek. Zij zien het zuiver zakelijk en materiele hulp primair. Max-cultus is groot. Toch doen zij geen practische oplossing aan de hand. - De geheele sfeer stond me toch niet erg aan. - Vernam dat de 15 zijn aangekomen en thans bij H.M. - Ben erg benieuwd. - Voortzetting bespreking Posth. Meyes. Nu met v. Drimmelen en Blankenstein. Iets meer in concreto. - Het gaat wel in de goede richting. - Alleen Bl. is er telkens naast en raakt er tusschen. - Wederom naar Driebeek, nu met Fock en van Rooyen. - Plan H.M. - Roosev. besproken. - Telefoon met Prins. Zeer onduidelijk. Toestemming zelfstandig te handelen. - Wyffels voor onderhoud híer gebeld en van ’t Sant om onderhoud met H.M. gevraagd. - Wachten af wat komt. - Alleen rustig in Hotel gegeten. - Maria Lichtmis haast vergeten. Vergeef mij Lieve Vrouw. Ik hoop morgen op Eerste Zaterdag het goed te maken. -

3 Februari Zaterdag.

Eerste zaterdag gehouden. In Hotel ontmoeting met Wyffels, Beel en de Casembrot. Hen op het hart gedrukt het belang der buitenlandsche betrekkingen te erkennen en zoo noodig Gerbrandy (ondanks de vele bezwaren) te aanvaarden. Het was wel noodig. Op den Berg ontmoet die me de reclame campagne voor de spaarregeling liet zien. - heel goed! Lunch met Han en Diederik. Blij hem weer te zien. Het mag een gekke kerel zijn, maar ik houd van hem. Scherp tegen van ’t Sant. Hij haalde veel uit verleden op, en was geroerd. - Met trein naar Maidenhaid; af gehaald door van ’t Sant en met H.M. gesproken op Stubbinghouse. - Ze was erg vermoeid. Het geval van bezoek Roosevelt keurde ze af, ze kon niet vliegen boven 2.000 M., ze begreep niet, dat de Prins dit steunde, ze verwees mij naar v. Kleffens, ze gaf mij veel vertrouwelijke mededeelingen, waarover ik moest zwijgen. Ik zal dit doen en schrijf ze dus niet neer. - Ze had veel zorgen over het Kabinet. Men verwacht veel van haar. Ze had gehoopt, dat ik met een oplossing kwam, en ik stelde haar teleur. - Ze was vermoeid. Ik zeide haar dat mijn advies was, ondanks alles, Gerbrandy. - De auto bracht me naar Ascot waar ik Gerrit en Bertha en 4 van haar kinderen trof. Erg aardig haar terug te zien. -

4 Februari Zondag

8 uur naar de H. Mis. Toen naar v. Kleffens in Victoria Water, alwaar besproken de event. reis naar Roosevelt. Hij stond niet geheel afwijzend en zou het opnemen met H.M. Hem gezegd, dat hij m.i. de aangewezen formateur was. - Hij zou het zeker niet doen. - Zelfs als Gerbrandy werd uitgeschakeld zou hij niet meedoen. Dat beteekent dus, dat wil men het buitenlandsch contact niet verbreken, het noodzakelijk is G. te behouden. - ’s Middags heerlijke wandeling in zachte temperatuur met Gerrit. - Hij kan met zijn vrouw slecht overweg. - Stakkerd. Toch goede kerel. – Nog veel gepraat over familie en alles.

5 Februari. Maandag

Vroeg bij Driebeek en Fock. – Het bleek volgens ingekomen telegram van den Prins, dat ik niet met H.M. over reis Roosevelt had moeten spreken. Toch misschien beter, dat het zoo geloopen is. - 10 uur bij Spekenbrink. 1 Uur lunch aangeboden door Minister v.d. Broek met verscheidene ambtenaren. Ik zat tusschen Minister en Heer Lamping. - Veel besproken zoowel zakelijk als algemeen. - ’s Middags bespreking met Minister. Ofschoon hij op aftreden staat, kwam toch principieele overeenstemming tot stand. – ’s Avonds diner aangeboden door Kol. Posth. Meyes in Ritz. - O.a. met Huysmans (die met groep van 15 bij H.M. waren geweest. - Ik vernam van Huysmans dat zij (15) o.a. dachten aan mij als formateur met Gerbrandy en v. Kleffens er bij. - Dat deed mij erg schrikken en ik bid dat O.L.H. deze kelk aan mij laat voorbijgaan. -

Dinsdag 6. Februari

Bezoek van Fruin in Hotel. - Met Kaag en Boerma een kwartier bij Gerbrandy inzake de vraag of men in N. Nederland de trein moet bemannen met Ned. personeel voor de voorziening der groote steden. Zij(?) hadden contact met Kerken en waren vóór. Wij adviseerden, dit aan eigen inzicht in Nederland over te laten. - 10 uur bij Beelaerts v. Bl. en hem geraden toch maar G. te nemen, in alle geval niet mij. Hij betreurde ook, dat van K. het niet zou doen. - Uitvoerig gesprek met A.R.R. Zij beschouwde onze komst als uitkomst. Waren principieel wel eens. - Na lunch met Han bespreking op Finantien. Overeenstemming (in beginsel) met van Asch van Wijck. Alles zit vast op toestemming van (nieuwen) Minister. - Toch veel waard dat we het in beginsel met ambtenaren eens zijn. –

De Booy bezocht over visscherij zaken. - Gegeten met vader van Blankenstein, Hren en Mevren v. Blankenstein en Spekenbrink en ons drieen. De eerste veel interessante petites histoires van buitenl. politiek. Wat weet de Nederlander daar weinig vanaf. -

Woensdag 7 Februari.

Bezoek van Hr. de Jong van Radio Oranje - onbelangrijk - Bespreking met Hr. Koning. De grootste moeilijkheden van goede regeling liggen op het departement. Het is een ontwikkelingszaak. - Om 12 uur bij H.M. - Ze was nu rustiger als vorige keer en zeer beminnelijk, ik mag zeggen vriendelijk en verstandig. - Ze zal Gerbr. wel nemen. Ik zat te voren echt in angst, dat ze mij zou vragen maar mijn smeekbede ’s morgens en mijn kaars voor O.L. Vrouw werden verhoord en ze vroeg mij niets in verband met Kabinet formatie. Ze nam me wel in vertrouwen. We spraken over de reis en ze zal me laten weten hoe ze komt. Waarschijnlijk nà 17 Februari. - Geluncht met Han en Diederik. Veel waarschuwingen tegen Gerbr. - Toch echt gezellig en origineel. - ’s Middags bespreking met v. Kleffens en Koning. - Gegeten bij Gerbrandy. Het bleek me dat G. formateur was geworden. Hij vroeg Kaag om Minister van Finantien te worden; hij weigerde omdat hij zichzelf ongeschikt achtte. Mij vroeg hij niet; later bleek in het gesprek, dat hij het onmogelijk achtte mij te krijgen, … én dat hij en H.M. het beter achtten mij thans niet te verbruiken. Kaag dikte dit nog eens aan. - Ik was erg blij, dat ik er ditmaal zoo afkwam. We bespraken nog veel gevallen en veel personen. - ’t Zal moeilijk blijven.

Donderd. 8 Februari.

 - Terug uit Londen naar Brussel met een aardige 2 motorige 2.-dekker, juist voor 5 personen inclusief piloot en radioman. – Laag over vanwege de mist. Mooi gezicht op Ostende, en Gent. In 2 uur te Brussel. - Met Paul Driebeek naar Tilburg. Daar bleek Mariengaarde door V I getroffen. 29 dooden, waaronder Mgr. Sweens, misdienaar, enkele zusters, dochtertje Frohen. -Treurig. - Wat een verschrikking. - Ik trof Rutger. Hij zag er goed uit. Had blijkbaar toch wat heimwee. Sliep bij Weitjens, alwaar steeds erg gastvrij. -

9 Februari Vrijdag

College vergadering. Gispen was m.i. bij gedraaid. - Verschillende personen bezocht. Thans gaat ook kolenpositie iets vooruit. - Rie Kaag kwam informeeren naar Han. Bij haar gegeten. Gepraat over van alles. -

10 Febr. Zaterdag.

 - Met Rutger, gedienstige van Mevr. v. Dooren en Mej. v. Kekem naar Beers. - Daar alles vol. Bureau van Britsche leger. Voor een week - toen ik in Londen zat - had men hen er allen uit willen zetten voor de oorlogsvoering. Maria was flink opgetreden en zoo was het nog voorkomen. Er was veel vreugde over het stel kleeren, dat ik meebracht. Kinderen waren allen goed.

11 Februari Zondag

Groote drukte in huis. Alles in een kamer. Allerlei bezoekers. - Ik kan alleen maar zeggen: wat zal ik blij zijn als we het gezin weer normaal bijeen hebben!!

2.2 maandag 12 februari – zondag 25 februari

Inleiding

Het mocht dan Gerbrandy zijn aan wie de koningin de opdracht had verleend om een nieuw kabinet te formeren, de rol van Jan de Quay in dat proces was bepaald niet te veronachtzamen. Hij was min of meer een schaduwformateur die op de achtergrond invloed uitoefende, zowel op de keuze van de ministers als op het beleid van het nieuwe kabinet. Diverse kandidaat-ministers kwamen hem om raad vragen of hij zocht zelf contact met hen. Zowel in bevrijd gebied als in Londen, waar hij op 21 februari – op verzoek van Gerbrandy − weer naar toe vloog, probeerde hij geestverwanten zoals Beel, Huysmans en Wijffels te overtuigen van de noodzaak om het aanbod van een ministerschap te accepteren. Ook andere kandidaten, zoals Gispen, zijn collega in het College voor Economische Aangelegenheden, en generaal Kruls, de chef-staf van het Militair Gezag, wilden kennelijk niet beslissen zonder eerst de raad van De Quay in te winnen. Niet verwonderlijk dus dat hij, zoals hij het zelf formuleerde, zich ‘zoo’n beetje als de baker’ van het derde Kabinet Gerbrandy beschouwde. En met recht, zeker als we bedenken dat nota bene niet minister-president Gerbrandy de regeringsverklaring opstelde, die via Radio Oranje zou worden bekend gemaakt, maar dat De Quay samen met Huysmans, de nieuw te benoemen minister van financiën, deze taak voor zijn rekening nam.

Toen het derde Kabinet Gerbrandy op 23 februari aantrad, waren nog niet alle posten ingevuld. Daaronder ook het ministerie van Oorlog. Voor die functie was eerst Lou Einthoven gevraagd, die weigerde. Vervolgens kwamen Kruls en ridder De van der Schueren, de provinciaal militair commissaris van het Militair Gezag in Noord-Brabant, in beeld en tenslotte ook De Quay zelf. Maar met dezelfde overtuigingskracht waarmee hij anderen ertoe bracht het ministerschap te aanvaarden, probeerde hij voor zichzelf de boot af te houden. Pas toen het kabinet uit zijn constituerende vergadering kwam, welde even een gevoel van spijt op dat hij er zelf niet bij was, maar dat deed hij snel weer af als misplaatste ijdelheid. Toen hij een dag later ter kerke ging, bad hij opnieuw dat hij van het ministerschap verschoond zou blijven. Het is tekenend voor de tweeslachtige kijk op zijn eigen rol die De Quay zijn leven lang zou bijblijven: enerzijds een sterk verlangen om de koers te bepalen, anderzijds een nooit ophoudende twijfel of hij wel geschikt was voor een politieke functie.

Hoe dan ook, door het aantreden van dit kabinet met daarin diverse ministers uit de kring van de ‘vernieuwers’ was De Quays ideaal − naar hij verwachtte − aanmerkelijk dichterbij gebracht. Het andere spoor dat hij tot dat moment daartoe gevolgd had – dat van de Volksbeweging – kwam nu als vanzelf op een lager pitje te staan. Het kwam hem niet slecht uit, vooral niet nadat zijn vriend Lou Einthoven, die als ‘crosser’ uit bezet gebied was overgekomen, hem opnieuw op het hart had gedrukt met de Volksbeweging te wachten totdat heel Nederland bevrijd zou zijn. Een dag eerder al had hij in een gesprek met de groep rond Je Maintiendrai betoogd dat de Londense koers die nu was ingezet de zaak van de vernieuwing bij uitstek ten goede zou komen. Niet iedereen liet zich echter overtuigen.

In februari maakten de geallieerde legers voor het eerst sinds eind november weer vorderingen in de strijd met Duitsland, zij het niet zo snel als ze wel zouden willen. Canadezen rukten vanuit Nijmegen op in de richting van de Rijn, de Amerikanen volgden even later vanuit de omgeving van Roermond. Het vergde nog enkele weken van strijd, maar eind februari stonden de geallieerden over de volle lengte aan de westoever van de Rijn en hadden ze onder meer Keulen ingenomen. Het gebied tussen Maas en Rijn was nu vast in geallieerde handen.

12 Februari. Maandag

Met Rutger, Fien, Jeanne en Mej. v. K. + wasch en aardappel. enz. terug. - Lang gesprek met Gispen in tegenwoordigheid van Barend. Hij meent dat alleen sterk gezag - soort dictatuur - redding kan brengen. Ik ben voor overleg, en samenwerking (hoe moeilijk ook), hoe vaak men ook tegenslag ondervindt. We zullen zien. G. vindt altijd dat hij gelijk heeft, dat hij een groot man is, en erg knap enz., ik vind hem hoogmoedig. Hij draait alles knap in allerlei richtingen, maar … ja, het is toch fout al kan ik er niet tegen praten zonder onhebbelijk te zijn, … en dat mag ik niet, want dan breekt de zoo brooze … en toch zoo noodzakelijke samenwerking. Ik zal dus in zijn oogen maar de onnoozele sukkel blijven … dat lijkt me beter, dan me kwaad te maken. Heer help me en wijs mij den weg!

13. Februari 45. Dinsdag.

 - Langdurige vergadering v. college met Overste v. Drimmelen als adviseerend lid voor het eerst aanwezig. Eenige misverstanden opgeruimd. - ’s Middags bij Mgr. Hendrixk, en hem ingelicht over de politieke situatie, en de houding Gerbrandy - Mgr. Mutsaerts. - De benoeming van Gerbrandy als formateur krachtig verdedigd. - Bezoek bij J. Smits v. Oyen inzake het bezoek van H.M. aan Nederland. - ’s Avonds bij v. Miert gegeten, vanwege zijn verjaardag … en vastenavond. Aanwezig waren Dré v. Spaendonck + vrouw, Rie Kaag, prof. Grossouw (Groot Semin) en broer v. van Miert. - Zeer geanimeerd. Ze waren allen van de nieuwe richting; wat een herademing, wat een heerlijke lucht in tegenstelling met de prelaten sfeer rondom den bisschop, waar Mgr. Hendrikx alleen niet tegen op kan. -

14 Februari Woensdag

Vroeg met de auto naar Middelburg alwaar de Commissaris niet thuis, zoodat ik de zaak afdeed met de heeren de Casembrot en Tellegen (Griffier). Den Commissaris verzocht de reis van H.M. door Zeeland te regelen, om zoodoende gevoeligheden van deze heeren te vermijden. – Nog even gesproken met Dr. P. Bouman en overal de regeeringscrisis in mijn zin besproken. - In Breda gesproken met H. Houben en dito gesprek met Henri. - ’s Avonds telefoon met Huysmans, die uitgenoodigd door Gerbrandy om te Londen te komen praten (en minister te worden). Schmutzer en Gispen zouden meegaan. Beel is nog in Londen. - Ik heb hem gevraagd in ’s lands belang zoo eenigszins mogelijk mee te doen. Hij zal het wel doen als aan voorwaarden wordt voldaan.

Donderdag 15 Februari

Vanmorgen vroeg Gispen op bezoek aan huis bij Mevr. v. Dooren. Ik was nog in de H. Mis in de voorkamer. Hij had een brief van Gerbrandy om naar Londen te komen; je kon er een aanbod uit lezen voor minister functie. Hij twijfelde. Ik heb hem geraden: zie het te beperken tot Directeur Generaal van Econ. Zaken. - Als echter Gerbr. niet zou slagen, omdat Gisp. zou weigeren, dan moet hij aannemen. - Hij zal in elk geval wel in Londen terecht komen. - Na allerlei besprekingen om 3 uur Kruls. - Hij moest ook naar Londen. Minister v. Oorlog. - Ik heb hem in dezelfde richting ingelicht en gericht. - Daarna de Je Maintiendrai groep. Ook Frans W. - Ik heb de heeren de Londensche situatie uiteengezet en m.i. allen overtuigd, ook t.a.v. het geval volksbeweging. Alleen Meester Hage nog in twijfel. -

16 Februari Vrijdag.

Nieuwe emotie. Tijdens de vergadering van College kwam plotseling Lou Einthoven. Wonderlijk weerzien. Hij was door de linies gekomen. Heerlijk weerzien. Echt heldhaftig vooral om terug te willen. Veel gepraat en ik zal dit weerzien nooit vergeten. Het bleek, dat we nog steeds in elk opzicht één zijn in onze opvattingen. - Hij is een prachtkerel. - Ik was erg dankbaar zoo weer bij hem te zitten. Wat is het leven toch wonderlijk. - Hij ging naar H.M. was nu bij den Prins onderdak. - Had ook met hem veel persoonlijk contact. - Hij bevestigde, dat ik niet met volksbeweging mocht starten. - In woorden critiek op Zuiden. - ’s Middags contact met heeren uit Z.-Vlaanderen. Daarna bezoek van 2e lijn-crosser nl. jongen Schneeman, die me o.a. kwam vertellen van zijn contact met illegale bladen. In Christofoor zit Oldendorff. Deze had flink artikel geschreven tegen aanvallen van Trouw, en Vrij Nederland op mijn persoon. - Heel goed en aardig. Ik sta nu wel in de branding en voel me kip lekkker er bij. Misschien te goed. Nog steeds geen gelegenheid gehad te biechten. Al 3 keer voor niets geweest. Het wordt tijd, want ik zak af. Gelukkig elke morgen H. Mis (sinds 2 dagen) bij Aalmoezenier hier in de voorkamer. - Dat is heerlijk, dat O.L.H. toch bij me blijft al voel ik het niet zoo sterk. – Vaak snak ik er naar, maar hij laat me alleen voort modderen. - Met weinig resultaat al lijkt het wat naar buiten. -

17 Februari Zaterdag.

Bespreking met Geboers van het Provinciaal Voedsel Commissariaat. Ik heb hem maar eens laten vertellen. Een goede boeren man. Hij voelt zich achteruit gezet door de Noorderlingen. Het is een andere mentaliteit en ofschoon ik Brabander ben, geef ik in het diepst van mijn bewustzijn die Noorderl. zakelijk meestal gelijk, want het zwakke is, dat de Br. te slap zijn, te gemoedelijk, en dan gaan draaien. Zoo ben ik ook. - Om 12 uur met Fien naar huis. In ’s Bosch bezoek bij Jan Smits voor bezoek H.M. - Thuis alles wel en allen blij weer even samen te zijn. ’s Avonds opmerking E. over fokken van konijnen, waarover ik innerlijk zoo driftig, dat ik na enige scherpe woorden nijdig kamer uitliep. Ik had moeite tot innerlijke vrede te komen.

18 Februari Zondag

Met Maria, Ruud, Miebet, Hanna en Cas naar de fam. Groot in Sevenum, alwaar Moeder G., Thys, Gré en Truus. Verder Oom Siem en tante ….. Veel Engelschen. Huis verwoest, alles diep in het water. - Toch geweldig flinke menschen. - Veel oude herinneringen kwamen bij me boven. - Wat had ik het toen anders. - Slechter was het gebrek aan vrijheid en huwelijkleven, beter was mijn geestelijk leven. Soms denk ik “mijn God waarom hebt ge mij verlaten” maar de schuld ligt bij mij, dat is het ergste. - Vreeselijk slechte weg, om 6.30 thuis en toen na een gezellige avond vroeg naar bed. Want …

19 Febr. Maandag

Het was weer vroeg op. Met Maria nl. naar ’s Bosch alwaar om 10 uur Lou E. ontmoet bij Mgr. Hendrix. Heel prettig en nuttig gesprek gehad. Mgr. luisterde hoofdzakelijk. O.a. kwam ter sprake geval Speyart. - Merkwaardig, dat Lou en ik na zoo langdurige afscheiding in zoo bewogen tijd, over vele zaken zóó gelijk dachten. Dat stemt tot vreugde. - Terug in Tilburg om 2.30 eerst wat zaken. Om 4 uur kreeg ik telegram van Gerbrandy luidende: "Moge U verzoeken spoedigst herwaarts te komen voor uiterst dringende bespreking." - Daar zat ik. Drie mogelijkheden, óf ik moet deelnemen aan een conferentie Steenberghe, Beel, de Quay. Ik zou dit fataal vinden. Althans volkomen onjuist het verleden nu in een conferentie uit te pluizen terwijl het volk in N. Nederland omkomt. Wat een verantwoordelijkheid!! Ik ben nu bereid zelf in het water te springen, te zwemmen met G. wat ik kan en des noods te verzuipen. Dat laatste is bijzaak. - Of ik moet de dralende R.K.ers (Beel en Huysmans) overtuigen het nu te doen; of hij vraagt mij het te willen doen. - Ik wacht af. - Na een bespreking met enkele personen P.V.C. naar Beers alwaar ’s avonds om 9.15 gearriveerd. - Het deed Maria opkijken en schrikken. Toch zal ze nu ook alles aanvaarden al is het met tranen in het hart. God zegen haar. Ruud was inmiddels naar Nijmegen. Die is dus weer aan de gang. Goddank. - Kinderen zijn aardig.

20 Februari Dinsdag.

7 uur uit Beers. 8.30 in Tilburg. Bespreking met Boerma en Barend. Besloten Kees van Meel i.p.v. Piet van Haaren P.V.C te maken. - Piet v. H. is toch een slappe figuur. Is dat nu zoo’n goed katholiek? Gek dat ik het vraag, maar hij wordt zoo gezien en ik zou zoo graag in een ziel kijken. - Daarna om 9 uur naar Brussel om reis te regelen. Op Ambassade bij van Voorst voor visum (traag en hoffelijk.) Bij M.G. voor kamer en vliegtuig. - Op warenbureau. Terug op ambassade. Lang gepraat met v. Romburg. Typisch zoo’n man, die goed bevriend was met vader. Ook echt een type voor vader. - Om 5 uur trof ik Frans W. op weg ook naar Londen. Dat was een uitkomst. Veel van gedachten gewisseld. T.a.v. het Kabinet staat hij op hetzelfde standpunt. Gelukkig. Zouden we beiden, één of geen van beiden als Minister terug komen, óf blijven moeten. Gegeten in Silver Green en naar huis. – Vastentijd. Het eenig wat ik niet doe is rooken, en dat kost me nog moeite. Heer vergeef het mij. -

21 Februari Woensdag

’s Morgens met Frans Wyffels van de eene Ambassade naar de andere of van het kastje naar de muur. Wat is dat nog een oude formeele boel. De Heeren beginnen niet vóór 10 uur. Getracht om Lou in Wittouck te pakken te krijgen, maar zonder succes. - Goed gegeten en toen naar het vliegveld, waar we om 3 uur met de Hudson de lucht in gingen. Minister Bolkestein was van de partij. Het blijft indrukwekkend. We zagen verscheidene convooien in het Kanaal en nà 5 kwartier stonden we in Hendon aan de grond. Met Bolkenstein naar Londen. We waren om 6 uur in Browns Hotel, konden er niet onderdak, troffen er Gispen, Beel en Huysmans en zaten er midden in. Gispen nam mij apart, hij wilde mij eerst alleen spreken. Zulks geschiede in een wandeling op Picadilly. - Hij was gevraagd voor Landbouw Handel en Nijverheid, hij had zich verweerd, wilde wel Direct. Generaal, had tenslotte ministerieele verantwoordelijkheid aanvaard, maar dan voor een ander departement enz. enz. Gerbrandy had van mij een zéér goede indruk. Ik moest hem (Gispen) nu raden. Ik zei hem, dat ik zijn bezwaren goed begreep, maar toch moest adviseeren het aan te nemen. Zulks geschiedde. - Om 6.30 zaten Gispen, Wyffels en ik bij Gerbrandy. - Toen kwamen de vragen. Gispen H. N, en Landbouw, Wyffels Sociale Zaken, Beel Binnenlandsche Zaken, Schmutzer Koloniën, Gerbrandy President en Algem. oorlogsvoering + Justitie, de Booy Scheepv. en Marine, Kleffens Buitenl. Zaken, Bolkenst. Onderwijs. - ….. de Quay Oorlog. - Er is later met Huysmans en Beel er bij gedineerd en lang gepraat. Eerstens heb ik alle andere aanwezigen met zeer veel klem verzocht het te doen. Daarna medegedeeld, dat ik meende te moeten bedanken omdat 1e anders het College te zwak wordt nu Gispen weggaat, 2e ik het Kabinet in bevrijd gebied kan steunen, 3e ik in reserve moet blijven (volksbeweging) 4e er te veel katholieken komen. Dit zou voor het Noorden verkeerd zijn. Gispen steunde mij in deze. Wyffels deed beroep op mij en achtte mijn toetreden voor team spirit van meer belang. - Hij gevoelt zich onzeker. Gerbrandy vroeg beraad voor Oorlog o.a. omdat hij in de aangebrachte voorstellen (de van der Schueren) geen oplossing zag. Hij heeft wel eens oneenigheid met d. v.d. S. gehad. - Het was een zeer belangrijke avond. Men kan aannemen, dat het Kabinet hiermee is gevormd. Ik hoop er buiten te kunnen en mogen blijven. O.L.H. zal mij hopelijk den weg wijzen. Ik stel mij in zijn hand. In het wereld gebeuren is het onbelangrijk. - Ik voel me zoo’n beetje als de baker. Tegen 12 uur kwamen we in Fords Hotel en ik sliep niet rustig.

22 Februari Donderdag

Om 9 uur een gesprek met Paul Driebeek. Allereerst een verhaal over de jonge Schmutzer met wien hij het stevig aan de stok had. - Dan een verhaal over de reis van H.M. naar Roosevelt. Gestrand op een te correct en te voorzichtig angstcomplex van van Kleffens. Jammer dat die buitenlandsche diplomaten zóó bang zijn. Dat is de groote fout van van Kl.. Verder wist hij natuurlijk dat mij Oorlog was aangeboden. Hij is natuurlijk anti Gerbr. maar uitgaande van de praemisse, dat hij het moest zijn, heeft hij "geen bezwaar" tegen mijn optreden als Minister. - Integendeel. - Daarna bespreking met Huysmans en Wyffels voor opstelling concept Regeerings verklaring. Frans W. was stil en weinig productief. H. en ik maakten het stuk. - Inmiddels kwamen Beel, Schmutzer en van Angeren. Met den laatsten eenige geestige duels. - Met zijn zessen geluncht. Zooveel kruistekens voor de maaltijd had Browns lang niet gezien. Daarna één uur naar de Cineac voor wereldnieuws, toen een tijdje in de kerk van Farm-street geweest en gebeden voor mijn gezin en voor het volk, en dat de constit. vergadering van het nieuwe Cabinet (die toen plaats had) mocht slagen. En me zelf als offer er voor aangeboden. Daarna de vrienden opgevangen, die uit de vergadering kwamen. Ze waren wel tevreden. Hadden voorkomen, dat v. Boeyen en Fürstner zouden terugkeeren. (Bravo). Frans bleef zacht. Ik vraag me telkens af of hij niet van te klein formaat is. Hij spreekt over allerlei kleine zaken, die hij wil aanpakken; ziet geen groote lijn? - Men zou de van der Schueren vragen voor Oorlog. Gelukkig. Als hij het niet doet ben ik bereid, mits Gispen dan geen bezwaar heeft. - Gek, maar nu ga ik het jammer vinden, dat ik niet mee doe. Is dat ijdelheid, nu ik temidden van zooveel Excellenties zit. - Bij van Rooyen geweest. Hij vond mijn bezwaren niet zoo sterk, had me graag op oorlog gezien. - Gegeten met Wijff. en Huysmans en om ±12 uur naar bed.

23 Februari Vrijdag.

Om 10 uur met Diederik in Mayfair en met hem gepraat tot 1 uur. Interessante kerel. - Hij had de zaak willen laten mislukken, en dan mij formateur. Goed, dat het niet gebeurd is. Die verantwoordelijkheid!! …. en het mislukken van een steunpolitiek aan Noord Nederl. (indien te weinig hulp van geallieerden) had het Zuiden, dus de Katholieken, hiervan de schuld doen dragen … het had de kloof vergroot. - Nu is het Kabinet toch belangrijk versterkt. Het is een verlichting. Heel benieuwd hoe het zal worden ontvangen in Nederland. - Om 1 uur met Berta en Gerrit geluncht. Heel gezellig. Ik kreeg weer een heele zak mee en moest nog een even groote portie achter laten. Dit zal vreugde geven bij terugkeer. - Om 2.30 bij H.M. in Chester Square. - Ze was erg opgelucht en zoo vriendelijk en openhartig. Ik had weer gelegenheid openhartig terug te zijn. - Ze wilde de bisschoppen zien, en de Synode én het Kerkelijk overleg. - Tevens Beel en Wyffels als begeleiders in N. Brabant en Limburg. - Dan lijkt het of Zij komt op verzoek van deze nieuwe Ministers; dat is voor de versterking van dit Kabinet veel beter …. en ik krijg dan niet de eer …. dat is ook beter. - Daarna gesproken met de Gaay Fortman. - Gegeten met de 3 nieuwe Kath. Ministers. Leuk hen te zien, ze krijgen er nu schik in. - De van der Schueren zal men voor Oorlog vragen. - Even ter kerke geweest. Hopelijk zal O.L.H. er voor zorgen dat d. v. d. S. het aanvaardt. Anders ben ik aan bod. -

24 Februari Zaterdag

’s Morgens om 8 uur in Parkstreet. Het bleek toen dat we later zouden vertrekken wegens mist. Daarom nog wat rondgewandeld. Om 10.45 vertrokken uit London; om 11.45 opgestegen van Hendon met Donnie waarin Beel, Huysmans, de Vlam en ik. - Het was een aardige, ja prachtige tocht. Zonnig met de aarde in een blauwige waas, de zee bedekt met een laag watten, die vlak op de zee lagen, en het continent ook in een waas, maar telkens met open gaten, die steeds groter werden. Om 2 uur stonden we in Eindhoven. De nieuwe Excellenties reden weg in een groote wagen. Ik ging er achter en at een boterham bij Huysmans, met de auto van M.G. naar Vught, waar ik Mevr. Gispen inlichtte. Toen met eigen auto naar Beers, waar ik Maria en kinderen en anderen zeer verraste, want niemand had gedacht, dat ik er al zou zijn. De geschenken van Bertha, brachten weer veel vreugde, jurken, truitjes, lappen voor pyama’s en ondergoed, gebruikte schoenen, garen, stukjes chocolade, thee, stukjes zeep enz. - ’s Avonds kreeg ik gelegenheid Maria verslag uit te brengen. We waren allen blij, dat ik er zoo langs kwam, en dus weer thuis kon komen. -

25 Februari Zondag.

Met Maria naar Hoogmis. Bezoek bij Pastoor, die flink ziek is. Daarna bij tantes. - Verder ’s middags eenige bezoeken o.a. v. Wagenberg, Poos, Hendriks. - De kinderen goed. Ruud gaat terug naar Nijmegen, hij wil het gaarne en voelt zich krachtig, dat kun je aan zijn geheele houding zien. Het is een leuke, frissche jongen . -

2.3 maandag 26 februari – zondag 11 maart

Inleiding

Terug in Zuid-Nederland bleek opnieuw dat De Quay ten aanzien van de vernieuwingsbeweging inmiddels op een ander spoor zat. Weliswaar sprak hij nog met zijn vrienden Lou Einthoven en Maan Sassen over een ‘Brain Trust’ die zou moeten werken aan een verdere  inhoudelijke verantwoording van de vernieuwingsgedachte. Maar tegelijk nam hij afstand van de Comités voor Maatschappelijk Wederopbouw, die in veel plaatsen − bij het ontbreken van een gemeenteraad − een brandpunt waren van maatschappelijke en politieke betrokkenheid. Eerder nog hadden hij en zijn vrienden Sassen en Wijffels die comités beschouwd als lokale voorlopers van de Volksbeweging, maar daar kwam hij nu van terug. Misschien ook wel omdat juist degenen die streefden naar herstel van de vroegere verhoudingen in diverse van die comités voet aan de grond hadden gekregen. Na een bespreking met het Tilburgse comité noteerde De Quay: ‘Die willen zich nu ook overal mee bemoeien…’ Was het toeval dat hij juist in deze weken herhaaldelijk ergernis voelde over de opvattingen en uitlatingen van zijn collega-hoogleraar Jos Cobbenhagen, de geestelijke vader van de CMW’s?

De Quays aandacht ging in deze weken echter vooral uit naar de reis van koningin Wilhelmina door bevrijd gebied, die al zo lang in de pen zat. In december was het idee weer leven in geblazen, mede door toedoen van Jan de Quay, die dan ook prompt van haar opdracht had gekregen om de reis te organiseren. De Quay koesterde de hoop dat een meerdaags bezoek van de vorstin aan het grotendeels katholieke Zuiden en een ontmoeting met de bisschoppen gunstig zouden uitpakken voor de verhoudingen tussen Noord en Zuid, tussen katholieken en protestanten.  En natuurlijk verwachtte hij dat Wilhelmina in toespraken en gesprekken steun zou betuigen aan het streven naar politieke en maatschappelijke vernieuwing. In eerste instantie stond de reis gepland voor januari, maar het Duitse Ardennenoffensief en nadien ook de kabinetscrisis in Londen staken een spaak in het wiel. De Quay was echter onverstoorbaar doorgegaan met de voorbereidingen.

Uiteraard was een rondreis door gebied zo dicht bij het front, waar ook nog dagelijks V1’s overkwamen, een riskante aangelegenheid. In de plannen kregen de veiligheidsmaatregelen daarom alle aandacht, in nauwe samenwerking met de staf van de prins en de geallieerden. Het reisschema met de te bezoeken plaatsen en data, of zelfs maar het enkele feit van haar aanwezigheid  mochten uiteraard niet bij de Duitsers bekend worden. Van publiciteit vooraf kon dus geen sprake zijn, uitnodigingen vergden terughoudendheid en de grootste discretie. Lastig allemaal, want het ging er immers om de koningin weer in contact te brengen met haar onderdanen, van wie ze de verhalen wilden horen over het leed, het verlies en de ontberingen die zij hadden moeten doorstaan. Om dezelfde reden moest ook hevig geschipperd worden tussen protocol en spontaniteit. Al eerder had De Quay zijn zorg uitgesproken dat de commissarissen van de koningin, die toch al geïrriteerd waren dat niet zij bij dit bezoek het voortouw hadden maar hij, het allemaal ‘te mooi’ wilden maken. Hoe dan ook moest voorkomen worden dat een muur van autoriteiten en gezagsdragers de koningin zou afhouden van ontmoetingen met haar ‘heldenvolk’ en vooral natuurlijk de door haar vereerde illegale werkers.

Terwijl De Quay onvermoeibaar heen en weer reisde om in het programma van het koninklijk bezoek de laatste puntjes op de i te zetten, kwamen er uit Londen onrustbarende berichten over de invulling van de vacante post op het ministerie van Oorlog. Ridder De van der Schueren, de beoogde kandidaat, bleek niet te vermurwen. Opnieuw werd De Quay door Gerbrandy naar Londen geroepen om een uitweg te zoeken uit de impasse.

Aan het westelijk front hadden de geallieerden inmiddels een belangrijke doorbraak geforceerd. Op 7 maart hadden zij bij Remagen de enige nog intacte brug over de Rijn in handen gekregen. Binnen de kortste keren was er op de oostelijke Rijnoever een omvangrijk bruggenhoofd gevestigd. De weg naar het hart van Duitsland lag nu helemaal open.

Dagboek

26 Februari Maandag

Terug naar Tilburg. Te Vught vernam ik, dat het huis van Jan v.d. Mortel door een V1 getroffen was. Gelukkig geen doodelijke ongevallen. Er komen enorm veel V1’s over. - Het gezin kon beter in Beers blijven. Te T. verslag van reis naar Londen en verslag over gang van zaken in het College. Men is wel wat verder gekomen inzake de prijs-loon politiek en er is een commissie samengesteld met personen van allerlei deskundigheid. - ’s Avonds op bezoek bij Rutger (en fam. Enneking) en Cobbenhagen. - Jos is soms toch wel onevenwichtig m.i. Zoo vond hij het een schandaal dat Bolkestein de Univers. Studie in het bevrijde gebied op gang brengt. Ik heb hem (Jos) eigenlijk te weinig tegengesproken, maar als hij in zoo’n stemming verkeert, is er niet veel mee te beginnen. -

27 Februari Dinsdag

Collegevergadering met Posthumus Meyes, v. Drimmelen Steinküller. - Het was een nuttige bijeenkomst. - ’s Middags o.a. Thijs Groot, daarna de van der Schueren, die kwam praten over het hem gedane verzoek om Minister van Oorlog te worden. Hij had geen idee hoe men daar nu bij kwam. Ik heb hem met klem verzocht het te doen, en ik heb goede hoop, dat hij het zal doen. - Toen bespreking met Hren Keusten (Rb. Bouwmaterialeren) en v. Asbeck (Wederopbouw). Ruzie bijgelegd. - Naar Breda bij Dominee ter Haar Rommenie, Bruna en v. Mierlo in verband met bezoek van H.M. Om 12 uur, na een praatje bij H. Houben en Zus weer thuis. (v.d. Poel gezien)

28 Februari Woensdag.

Rustige dag op College. Hoop kleine dingen afgedaan o.a Bezoek bij v.d. Mortel vanwege reis H.M. - Bezoek van Cobbenhagen, W. v. Spaendonck (Bloemarts). - Dit laatste geval is interessant. W. v. S. krijgt geen politieke betrouwbaarheidsverklaring, daarom krijgt hij geen pas, daarom is hij eigenlijk niet op zijn plaats bij B.II. Deze man is vrij zeker onschuldig m.i. zeker een goed Nederlander. - Toch kan hij deze verklaring niet krijgen, want er ligt een dossier. Bovendien duurt het nog wel lang (½ jaar) eer de zaak is opgelost. Het tribunaal is er nog niet eens. - Bezoek van Koning (communist), leider van gevangenen uit kamp in Haaren. Zeer bekwame man. Hij vroeg steun voor zijn sollicitatie bij B.II. Ik heb die gegeven. Om 5 uur op bezoek bij Pater van Geloven. Weer eens gebiecht. Het leven neemt me zóó in beslag, dat ik te weinig tijd overhoud voor het geestelijk leven. Al speelt me 10tallen malen een glimp van O.L. Heer door de gedachten, toch grijpt het me niet. Het neemt af aan intensiteit … een ook in aantal. Heeft Pater Deyle toch gelijk met zijn vreemd systeem. Ik zou er geen tijd voor hebben. Toch doet het me leed dat ik het me zoo voel ontglippen het contact met God. - Het doet me pijn, ik verlang er naar … en ik doe er niets voor. - Daarna gegeten bij Weitjens. Rutger weer goed. ’t Is toch een leuke jongen.

1 Maart Donderdag

Examens met een gesprek met Jos Cobbenhagen. Hij krijgt iets van de fanaticus en verliest m. i. van zijn wijsheid. Eerstens wil hij m.i. Barend v. Sp. in de commissie mede veroordeelen, en verliest hij de mildheid en liefde, welke men van een Christen mag eischen. Verder is hij tegen een nood- Universiteit …. omdat hij er niet in gekend is!? - Vergadering met Directeuren van Rbx en diensten. Gesprek met v. Hengel; College vergadering, o.a. met v. Rijn en Kaag over prijzennota. Kaag en Boerma gaan Zondag hiervoor naar Londen. - Bespreking met de Commissie v. Maatsch. Wederopbouw … die willen zich nu ook overal mee bemoeien. - ’s Avonds bezoek van Pastoors Campman en Poelman. Interessant zooals ieder zijn eigen belang ziet, al is hun belang nl. hun parochianen niet van klein of laag allooi, het is wel eenzijdig.

2 Maart. Vrijdag

Om zes uur op, onder een sliert van vliegende bommen ter H. Communie vanwege 1e Vrijdag en toen per auto naar Maastricht. Gesproken met v. Valkenburg, met Gielen, die in eere hersteld, met het bestuur der Maastr. Fabrikantenkring. Bezoek aan Tuinstra om hem als hoofdredacteur eens in te lichten over het ontstaan van Kabinet en hiervoor propaganda te maken. - Toen bij van Sonsbeek eenige uren gepraat en gegeten nl. van 4.30 - 9 uur. Ik moest hem nu tutoyeeren, dat beteekent, dat al moppert hij tegen mij, omdat ik zoo weinig protocollair met H.M. spreek en haar zoo weinig officieel laat reizen, ik toch belangrijker ben geworden in zijn oogen. ’s Avonds bij Tante Seeph. - Daar voel ik me thuis. Is het vanwege haar hartelijkheid en haar eerbied voor mij! IJdelheid dus. - Of is het omdat het er warm is en er een godsdienstig vertrouwen leeft?

3 Maart Zaterdag

Eerste Zaterdag gevierd in de kerk te Valkenburg. Met Tante Seeph naar Brunssum om een bezoek aan Mevr. Wyffels te brengen en haar de brief van haar man te overhandigen. - In Vught een gesprek met Maan Sassen en toen terug naar Beers. De oorlog gaat nu zoo goed tusschen Maas en Rijn dat Beers geheel buiten schot ligt. Wat zijn we er daar wonderlijk goed afgekomen. Gezegend en gespaard. Laten we dankbaar zijn. - Maria en de kinderen goed. Ruud bleef in Nijmegen. Hij gaat bij de zeeverkenners. Miebet is een lief meisje; ze heeft haar fouten, maar ik houd van haar. Ook van de anderen.

4 Maart. Zondag

Rustige dag. - ’s Middags was het echt rustig. Moeder v.d. L. te bed met lichte hartaandoening, Moeder de Q. rusten, Roos en Eduard en Tessy uit. Nol met Marion vertrokken. - We waren met het gezin echt onder elkaar. Een voorproefje, van waar we naar verlangen. - Maria was ook goed. Weinig klachten; ze ziet het voorjaar naderen al is het nog ver.

5 Maart Maandag

Op ontvangen verzoek per auto naar Eindhoven, alwaar ik Wyffels en van Rijn trof en van eerstgenoemde vernam, dat H.M. haar reis 12 Maart zal beginnen. - Nog gesproken over enkele sociale zaken. Hij maakte een meer zelfbewuste indruk. Lekke band. Daarom bespreking te Eindhoven met Gelderblom, van Wijk, van Rooy enz. over klachten v. illegaliteit. - Terug te Tilburg vond ik Lou en Maan op mijn kantoor. Tevens brief van Prins Bernhard om daar om 7 uur te willen zijn. Lou was tevreden over zijn bezoek aan de Koningin. Hij vond haar te optimistisch over de vernieuwingsdrang bij de Nederlanders. Om 7 uur snel naar Anneville. Weinig gegeten wegens ingewanden-pijn. - Uitvoerig met Prins en zijn staf, de details besproken van reis van H.M. de Koningin. - Ze gaat eerst naar Zeeuwsch Vlaanderen. - Daarna naar Anneville waar ze mij wenscht te ontmoeten. Ik zal het programma nader uitwerken. En verder zien op en neer - vooruit te reizen. Reclame-chef, dat is meer mijn vak. - Laat thuis en over 12 uur in bed. -

6 Maart Dinsdag.

College vergadering zonder Boerma. - Steinküller als zoodanig benoemd, nog niet officieel. Kol. Posthumus Meyes aanwezig. - Toch wel goede kracht. Tactvol. Ik mag hem wel. - Inzake geval v. Sp. zal hij geen overhaaste beslissing nemen. Uitvoerige brief aan Quarles v. U. geschreven, inzake het bezoek van H.M. - Twee uur vergadering E.T.I. - Bezoek van Jan Smits v. Oyen (bezoek HM) Han Huyser, Pater Bleys, Heer v. Vollenhoven, Tutein Nolthenius. ’s Avonds rustig thuis. Met Mevr. v. Dooren. Wat gelezen en geschreven. Morgen toch naar Rutger. Maar ik heb maar eens rustig thuis gezeten.

7 Maart. Woensdag

’s Morgens tentamens en bezoek Werner, voor functie perschef. Daarna met Sassen naar Anneville, alwaar bespreking met Lou Einthoven. Gesproken over Brain-Trust voor de vernieuwingsgedachte. - want men spreekt meer over de vorm, dan de inhoud; en daarom zijn de aanvallen zoo gemakkelijk. - Daarna gesprek met Six en Majoor Pelt over veiligheid, pers, foto, film bij tocht van H.M. - Evenzoo met Kolonel Baud. - ’s Avonds op ziekenhuis bespreking met Jan Ubach van de Jonge Werkman. - Aardige kerel. -

8 Maart Donderdag

’s Morgens druk werk op College. - ’s Middags persconferentie te Eindhoven. Gesproken over plaats en functie college, econ. situatie, prijspolitiek enz.. ’s Avonds op Krabbenbosschen bij Mej. Klep, Zuster Schaper, Lou Einth., Pater Bleys en Jules Dewez. Heel interessant. Conclusie o.a. Bleys moet door de linie naar Aartsbisschop. Hoe is het mogelijk, dat Mgr. Mutsaerts dit niet uit eigen beweging doet!! Het werd half drie eer we naar bed gingen. -

9 Maart Vrijdag

College vergadering. Verslag van Boerma en Kaag over bezoek aan Londen. Zeer goede resultaten. Gispen heeft de leiding goed genomen. Prijzen voor landbouw goedgekeurd. - Hij blijft minder mooi karakter, want hij wil altijd zijn verantwoordelijkheid dekken, hij spreekt zich niet gauw uit, hij “speelt” ook onder vrienden. Bekwaam, maar geen mooi mensch. - Om 1 uur naar Baud (Breda) en met hem naar Brussel. Daar bespreking op 21. Army Group met 10 hoogere militairen van Security. Prins Bernhard was ook aanwezig. Het was heel interessant, zoowel de behandelingsmethoden, als de sfeer. - Zakelijk en tegen het einde hartelijk. Ik was de eenige burger. - Om 12 uur had ik bericht van Gerbrandy via de overste van der Rijdt, om zoo spoedig mogelijk naar Londen te komen. Dit houdt blijkbaar verband met moeilijkheden van de v. d. Schueren inzake zijn verhouding als event. Min. v. Oorlog t.a.v. den Prins. Deze was ook ontboden. - Ik had zoodoende met den Prins een gesprek in Wittouck. Ik zei hem door Gerbrandy te zijn verzocht snel te komen. Hij zelf zei mij toen iets over de zaak waarover het zou gaan. Besloten werd, dat ik mede in verband met de reis van H.M., van Zondag tot Dinsdag weg kan. - Woensdag word ik bij H.M. op Anneville verwacht. - Toen snel terug naar Tilburg. Daar om 10 uur nog conferentie met de Casembrot over reis van H.M. door Zeeland. Om 11uur bespreking met van der Reydt om 12 uur thuis en te bed.

10 Maart Zaterdag

Laatste H. Mis van den aalmoezenier bij Mevr. van Dooren. Eenige zaken en met Rutger en Kaag naar Beers. Maria vond het erg vervelend, dat ik naar Londen moest, vooral bevreesd, dat men mij voor Defensie of Oorlog zal strikken. We zullen zien. Wat moeilijk het juist evenwicht te vinden tusschen gezinsbelang en algemeen belang.

11 Mrt. Zondag.

Om 7 uur met Rutger en Kaag uit Beers. Daar om 9 uur naar de kerk; 10 uur bij v.d. Rydt; 10.30 naar Brussel. - Tasch verzegeld, 2 minuten met Posthumus Meyes, dito Generaal Kruls. 2 uur vliegveld, 3 uur met Dominee vertrek 5 uur Hendon. - Het was winderig. Een Spitfire die voor ons uitdook, gaf door de luchtdruk een klap tegen het toestel. Omdat we het toestel niet gezien en gehoord hadden, dachten we dat er iets gebeurde, iets brak. Zoo dachten we, dat er iets gebeurd was, en we er geweest waren. Het was een angstig moment. - Na aankomst terstond naar Gerbrandy, alwaar de v. d. Schueren om 7 uur bij kwam. Het was een lang en zwaar gesprek tot 12 uur toe. D.v.d. S. wilde niet, als de Prins niet als Opperbevelh. verdwijnt. - Dat gaat niet. - Toch durft hij de verantwoordelijkheid niet aan. Noodig is onder de Prins een figuur als Einthoven, en dan een goede en vertrouwvolle verhouding tusschen de Prins, de Minister v. Oorlog en de “Einthoven”. Zal hij het doen. - Er lag een brief van Diederik met “maak geen fouten”. Ik zie nog geen oplossing als de Prins het niet doet, en erger nog als d. v. d. S. en E. het niet doen. - Er is geen andere Minister te vinden. Huysmans kwam er later bij. Hij ziet de zaak wel helder; wordt een beetje verwaand, maar ja …! Wyffels schijnt erg ontmoedigd te zijn. Zal hem morgen zien. Onderwijl belde H.M. nog 2x op. Ze wilde de reis weer omgooien. Ik heb het gelukkig in het 2e gesprek nog kunnen afsnijden, omdat het te veel werk zou geven aan de geallieerden. Vooral nu ze zoo midden in de strijd zitten. - H.M. was vol goede spanning voor de reis. God geve, dat het een succes wordt. - Ik sliep slecht na al deze emoties, althans kort.

2.4 maandag 12 maart – zondag 1 april

Inleiding

Het was zowel voor koningin Wilhelmina als voor de omstanders een buitengewoon emotioneel moment toen zij op dinsdag 13 maart 1945, om half een in de middag, voor het eerst na bijna vijf jaar weer voet op Nederlandse bodem zette. Dat gebeurde bij Eede in West Zeeuws-Vlaanderen, een streek die in oktober door de wekenlange bevrijdingsstrijd nagenoeg van de kaart was geveegd. De verwoestingen die zij met eigen ogen zag in Aardenburg en Sluis, en ook in Westkapelle op het goeddeels ondergelopen Walcheren, evenals de gesprekken die zij voerde, doordrongen de koningin zo mogelijk nog meer van de immense offers die voor de vrijheid gebracht waren. Anderzijds lieten de haastig opgetrommelde menigten door hun uitbundige enthousiasme blijken hoeveel waardering ze hadden voor de onverzettelijkheid waarmee de koningin hun in haar radiotoespraken een hart onder de riem had gestoken. Elders in het Zuiden was het niet anders en zo liep de tiendaagse rondreis uit op een ware zegetocht. Vanuit Zeeland kwam Wilhelmina naar Breda, waar ze overnachtte op de buitenplaats Anneville bij Ulvenhout, nota bene het huis waar de ouders van Jan de Quay in de jaren twintig hadden gewoond toen zijn vader garnizoenscommandant was in Breda. Nu kreeg hij daar, als ceremoniemeester van haar bezoek, de ereplaats aan tafel, aan haar rechterhand.

In de dagen nadien werden nagenoeg alle grote steden in bevrijd gebied aangedaan. Alleen Nijmegen werd, als nog te onveilig, overgeslagen. De Quay reisde steeds vooruit om alles in goede banen te leiden, maar bleef verder volgens afspraak op de achtergrond. Zo zou de aandacht vooral uitgaan naar nieuwbenoemde ministers als Beel en Wijffels. Op 22 maart vloog de koningin, dodelijk vermoeid door de fysieke en emotionele inspanning, weer terug naar Londen. Maar door haar ervaringen en door de gesprekken, vooral met groepen illegale werkers voelde zij zich gesterkt in de overtuiging dat haar landgenoten uitkeken naar een ‘vernieuwd’ Nederland, waarin voor haar een hoofdrol was weggelegd.

Tezelfdertijd ging nu eindelijk ten aanzien van de benoeming van een minister van Oorlog de kogel door de kerk. Dat het zo lang geduurd had hield verband met de positie van prins Bernhard. Begin september had koningin Wilhelmina haar schoonzoon min of meer op persoonlijk gezag benoemd als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten, dat wil zeggen van de gebundelde Nederlandse verzetsbeweging. Eigenlijk had niemand een duidelijk idee over de praktische invulling daarvan, wat door de prins was aangegrepen om vooral naar eigen inzichten te handelen, niet zelden ook in strijd met het regeringsbeleid. Toch ging deze positie zowel voor hemzelf als voor Wilhelmina niet ver genoeg. Een benoeming tot opperbevelhebber van de Nederlandse land- en zeemacht zou voor hen beiden veel gunstiger uitpakken: de prins zou zo ook boven het Militair Gezag komen te staan, de koningin kon langs die weg grotere invloed uitoefenen op het beleid van de regering. Maar de geallieerden peinsden er niet over om de militair onervaren prins operationele bevoegdheden te geven en ook het kabinet ging er eind november, begin december dwars voor liggen. De reputatie van de prins had toch al schade opgelopen door het ongecontroleerde en soms onbeheerste optreden van de Binnenlandse Strijdkrachten. Het risico dat dat door nieuwe ongelukken zou overslaan naar het aanzien van het koningshuis als geheel was levensgroot, zeker met iemand als Bernhard, die meer zin voor avontuur toonde dan gevoel voor verantwoordelijkheid.

Met tegenzin hadden koningin en prins zich bij het onwelgevallige kabinetsbesluit neergelegd. Maar het was duidelijk dat de kwestie bij een nieuwe regering en een nieuwe minister van Oorlog opnieuw op tafel zou komen. Voor De van de Schueren was dat reden om uiteindelijk voor de eer te bedanken. Jan de Quay besefte toen dat hij de boot niet langer kon afhouden. Maar voor hij zich beschikbaar stelde, verleidde hij prins Bernhard tot de uitspraak dat hij in alle opzichten ondergeschikt was aan de minister van Oorlog. Niet dat De Quay nu in alle opzichten gerustgesteld was. Constitutionele gevaren bleven op de loer liggen en daarmee het risico dat hij als minister ‘fijn gedrukt’ zou worden. Maar ‘voor Oranje’ wilde hij – met steun van Onze Lieve Heer – dat risico wel lopen. Zo zou Jan de Quay alsnog toetreden tot het kabinet dat hij eerder ‘gebakerd’ had.

Dat gebeurde overigens op een bijzonder moment. Canadese troepen die vanuit het bruggenhoofd ten oosten van de Rijn waren oprukten in noordelijke richting, waren op 30 maart vanuit Duitsland de Achterhoek binnengetrokken. Voor Oost- en Noord-Nederland stond nu de bevrijding voor de deur. Voor het Westen van het land dreigde daarentegen een catastrofe van ongekende omvang.

Dagboek

12 Mrt. Maandag

Vroeg op en na een heerlijk bad een brief voor Baud geschreven naar aanleiding van tel. gesprek met H.M. Deze brief werd om 9 uur gehaald. Met Bertha getelefoneerd, alwaar kinkhoest. 10 uur Wyffels. Hij is nog niet op toeren en wordt door het departement gesabotteerd. - Inmiddels kwam Paul Driebeek binnen. - Geluncht met Diederik. Hij ligt tegen en wil Gerbrandy torpedeeren en doet nu alles om te voorkomen, dat de v.d. Schueren het ambt van Minister v. Oorlog aanvaard. - Men zou kunnen zeggen “waar bemoeid hij zich mee.” Hij is tevens dik met Dyxhoorn, v. Voorst Eveking en sterk anti-Prins Bernhard. - Wij werden het niet eens. - Om 6 uur nog gesprek met Gerbrandy, de Booy, v.d. Reydt. Het plan van Zondag avond aanvaard. - Men houdt nu Woensdag bespreking met Prins en Kruls! - Wat zal het geven? - ’s Avonds gegeten met d. v. d. Schueren, v. Buuren en Wyffels. Diederik en ik voerden het gesprek - tegen elkaar. Zal d. v. d. Sch. het doen? Ik vrees van niet.

13 Mrt. Dinsdag

Stralende dag. Daarom niet met gereserveerde M.T.B. terug maar per vliegtuig. Twaalf uur Eindhoven. Tijdig te Tilburg alwaar verslag, onderhoud Bakker en Senaatsvergadering. Hier kreeg ik het aan de stok met Mgr. Goossens, die aan Katholieken had geadviseerd geen deel te nemen aan de Nood-Universiteit, want dan dienden ze toch maar om de lading te dekken. Hoe is het mogelijk. -

14. Mrt. Woensdag.

 - College vergadering. - Bespreking met Drielsma. - Om 6 uur op Anneville alwaar de Koningin was gearriveerd. Haar tocht door Zeeland was schitterend geweest. Ze was zeer voldaan. Aan de maaltijd aan haar rechterzijde. De Prins links verder veel staf officieren o.a. Bleys. - Na den maaltijd gesproken over de tocht. - Brief van haar aan Gerbrandy inzake nieuwe geest in leger. Lang gesprek met Prins en Beel (inmiddels gearriveerd). We waren het wel eens. Het is te hopen, dat het nu ook in Londen voor elkaar komt. Zeer benieuwd!

15 Mrt. Donderdag.

Bij Mevr. Houben lang gepraat, overnacht, vroeg op en naar Bergen op Zoom, Roosendaal en Breda om komst van H.M. voor te bereiden. - ’s Avonds naar Beers alwaar Eduard besteld om bezoek van Geldersche groep te behandelen. Met hem gesproken. Hij had een hoop zelfstandig gedaan. In ’s Bosch met Loeff de zaak behandeld. Wat maakt men zich dik over kleinigheden.

16 Mrt. Vrijdag

Met Maria vroeg terug naar Tilburg. College vergadering. - ’s Middags naar Burg. Verdijk te Eindhoven alwaar komst H.M. besproken. - ’s Avonds gegeten met Karel v. Spaendonck en vrouw bij Mevr. v. Dooren. - Met Maria lang nagepraat. - Het zijn toch andere menschen. - Maria bevreesd dat ik toch Minister moet worden. Ik ook. -

17 Mrt. Zaterdag

Om 11 uur Bespreking met Baud en Mr. Hutschin (Field Security) op Anneville. Maria ging mee naar Breda. - Heerlijk eens over van alles kunnen praten. - Wat is dan het leven schoon. Het is sinds Maandag (komst H.M.) mooi weer. Het wordt al voorjaar. Heerlijk. - ’s Middags H.M. te Breda. ’t Was een beetje saai. - ’s Avonds terug. - Bezoek Jan v. Mortel, (security off.). de Leeuw voor padvinders en Rutgers. - Alles vlug.

18 Mrt. Zondag.

Vroeg ter kerk. Telefoon met Kruls? Gesprek met P. Bleys en Maria. - Het was goed! H.M. te Tilburg. Veel beter als te Breda. Vooral door defilé stoottroepen. - Vooruit naar Eindhoven om het nog wat spontaner en drukker te maken. Scholen en fabrieken vrij! - Diner op Soeterbeek. - Wat stijf. Gesprek met H.M. ging nu niet vlot. Dat milieu is niet-menschelijk. Gekunsteld! Almanak de Gotha!!! - Met Baud gevlucht en gesprek met Major Hutschin, Rutten (film) en Kapt. v. Houten (Nederl. Security).

Maandag 19 Mrt

Vroeg naar ’s Bosch. Bespreking Loeff. Terug Tilburg. - Spanning Bar. v. Spaendonck omdat hij niet bij H.M. was. - Jos Cobb. even bij me. - Hij vroeg absoluut stilzwijgen over Rapport Barend hetgeen ongunstig schijnt te zijn. - Die zuivering wordt een ellende in ons volk. - Maria terug naar Beers en ik om 3 uur vertrokken naar Limburg. - Gesprek met v. Sonsbeeck. - Wat wordt hij oud. Hij interesseert zich meer voor de gang van zaken in zijn huis, dan voor de bevolking. Uit den tijd. - Nog steeds mooi weer. H.M. heden in ’s Bosch. - ’s Avonds met Gerrit v.d. Lande en Overste Schuurman gepraat tot 2 uur ’s nachts. Te laat, maar nuttig!

20 Mrt Dinsdag

Geslapen op het Witte Huis - 11 Uur bespreking met Wyffels, v. Sonsbeeck, Michiels en v. Grunsven over bezoek H.M. - Dito met Michiels om 2 uur en Amerikanen voor veiligheid. Maandag met Wyffels naar Mijn Wilhelmina met zelfde doel. - ’s Avonds naar Valkenburg alwaar geslapen bij Tante Seeph. - Onderweg zag ik nog Bep v. Kooten.

21 Mrt Woensdag.

’s Morgens in stralend weer gewandeld op den Dries. Wat is het leven vreemd. Het is druk en spannend. Toch kun je zoo niet genoeg denken aan God. Wat was alles veel mooier toen ik voelbaar gegrepen werd door Gods’ genade. Wat is alles koud en onbevredigend ondanks alle charme, van Koningin en andere interessante zaken. Ik kan echt heimwee hebben, naar dat andere, juist omdat de dagelijksche dingen me zóó zeer in beslag nemen. Om 2 uur met Baud gepraat. Toen naar Roermond en Venlo en ’s avonds op Rust Roest. Thijs was terecht. Fijne avond. - Beter als dat andere.

22 Mrt. Donderdag

Bespreking met Burgem. Berger te Venlo. Naar aanleiding daarvan terug naar Heerlen, alwaar ik Maj. Hutschins trof voor veiligheid te Venlo. - De Koningin was toen in het stadhuis. De stemming was goed, de pers te vrede, de zon scheen nog steeds. ’t Was zelfs warm. - Terug naar Tilburg. Daar wachtte me Overste van der Reydt. - met verzoek van Gerbrandy om advies. Moet ik het nu toch worden, Minister?! 's Avonds met Kaag het hele geval eens bepraat.

23 Mrt Vrijdag.

 - College vergadering. - Ontmoette Bosscher, die over de lijn kwam, met bericht van Schermerhorn. Ik was er heel blij mee. - Hij rapporteerde de scherpe artikelen tegen mij in Trouw en Vrij Nederland. - Anti Unie stemming. - Bracht groet van Ramselaar en Einthoven, die hij was tegengekomen. Die is dus weer terug. Ook Henk Brugmans is door de lijn, op weg naar Londen, Minister v. Waterstaat of zooiets?? - ’s Middags eindelijk wat post bijgewerkt. Rutger op bezoek (2 minuten). Zeer warm. Dit schrift voor 10 dagen bijgewerkt, want v.d. Reydt bracht het uit Londen. - Om 6 uur naar Breda voor onderhoud met den Prins. - De Prins was per vliegtuig op en neer geweest naar Venlo om de Koningin uitgeleide te doen. Ze was zeer voldaan over haar tocht. Het was ook een ware triomphtocht geweest. ’s Avonds vertelde de radio, dat H.M. goed in Engeland was aangekomen. - Met den Prins een lang onderhoud over zijn positie en de besprekingen tusschen hem en Gerbrandy; de van der Schueren. - Hij stemde er volkomen in toe, dat de Minister van Oorlog de verantwoordelijkheid moet dragen, dus de baas is, en dat hij aan dezen ondergeschikt is. Misschien zal dit in de praktijk wel eens moeilijkheden geven, maar de erkenning is er. En zeer duidelijk. Het liet geen enkele twijfel over. Tevens blijkt duidelijk, dat hij geen operationeele bevoegdheid heeft - alleen een meer administratieve; dus betrekking hebbende op de opleiding, selectie enz. - Ook hier staat hij echter onder een Minister. Hij was zeer open en hartelijk ook. Noodigde mij te komen dineeren waarvoor ik bedankte. - Toen met van der Reydt terug naar huis. - Ik gaf hem als advies aan Gerbrandy: 1e De Minister is verantwoordelijk en dus in elk opzicht de baas ook van den Prins. - 2e De Prins stemt hiermee in. 3e Ik weet geen andere persoon, geschikt voor Min. v. Oorlog. 4e Als men niemand anders zelf weet, ben ik bereid, mits Gispen komt om opvolging van mij als Voorzitter van College te bespreken. - Inmiddels zag ik bij den Prins nog Henk Brugmans. We maakten een afspraak voor morgen te Tilburg. Hij gaf me een rapport mee over het Noorden. Zeer interessant en tragisch. - Honger, hongersnood, hongerdood. - Mijn God help deze menschen. Weest hen a.u.b. genadig. -

24 Mrt. Zaterdag

’s Morgens een lang gesprek met Henk Brugmans, over de toestand in het Noorden. - Daarna een gesprek over de politieke situatie met name de kabinetsquaestie. - Wij kwamen overeen, dat ik thans inderdaad “Oorlog” moet aanvaarden; ware het alleen om Oranje (den Prins) te verdedigen tegen aanvallen van buiten af. Men mag in hem niet den Duitscher gaan voorstellen, die een S.S.-leger wil vormen. - Tevens moet men constitutioneel de gevaren afweren, die er inderdaad bestaan. Ik zal me als buffer inzetten. Misschien word ik fijn gedrukt, als Oranje maar beschermd blijft, en bindende kracht in ons volk. - Waarom zou ik me er niet voor laten samen persen - als het moet - O.L.H. zal me zeker helpen. - ’s Middags bespreking met H. Brugmans, Sassen, en Theo Rutten over de volksbeweging. De opzet (kadervorming) is nu goed. - Brugmans zal J.M. onder handen nemen. Het is noodig, want ten Hagen is op. – Toen naar huis. - Maria was niet erg blij met mijn bericht over het Ministerschap. We begrepen allebei, dat ik nu spoedig zal hangen. - Roos en Eduard, die vertrokken waren, kwamen Zondag thuis om de rust te storen.

25 Mrt Zondag

Ik werd dien [dag?] nog wat ziek, bleef heel den dag te bed. We dachten, dat het geelzucht werd, maar het bleek mee te vallen. - Frans Wyffels kwam me bezoeken. Hij is toch geen krachtig Minister. Bemoeit zich zelf met allerlei kleine zaken. -

26 Mrt Maandag

Om 2 uur opgestaan, weer zoo goed als beter. Uitgerust, en nog wat slap. Ik moet zoo nu en dan eens 24 uur in bed liggen. Daarna met Maria gewandeld in heerlijk mild weer. Het was toch zoo prachtig buiten, dat je oorlog en alle narigheid zoudt vergeten. Gods natuur blijft prachtig. De kinderen ook erg aardig. Miebet ontwikkelt zich met liefde voor het huishouden. - Hanna heeft veel offerzin, ze moet haar nieuwsgierigheid afleeren. Cas geniet van het buitenleven, Lydwientje wordt ook lief, ze is gesloten en eigenwijs. Jan een sentimenteele lobber met grapjes, leert niet gemakkelijk. - Claartje zingt heel den dag, zeldzaam voor zoo’n kind. - Maria zat vol plannen voor de toekomst.

27 Mrt. Dinsdag

Vroeg vertrokken. In Tilburg aangekomen hoorde ik op de College vergadering, dat Gispen ’s middags zou komen. Ik heb toen de leden ingelicht, want ik vermoedde, dat hij zou komen om mijn vervanging in het College te behandelen. - Het was zoo. Om 3 uur kwam hij. - De van der Schueren werd voorgesteld als opvolger. - Het drong toen zoo'n beetje tot me door. Han Kaag goed als altijd noodigde het College ten zijnen huize om mijn benoeming met een glas wijn te vieren. Zoo geschiedde het. Het is nog niet bekend gemaakt, maar het zal niet lang meer duren. - Voor Paschen. - ’s Nachts sliep ik kort en dacht vaak aan mijn Vader. Wat zou die er van denken.

28 Mrt Woensdag

Ik ben vroeg ter kerk gegaan en ofschoon mijn gedachten wel eens den anderen kant uit liepen, heb ik toch O.L.H. om zijn onmisbare steun gevraagd. Dat de roem van het baantje slechts Zijn Glorie mag vergrooten - en niet de mijne - en dat de smaad, mij meer gelijkvormig maken aan Hem! Van 10-12 examens. ’s Middags van Slobbe. - Het is ellendig, dat deze man, die ontslagen is, maar zonder onderzoek, zonder behandeling van zijn zaak blijft zitten. Zoo zijn er honderden. Het is toch zeker voor mij, dat v. Slobbe een goed Nederlander is. Hopelijk kan ik er iets aan doen, door er met Beel over te spreken. - Toen met Burgemeester Mes gepraat over de positie der Katholieken. Hij ziet wel extra moeilijkheden in zijn landstreek (Zeeland) maar heeft als oud Kamerlid toch wel oog voor de nieuwe verhoudingen. Om 7 uur met Gispen naar Kruls in Oisterwijk. - Gispen regelde de zaak goed. Hij heeft zeer groote capaciteiten, en een onaangenaam karakter. Hij speelt altijd, en denkt allereerst aan zijn naam. Het is een sarcastisch egoïstisch mensch, maar de meesten zien het niet, en hij voelt zichzelf de uitverkorene, of de geroepene. Maar hij is handig. - Typisch Calvinist. - ’s Avonds nog B II plan besproken.

29 Mrt. Witte Donderdag

’s Morgens ter kerke. - ’s Middags een zeer goede vergadering met Gispen. Hij zit er uitstekend in, er zit een vaste lijn in. - Wel typisch voor hem, dat zijn kankergeest van voorheen in het College, met alles tegen Londen , nu veranderd is in alles pro Londen. Nu moet alles daarheen getrokken worden. Hij is nu de baas, hij moet heerschen. - Om 6 uur naar huis gereden, alwaar ik Maria ter kerke trof. – Moeder v.d. Lande erg lastig en ziekelijk. Ze wil zich met alles bemoeien. Ze moet dan ook zoo gauw mogelijk weg. - Maria was heel niet ingenomen met mijn benoeming; ze had er even om gehuild, maar ik bemerk dan niet hoe veel het haar heeft gekost. Alles zal wel recht komen. - Ruud was thuis gekomen. Hij wordt echt manlijk. - Drie kinderen Kaag waren ook gearriveerd om wat aan te sterken. Zij gaan naar van den Broek. Inderdaad hebben zij versterking noodig. -

30 Mrt. Goede Vrijdag.

Op den dag van Christus Sterven ben ik niet eens ter kerke geweest in den morgen. - Vroeg met Ruud en Lydwien naar Oirschot, alwaar een uurtje gepraat bij de Roelvinken; daarna doorgereden naar Tilburg. - Het is nu wel bekend, dat ik Minister word. Iedereen begroet je nu als Excellentie. - Niets leuk. - Het gewone gaat er nu helemaal af. Wat is dat vervelend. - Ik zal moeite hebben, mij daaraan aan te passen. Het ergste is dat je het moet slikken. ’s Middags nog weer met Gispen gesproken over het geval Barend v. Spaendonck. Het ziet er niet mooi uit, maar de complicatie met van der Schrieck, doet wel zien, dat het toch een merkwaardig slap mensch is. Slachtoffer van weelde, goed eten, rijk leven enz… ’s Middags met een auto vol naar Beers gegaan nl. Rutger, Jo Somers, Fien, Ruud, Lydwientje, en een meisje uit Cuyk + de noodige bagage. - Het was een blijde thuiskomst. -

31 Mrt. Zaterdag

Een rustige dag thuis. Gegraven aan de loopgraaf, die we hebben dichtgegooid. Ruud is een prima werker. De rest van de jeugd speelt. Met Maria en Jantje groente gehaald in Mill (Peelschool). Jan genoot in de auto. Een kinderhand is gauw gevuld. - ’s Avonds Ed. en Loes, + Miek. De eerste ging weg; rustig. Hij is erg ongedurig en opdringerig. - De laatste is een aardig, fijn meisje.

1 april Zondag. Paschen

Het was een huis vol menschen. Het prachtige weer is nu verkeerd in guur, stormachtig weer. - De tantes kwamen aan het feestmaal. Maria had geweldig gezorgd. Een prachtige geest heeft ze toch. Zoo eerlijk in haar uitingen. - ’s Morgens de Pastoor bezocht. Overal gelukwenschen want het sijpelt door, dat ik Minister van Oorlog word, al duurt het erg lang vóór men de zaak publiek maakt. Ook heden zweeg de radio er nog over. - Er zal wel weer een of andere complicatie zijn. - ’s Namiddags bezoek van Generaal Kruls en Kolonel Posthumus Meyes. Het was mooi deze hooge officieren in dit buitenhuis vol vrouwen en kinderen. - Ze kwamen met een onaangenaam bericht nl. dat Bar. v. Spaendonck wordt gestaakt. Feitelijk hebben zij gelijk. - Het is voor de econom. situatie wel ernstig. Tevens wel erg voor hem en zijn gezin. Maar ja …. wat doet men er aan. Hoe moeilijk een evenwicht te vinden tusschen rechtvaardigheid en naastenliefde. Het Paaschfeest was zoodoende wat katterig voor me. Tenminste het einde. Overigens een feestelijk maal. De H. Mis was koud als altijd in Beers en daarmee ook de geest van de verrijzenis te zwak. - Ik moet de kelk wel ledigen, en Maria nog meer. Ik had met haar ’s avonds een lang gesprek over Barend. Zij oordeelde veel scherper dan ik, gezien zijn optreden tegenover haar. - Hij was geen correct man!! Tilburgsch! – Ze vond mij merkwaardig mild t.a.v. hem.

2.5 Maandag 2 april tot zondag 15 april 1945

Inleiding

Op donderdag 5 april, terwijl de geallieerden de ene na de andere plaats in het Oosten en Noorden van Nederland bevrijdden, werd Jan de Quay beëdigd als minister van Oorlog in het derde kabinet Gerbrandy. Voordien – bij de overdracht door zijn voorganger De Booy, en nadien – tijdens zijn eerste kabinetsvergadering, werd hij bijgepraat over zijn portefeuille en over de lopende regeringszaken. Over kleine kwesties: een buitenechtelijke affaire van generaal Kruls of de seksuele geaardheid van de aalmoezenier. En over grotere zaken: moeilijkheden rond prins Bernhard, de oprichtingsvergadering van de Verenigde Naties, of de opbouw van het Nederlandse leger, vooral met het oog op de bevrijding van Nederlands-Indië. Wilde Nederland zijn machtspositie daar weer veilig stellen, dan was het – zeker gezien de afkeer in de Verenigde Staten van het kolonialisme – van groot belang dat Nederland zelf een aandeel zou hebben in de nederlaag van de Japanners.

Niets echter had voor de regering in april zoveel urgentie, niets baarde zoveel zorg als situatie in het Westen van Nederland. Eind januari had De Quay de noodtoestand daar  – vroom katholiek als hij was – nog geïnterpreteerd als ‘straf voor de zonde’, maar nu er zich een ware ramp dreigde te voltrekken, uitte hij in zijn dagboek vooral zijn diepe mededogen. Al maanden was er honger en kou geleden, voedselhulp per schip en trein uit het neutrale Zweden en Zwitserland had weliswaar even wat verlichting gebracht, maar thans kwam het einde van de voorraden toch echt in zicht, en daarmee de hongerdood voor duizenden, misschien wel honderdduizenden landgenoten. En alsof dat niet genoeg was, doemde nog een andere catastrofe op: de – bepaald reële – kans dat de bezetter, in het nauw gebracht, de infrastructuur zou verwoesten en de dijken zou doorsteken. Niet alleen zou dat opnieuw talrijke slachtoffers vergen, het zou Nederland als geheel terugwerpen in een toestand die jaren, mogelijk zelfs tientallen jaren zou vergen om er weer enigszins bovenop te komen.

Met grote nadruk probeerde de regering de geallieerden te overtuigen van de noodzaak om in te grijpen, allereerst om de hongerende bevolking te hulp te komen. Want zoals minister-president Gerbrandy in een brief aan Eisenhower had geschreven: ‘De Nederlandse regering kan niet aanvaarden dat lijken bevrijd worden’. De vraag was alleen wat daarvoor de meest geëigende weg was: voedselaanvoer met schepen of met droppings van geringe hoogte – duizenden tonnen per dag, uiteraard alleen mogelijk als de Duitsers daarmee zouden instemmen −  of een snelle militaire bevrijdingsoperatie.

Nu de geallieerde bevrijdingslegers optrokken in het Oosten en Noorden van het land, meenden sommigen in de regering dat ze van daar uit ook een uitval naar Holland zouden moeten ondernemen. Anderen, zoals de koningin, vreesden echter vooral de risico’s van zo’n aanval. Zouden de Duitsers niet juist dan tot grootscheepse verwoesting overgaan? De geallieerden zelf hadden overigens grote aarzelingen. Als militair operatiegebied was het waterrijke en al deels geïnundeerde Westen van Nederland ronduit rampzalig. Bovendien hadden ze er amper de middelen voor: alle inspanning was er immers op gericht om de Duitsers in eigen land de genadeklap te geven. Halverwege april hielden de Canadese legers dan ook halt bij de Grebbelinie.

Wat bij dat besluit ook meespeelde, was het bericht dat niemand minder dan Seyss-Inquart, de Duitse Rijkscommissaris in Nederland, in het geheim contact had gezocht met het College van Vertrouwensmannen, degenen die in opdracht van de regering in Londen in bezet gebied voorbereidingen troffen voor een ordelijke overgang naar de bevrijding. Als de geallieerden zouden afzien van een aanval op het westen van Nederland, zo had Seyss-Inquart laten weten, dan was hij bereid om vernielingen en verdere terreur tegen de Nederlandse bevolking achterweg te laten en mee te werken aan voedselhulp. Hoe groot hun wantrouwen in de Duitse bedoelingen ook was, toch besloten de Vertrouwensmannen dat twee hunner, Neher en Van der Gaag, met medeweten en zelfs met feitelijke medewerking van de Duitsers door de linies konden gaan om over dit voorstel contact te zoeken met de Nederlandse regering in Londen en via hen met de geallieerde legerleiding. In het dagboek valt te lezen hoe de overkomst van beide koeriers op 14 april meteen leidt tot koortsachtig overleg op het hoogste niveau.

Dagboek

2 April Maandag

Eduard kwam Roos, Miek, Tessy en Berend-Jan halen. - Na een half jaar verblijf vertrokken zij voorgoed. - De opmarsch door Gelderland, Overijssel vordert nu goed. Enschedé vrij. - Nu spoedig heel Nederland! God geve het. - ’s Middags met Maria en de tantes naar Uden. - Wat waren die oudjes blij weer in hun “milieu” te zijn. - Maria en ik volgde er een Lof bij de Brigittinessen. Wat een heilige, ijle klank, klinkt er uit het gezang der antifonen. - Wat is ons leven onnoozel. Wat een verschil; het maakte me haast moedeloos. Laatste avond voor vertrek naar Londen. - Maria diep bedroefd en aan het einde van haar kunnen. Vrees voor volslagen isolement. - Scène met Toon, die Fien en haar irriteert. Hij is psychopaath. Het eindigde met zijn ontslag, d.w.z. hij zei eigenlijk de dienst op. Hij voelt zich onrechtvaardig vertrapt. Wat is het ellendig; men ziet de man zijn ongeluk tegemoet gaan. - Rechtvaardigheid en liefde.

3 April Dinsdag

Zeer vroeg vertrokken. - Maria met Claartje op den arm vluchtte in tranen. Ik zal dat beeld nooit vergeten. Het volgde mij heel den dag. Heer heb meelij met ons. - Wat een offer is het Ministerschap. - Naar Eindhoven. Laatste vergadering van College. Aanwezig Gispen, Huysmans, Posthumus Meyes, Boerma, Kaag, v. Drimmelen, Steinkuller, Teppema en van Kuyk. - Na enkele zaken kwam het geval v. Spaendonck. Het ging erover, hoe zetten we de zaak voort. Er heerschte een ernstige stemming. Het was ook ellendig. - Terug naar Tilburg alwaar Moeder afgezet in Mariëngaerde en Hanna bij Weitjens, waar ze nog gaan logeeren. - Toen bezoek aan kantoor, alwaar begrafenis stemming. Toen bij Barend aan huis. Wat zeg je! - Waarom moest het in 2 minuten door Kruls worden meegedeeld. Te weinig menschelijk. - Ellendige dingen. Er kan beter iemand dood zijn. Bij Mevrouw v. Dooren een uurtje nagepraat. Han Kaag kwam mee eten en er heerschte iets van een afscheidsstemming. Heel aardig van Mevr. v. Dooren om me een kruis te geven van onbreekbaar glas uit een Eng. vliegtuig, gemaakt en gezegend; “voor een goede reis”. - Ik zal het bewaren in dankbare herinnering aan de genoten gastvrijheid. Ze is een diep-gelovige vrouw. - Dat is toch mooi; juist het kinderlijke erin. Ik voel, dat ik daar iets van mis. Zoo gaat het bij de eenvoudige van geest. Toen met Kol. Posthumus Meyes naar Brussel. Want daar zou mijn pas zijn. Bij aankomst bleek dat niet het geval te zijn. Toen besloten ’s morgens weer terug te gaan. Kapt. Haverkorn berichtte mij, dat mijn benoeming officieel was. -

4 April Woensdag

Na nachtrust in kamer van Overste Faure terug per auto naar Tilburg. - Mijn pas was niet op het bureau. Hij bleek te liggen tusschen de ongeopende, onafgedane post. De brief was met motor-koerier Vrijdag gebracht. - Erg. - Overste Quarles schaamde zich terecht. - Terug naar Brussel. Kop thee om 1 uur met Goudriaan en Guust Philips. De laatste scheen overwerkt en overprikkeld. - Zooiets als zijn vader? … in moeilijke tijden gaat hij door de knieen? - Snel met auto naar vliegveld, en als Minister van Oorlog met een Canadeesche Dakota naar Croydon. Felle tegenwind. - Vlogen over Calais. - Nu ben ik dan Minister, zit in Engeland. Maria treurt en zorgt. Ik heb goede hoop, dat ik door Kaag goed geholpen word in mijn huiselijke zaken, en dat er regelmatig contact komt met huis. - Nu aan den slag. - ’s Avonds een onderhoud bij Gerbrandy. Hij was zeer verheugd, dat ik het tenslotte had aangenomen. Tot mijn vreugde vernam ik dat Ir. Tromp Waterstaat had aanvaard. - Geslapen in de kamer van G. Huysmans, die nog in Nederl. was.

5 April. Donderdag

Eerst even ter kerke. Gods zegen gevraagd. Veel gedacht aan huis. - v. Blankenstein begroet. - v. Rooyen de hand gedrukt. Toen om 10.30 naar Oorlog, alwaar de Booy mijn voorganger a.i. me een duidelijke uiteenzetting gaf. - Moeilijkheden met Kruls in verband met zijn verhouding met iemand van het Vr. Vrouwel. Hulp Corps. - Opvatting van Generaal Clark. - Geval Pater Monchen - hij zou homo-seks. zijn?! en dat als Hoofdaalmoezenier. - Moeilijkheden met den Prins en tusschen den Prins en de beroeps Generaals. - Te kort aan officieren enz. enz. - Vlug alleen geluncht. - Op Departement eenige stukken alvast doorgenomen. Om 5 uur naar H.M. met de Heeren Tromp en v. Tets. Om 6.30 werden we beedigd. Het was een sobere toch indrukwekkende plechtigheid. - Daarna at ik met H.M. alleen. Een tafel werd aangeschoven en we bedienden ons zelf. - Tromp at met Mevr. Verbruggen en v. Tets. Ze had allerlei kleinere zaken, die ze wilde bespreken. - Ik kreeg extra dank voor het werk, dat ik verrichtte voor haar bezoek aan Nederland. - Echte vertrouwenspositie heb ik nu wel. - Ze is zeer scherp in haar voor- en afkeur. - ’s Avonds terug waar ik Huysmans trof. - Laat naar bed. -

6 April Vrijdag

’s Morgens kennismaking met eenige hoofdambtenaren. - Eerste Ministerraad. - Ik kreeg een speciaal dankwoord van Gerbrandy voor mijn medewerking bij kabinetsformatie. - Zeer interessante problemen o.a. instructie voor delegatie aan conferentie San Francisco. - Amerika zal het ons in Indie lastig maken. - We moeten zorgen voor ons aandeel in de bevrijding. - Ontmoeting met Generaal v. Nijnatten. - Ik voel me iets gek tegenover al die oude Generaals. Misschien ben ik wat te gemoedelijk, vooral voor die van de oude stempel. - Toch gaat het me af. - Met de Generaal gesproken over oproeping en recruteering, vrijwilligers, man-power-board. - Hierover zal ik spoedig moeten beslissen. Ik zal er alle kracht opzetten, personeel, vooral kader voor het leger los te maken. - Verschillende stukken afgedaan. - ’s Middags offic. overdracht door de Booy van het Departement. - Vrij kale plechtigheid. - Ik ben dus nu Minister en ga aan den slag. - ’s Avonds met alle nieuwe collega’s (Gispen was ook terug) te gast van van Kleffens, die een zeer boeiende en interessante uiteenzetting gaf over … ja waarover … het woord Buitenlandsche politiek zou te groots zijn. Het was een aangenaam praatje. - Brillant als prater, schitterende causeur, geestige verhalen. -

7 April Zaterdag

’s Morgens stukken afgedaan. Hand gereikt aan Gener. v. Oorschot. - Wat oud! en dit voor B.B.O. - ’s Middags een lang onderhoud met Generaal van der Vijver, mijn doove en oude Secretaris Generaal. - Een fatsoenlijk hoogstaand mensch. - Het probleem van de reorganisatie van het Departement is moeilijk. - Ik zal er in zekere zin het mes in moeten zetten. - Doet de oude garde mee of niet! Groot probleem. - Zonder deskundigen? - Gaan ze zgn. solidair allemaal weg? Wie dan. - We zullen zien. Ik moet duidelijk taal spreken. - Han Kaag kwam, Tromp zat op de kamer v. Huysmans, Pater Beaufort (lid delegatie San Francisco) meldde zich. We aten samen, bespraken veel, genoten in zekeren zin. Ik was wel moe - Han bracht bericht van Maria. Ze maakte het beter weer. - Goddank - En ik had O.L. Heer vergeten, en de H. Maagd. – het was mijn 5e eerste Zaterdag – en ik vergat het. Ik had echt het land, lukt het nooit die 5 Zaterdagen voor Fatima. En ik had nauwelijks tijd genoeg om er het land aan te hebben. -

8 April

 - ’s Morgens ter kerke. - Met mijn auto en chauffeur naar Ascot. Gegeten bij Bertha en de kinderen. - Heerlijk weer werd het in den namiddag. Terug over Windsor. - wat een historie in het oude kasteel. - De kinderen van Bertha zijn erg aardig. Wat netter opgevoed als bij ons. Gewoon soort. - Gegeten met Tromp, Beel en Huysmans in Chineesch restaurant. ’s Avonds gepraat over ontwerp K.B. inzake College voor Waterstaat en Wederopbouw. - Tromp is goed en actief.

9 April Maandag

Vroeg op. - Zware dag met zeer veel besprekingen ter kennismaking. Overste Silbiger over Afd. I. Hij is niet heel sterk, zeer ijverig, te weinig ervaring op het Departement. Veel problemen, vooral recruteering, onderbezetting van alle diensten, vrijgevochten optreden van M.G. en B.N.S. – Maj. Zouteriks. Begrooting bezien. Probleem van uitkeering aan nabestaanden van gesneuvelde en verminkte militairen. - Generaal v. Tricht, die naar San Francisco gaat; contact over houding in Eng. en Amer. t.a.v. onze Indische Gebieden. Heer Rymke v. Stuure [Stuwe?] over bibliotheek voor militairen: Fock over B.I. en positie in West Holland; is verovering met geweld noodig. Of moeten wij de D. laten zitten en wachten - dit leidt tot uithongeren. - Heer v. Boeyen over M.G. - Lang onderhoud met Generaal v. Voorst Evekink. -Hoofdzaak B.E.M. - Of Brigade of E.M. Kan niet beiden. - Voorstander voor E.M. Veel bezwaren tegen Departement. - Dr Koch. Onaangenaam mensch. Vroeg om Generaal te worden. - Veel stukken afgedaan. Ik moet nu eenige rust hebben om na te denken en standpunt te bepalen. - Gegeten met Huysmans en Kaag. - Heel gezellig. ’s Avonds nog veel stukken gelezen. - Nu naar bed. -

10 April Dinsdag

Ministerraad. Zeer belangrijk in verband met het afsluiten van Holland door de troepen der Geallieerden. Er schijnen veel (Duitse) troepen in Nederl. “als zak” achter te blijven, die zich moeten verdedigen tot het uiterste. Dat betekent dood-vechten en dood-hongeren. - Vreemd, dat de oude ministers rustig de agenda zouden hebben afgewerkt als Gispen en ik er niet tusschengesprongen waren. - Michiels zal naar Eden gaan. - Zeggen, dat in afgesneden Holland nog voor 3 weken eten is … wat je eten noemt … dan is alles op. - Ik stelde voor aan te dringen op directe militaire actie… dat kost ook bloed en tranen, maar minder dan bij doodhongeren. Dit ging de meesten te ver. Alleen Tromp steunde mij. Het resultaat was 1e voorleggen aan Eden: “er is voor 21 dagen eten, wat denkt ge te doen”. - In een volgende fase event. aandringen op mil. actie. - Aldus geschiedde. - ’s Middags een lang gesprek met Gen. Dijxhoorn. Toch fijne kerel. Jammer dat H.M. zoo tegen hem is; waarschijnlijk door de opmerkingen van Z.K.H. Ik zal zien dit “op den duur” aaneen te breiden. Dijxhoorn heeft zijn medewerking toegezegd. De sfeer was in elk geval goed. - Toen Generaal Phaff, Attaché Militaire in Londen. Adj. v.d. Prins. Hij liet me de correspondentie zien tusschen hem en Z.K.H. Intusschen bracht een koerier van Chester Square mij een persoonlijk schrijven van den Prins, waarin ook de correspondentie zat. Het is in elk geval goed, dat Generaal P. ontslagen wordt als Adjudant; dat wordt toch niets meer. - Gegeten met Tromp. - Bericht B.I. over groote D. troepen concentratie in Holland. - Meer als we dachten. - Het wordt zwaar. - M.i. moet men er op in slaan. De D. blijven met duivels geweld vechten in de "zakken" waaronder Holland, en hun lust is vernietigen. -

11 April Woensdag

’s Morgens vroeg op departement. Berichten B.I. geven aanleiding tot contact met Michiels, de Booy en Gispen. ’s Middags gehad. Toestand ernstig. - Gelukkig is Engelsche Regeering en Oorlogsraad hiervan volkomen overtuigd. De stappen bij Eden waren toch goed. - Ik verwacht aanval op Holland. - ’s Morgens telefoon met van ’t Sant over Kleyzing, die H.M . naar Nederland wilde voor beveiliging Z.K.H. - Gerbrandy had hem gesproken over Chef Staf B.N.S. - Dat is weer mis. - Ik heb Kleyzing (alleen voor beveiliging Z.K.H.) naar Nederland gezonden. - Bezoek van admiraal Termytelen over Luchtstrijdkrachten en van Adm Fürstner als beleefdheid. Bij deze laatste voelde ik wel dat ik 5 jaar ouder ben geworden. Hij is nu niet meer de man, waar ik tegen op zie. ’s Avonds was bericht, dat ik niet naar Nederland moet van B.I. Paul Driebeek komt over. Ernstige toestand.

12 April Donderdag

Om 7.30 zat ik op Departement. Schreef brief aan Maria; gaf deze mee aan Han Kaag, lichtte hem in over geval Monchen (Hoofdaalmoezenier); vroeg gebed bij Mgr. Mutsaerts voor Nederland. - Zag Post Uiterweerd terug. - Hoop morgen te gaan. Lang gesprek met Majoor Molenaar, dien ik als Adjudant krijg. Hij is zeer flinke man. Gewond bij gevechten in Normandie. Ik heb ’s middags een reis door het huis gemaakt met alle afdelingen. M.G. gaat, op enkele kamers na, tijdelijk naar de overkant. Daarna moet de medische dienst er uit. Dan kunnen we weer zien. - ’s Middags Fock en Driebeek. De toestand is minder gunstig. De aanval schijnt “uitgesteld”. Men is wel over de IJsel maar loopt nu tegen de Grebbe die onder water komt. Ik sprak Michiels en we zullen morgen samenkomen. H.M. belde mij op en vroeg niet weg te gaan, want het team moet volgens haar hier zijn. Ik sprak de Prinses over de telefoon, die is dus terug uit Canada. - Heel mooi, als het land nu spoedig vrij komt. - ’s Avonds las ik de stukken van B.I., zijnde correspondentie van v. Heuven Goedhart, (mij ter inzage gegeven) met Bosch v. Rosenthal en anderen. Er spreekt een afkeer uit tegen Somer en v. Houten. - Ook zeer ernstig gekant tegen mij. Ik word bij H.M. en Z.K.H. op verschillende plaatsen “persona gratissima” genoemd. Als je dat leest, dan lijk ik belangrijker, dan ik zelf weet. - Ook gevaarlijk mede verantwoordelijk. - De Ned. Volksbeweging staat er goed voor zou men er uit lezen. Zou gaarne Brugmans polsen. Als ik kan ga ik morgenmiddag naar Holland. - Kan helaas de vergadering van Gen. v. Nijnatten niet bijwonen. - Met Huysmans nagepraat; hij heeft een goede kijk op de correspondentie v. H.G. -

13 April Vrijdag

Roosevelt gestorven. Heden de bladen er vol van. Beroerte. Een der grootste Amer. Presidenten hiermee heengegaan. - Niet allen vanwege de oorlogsvoering, maar wegens zijn soc. econom. inzichten, zijn visie op de reacties tegen het individualisme. - Hij besefte welke revolutie er in de wereld gaande is. - Om 10.30 Bespreking met Michiels en de Booy op de Ambassade. - Een voorstel gemaakt voor Man power agreement met de Geallieerden om te voorkomen dat we alle mannen hier, i.p.v. in Indie moeten gebruiken bij de verovering. - Verder gesproken over Algem. toestand. Michiels zal nog eens gaan praten bij Eng. Regeering. - Daarna bezoek bij H.M. Haar ingelicht over intern. situatie. - Zij dringt sterk aan op zoeken van een uitweg voor onze landgenooten in Holland en schrikt terug voor verovering met geweld. - ’s Middags per vliegtuig naar Brussel. Prachtig ingerichte Dakota. Ik werd met alle eerbewijzen behandeld. - Terstond bespreking met Generaal Clark. Gunstig resultaat inzake Man Power Board. - Prettige man en goede verhouding. - Daarna gegeten in Mess en per auto naar Breda, alwaar zaken afgedaan met Kruls en toen terug naar hotel de Schuur, alwaar primitief overnacht.

14 April Zaterdag

Na bespreking met Kruls, kwam ik bij den Prins (B.N.S.). Daar zat Kapt. Smulders, alias Richard, alias den Heer van der Gaag. - Hij was met medeweten van D. autorit. door de linies gekomen. Schwebel liet hem zgn. uit. Het voorstel van Seys-Inquart was: Schijnbaar standhouden bij Grebbe. Niet doorvechten. Aanvoer eten enz.. via Roode Kruis via Rotterdam. Geen gewelddaden meer, geen executies enz.. Hoogst merkwaardig plan. Richard is lid v. Vertrouwensmannen (M.V.). ’s Middags zou met witte vlaggen de Heer Neher over linie komen. - Ik belde terstond Gerbrandy, die in Nijmegen was, om terug te keeren. Na zijn komst besloten, dat Z.K.H. naar S.H.A.E.F. (Eisenhower) zou vliegen. Gerbrandy en Richard naar Londen. Aldus geschiedde. Ik zou Neher opwachten en daarna Prins opwachten. Dan Zondag met Neher naar Londen. - ’s Middags bespreking met Kol. Doorman, verschillende zaken geregeld. - ’s Avonds naar Beers, grote vreugde - én teleurstelling omdat ik weer weg ging. Maria meegenomen naar Tilburg. De kinderen zagen er best uit. Ik moest me geweld aandoen weer weg te gaan … maar ditmaal was de keuze niet moeilijk. Het algemeen belang is te groot. Overnacht ten huize Mevr. v. Dooren. – Maria alles samen heel goed. -

15 April Zondag

Vroeg H. Mis. Terug naar Anneville. - Bespreking Prins: Eisenhower verwees de zaak “terecht” naar Regeering. - Na allerlei besprekingen en lunch vertrokken naar Londen vanuit Gilze Rijen. ’s Avonds om 7.15 in Londen, om 8 uur kabinetsraad. Gerbrandy was bij Churchill geweest. Smith was er bij geweest. De oude had veel bezwaren gemaakt tegen het plan. S. was milder. Het plan was hem voorgelegd. Indien niet acceptabel, resp. niet te vertrouwen (hetgeen waarschijnlijk, zoo niet zeker bij deze Nazis) dan spoedige militaire verovering, want eten raakt op. Nog enkele weken. D. hebben meest catastrof. vernietiging voorbereid. - Toelichting van Neher en v.d. Gaag. Eerste vooral zeer goed. - Laat - en vol zorgen - naar bed. Ik was van meening “doen”, als het valsch is blijkt het gauw genoeg. - Kans op bedrog is groot, maar elke kans nemen. - Ministerraad had in elk geval unaniem stappen van Gerbr. goedgekeurd.

P. S. Binnenkomst in Hendon met behulp van Fock verliep goed v. Neher. -

2.6 Maandag 16 april tot zondag 6 mei

Inleiding

In februari had de geallieerde legerleiding de vrees uitgesproken dat de eindstrijd tegen Duitsland misschien nog wel maanden zou aanslepen, mogelijk tot ver in de zomer, of zelfs de herfst. De koningin en de regering waren er geschokt door geweest, zeker vanwege de gevolgen die dat zou hebben voor de hongerende steden in het westen. Maar in de tweede helft van april ging het plotseling heel snel. Duitsland stortte in korte tijd militair en vervolgens ook economisch en politiek ineen. Het einde van de oorlog kwam nu echt in zicht.

Desondanks bleef de toestand in het nog bezette deel van Nederland onverminderd kritiek. De dagboeknotities van De Quay weerspiegelen feilloos de vertwijfeling van de Nederlandse regering in deze weken. Was het voorstel dat Seyss-Inquart had gedaan wel oprecht? Hoe was dat dan te rijmen met een bericht dat de Wieringermeerpolder alsnog onder water was gezet? Moest men daarom niet alsnog kiezen voor onmiddellijke militaire actie, in plaats van te onderhandelen over een wapenstilstand en voedselhulp? Waarom duurde het trouwens zo tergend lang voor de geallieerden een besluit namen of ze überhaupt met de bezettingsautoriteiten om de tafel zouden gaan zitten?

Het had Gerbrandy moeite gekost Churchill ervan te overtuigen dat het Duitse voorstel een kans zou moeten krijgen. Uiteindelijk was de Britse oorlogsleider bereid om de zaak aan Eisenhower over te laten, maar wel op voorwaarde dat ook de chefs van staven in Washington zich over de kwestie zouden uitspreken. Onderhandelen met de vijand lag politiek immers heel gevoelig. Moest men niet eerst de Russische bondgenoten om instemming vragen, of kon men ermee volstaan hen slechts te informeren? Zodoende duurde het een week, tot 23 april, voor Eisenhower de vrije hand kreeg om inderdaad te gaan onderhandelen. Weer enkele dagen later, op zaterdag 28 april, vond tenslotte de eerste van enkele gedenkwaardige ontmoetingen tussen Duitsers en geallieerden plaats in een lagere school in Achterveld bij Amersfoort, waar de Canadezen hun hoofdkwartier hadden. Over een Duitse capitulatie in Nederland werd, ondanks pogingen daartoe van de geallieerden, toen nog niet gesproken. Wel over voedselhulp. Die kwam de volgende dag en de dag en daarna, toen vele tientallen bommenwerpers van de RAF tonnen aan voedsel afwierpen boven het hongerende Holland. Het was een dramatische en emotionele gebeurtenis, misschien nog wel het meest omdat dit manna uit de hemel natuurlijk ook een onmiskenbare aankondiging was van de naderende  bevrijding.

De hulp mocht dan door de bevolking met open armen ontvangen worden, er waren er ook die meenden dat daarvoor een te hoge prijs was betaald. Onderhandelen met de gehate bezetters over iets anders dan hun onmiddellijke en onvoorwaardelijke overgave, dat was ongehoord, zoiets grensde aan verraad. ‘Met Duitsers praat men niet’ viel in het illegale Parool te lezen, ‘men schiet op hen tot zij dood zijn of zich overgeven’. De leiders van de verzetsgroepen in bezet gebied waren dan ook razend geweest toen ze half april ontdekten dat het College van Vertrouwensmannen en de regering juist wel met de Duitsers in gesprek waren. Te meer omdat zijzelf er geheel buiten waren gehouden. Het idee dat de bevrijding van West-Nederland door deze onderhandelingen mogelijk vertraagd zou worden was voor hen onverdraaglijk geweest en ze lieten dat onverbloemd weten. Maar zoals het dagboek van De Quay duidelijk maakt, liet de regering zich door dat standpunt niet van de wijs brengen. De bitterheid daarover, niettegenstaande de gunstige uitkomst, zou nog lang aanhouden. Zelfs in de jaren vijftig laaiden er nog discussies op over de keuze die de regering gemaakt had. 

Vanaf eind april schemerde in de dagboeknotities van De Quay steeds nadrukkelijker ook de hoop door. Berlijn grotendeels ingenomen, Hitler kennelijk dood,  Himmler die capitulatie aanbood, het kon onmogelijk nog lang duren. Op vrijdagavond 4 mei kwam het verlossende bericht dat de Duitse troepen in Noord-West Europa, dus ook in Nederland, zich in het hoofdkwartier van Montgomery in een tent op de Lüneburger heide hadden overgegeven. Jan de Quay noteerde het met eenzelfde geëmotioneerde mengeling van blijdschap, dankbaarheid en verdriet als waarmee hij op 18 september van het voorafgaande jaar zijn eigen bevrijding had begroet.

Dagboek

16 April Maandag

Allerlei besprekingen op Departement. Denk dat Reorganisatie Depart. in goede aarde zal vallen. - Moet onze weermachtsplannen verkleinen, maar verbeteren. - Zal zien spoedig nieuw plan te krijgen. - Ernstige berichten over doorgezette vernietiging van sluizen en executies in Amsterdam doen ons ’s avonds opschrikken. Is het bedrog - heeft Seys-Inquart de zaak niet in de hand. Valt het onder normale inundaties. Allerlei vragen. - Tromp terug. - Hij wantrouwt ook. - Afschuwelijke foto’s over executies en uithongering. O.L.H. help toch. – Heel merkwaardig is, dat actieve menschen in Holland leven nog volhouden en zoodoende redelijk goed er uit zien; zij scharrelen overal alles bijeen. De passieve en hulplooze zakken ineen. ’s Morgens Commissie Oorlogsvoering en bezoek jonge Thorbecke (vlieger).

17 April Dinsdag

Bespreking met Adjudant, Overste Broekman, Generaal v.d. Loeff (Gezags Bataljons), Post Uyterweerd. - Gaan kijken op inundatiekaart. Interessant, maar niet bij, zegge 27 Mrt. situatie. - Om 2.30 Ministerraad. Lang de situatie van alle kanten bezien; het blijkt dat de D. de overeenkomst schenden en alles onder water zetten o.a. de Wieringermeerpolder. Waarom? Besloten de Engelsche Regeering nauwkeurig op de hoogte te houden. Om 5 uur gesprek met Kol. van Amstel over de krijgsgevangenen-organisatie. - Om 5 uur gesprek met Brugmans. - Hij is zeer goed geïnformeerd en ziet de situatie helder. - Weinig vertrouwen in Wyffels. - Voor Justitie beveelt hij den jongen Kranenburg aan. M.i. zeer goed. - ’s Avonds gepraat met Huysmans, Neher en van der Gaag. - Men wentelt het vraagstuk van alle kanten en komt niet verder. - Nog even met Gerbrandy en laat naar bed. - Slecht geslapen …. En ik houd geen tijd over voor O.L.H. en voor mijn gezin. Heer heb meelij met me.

18 April Woensdag

Gesprek met Maj. Hoogewegen over voedsel steun door de lucht?! - Zouteriks en Fock over steun aan burger agenten van B.I. - Foto’s voor pas laten maken. Lunch met Diederik. Hij weet veel. We spraken lang over de critiek, die men tegen mij lanceert. Het beroert me echt weinig; het is echt gemeen. Om 2.30 bij H.M. ter informatie, toestand. Ministerraad. - Gegeten bij Willy Brenninkmeyer met Father Padberg en Bern. Br. Goede gastvrije menschen. Laat nog gepraat met Neher en v.d. Gaag over Depart. v. Oorlog en de problemen. Neher maakt beste indruk en is openhartig.

19 April Donderdag

Bezoek v. Everdingen. Hij wil weer Overste worden en detacheeren bij Waterstaat. - Bespreking bij Wyffels met Beel, Gispen en Tromp over Man-power Board. - Het komt voor elkaar. - Spoed geeischt. Gesprek met Gerbrandy, Michiels en Nuboer over het gesprek wat G. om 12 uur zal hebben met Churchill. Lunch met Beelaerts. Gesprek met H.M. - Ministerraad waarin gesprek Gerbr. - Churchill wordt behandeld, en waarin statement wordt opgemaakt. - Algemene lijn: we weten te weinig voor positief standpunt; ingaan op voorstel - of terstond toeslaan. - Nog conferentie met Posthumus Meyes, die Dir. Generaal van de Ned. Econ. belangen in Duitschland wordt. - ’s Avonds met Somer en Fock o.a. over de gemeene brieven van van Heuven Goedhart.

20 April Vrijdag

Gesprek met Gen. Dijxhooren. Ik kan met hem wel overweg. Hij is zeer zakelijk. We waren spoedig gereed. Hij zal weer Chef Gen. Staf worden; rechtstreeks onder mij; beginnen met opzet voor nieuwe leger organisatie - tevens voorbereiding terugkeer Nederland. - Maj. de Groot kwam me bezoeken, namens de Stoottroepen. - Ministerraad over statement aan - en antwoord van Churchill. Het ziet er voor Holland heel slecht uit. Er wordt zeer veel vernield en er is ernstige hongersnood. - Eisenhower krijgt de beslissing. Maar alles duurt zoo lang in deze machine. Wat een leed voor het land. - Ik ben er echt van onder den indruk. En het duurt zoo lang. - Waarom O.L.H. - Ik voel me er wat wee van. Kan niet naar huis. Heel den dag speelt me het beeld van Maria en de kinderen door het hoofd. - Ik word zoo van hen afgetrokken. Ook van O.L.H. - Waarom ?? - Een uurtje buiten gezeten. - Toen H.M. bezocht, heel kort. ’s Middags weer Ministerraad. Zes uur Fruin, die gaarne bij Gener. Staf zou komen.

21 April Zaterdag

Papieren verzorgd, zooals identiteitskaart enz.. Bezoek Overste Kwantes, Attaché Militair te Parijs (opvolger van mijn vader). Van Bylandt van Buitenlandsche Zaken. Plechtig en verwaand als een diplomaat. ’s Middags met Huysmans gewandeld en daarna thee gedronken in Kew-gardens. Prachtig bloemhout. Je voelt je dan alleen.

22 April. Zondag

In Ascot geweest. Genoten van de zon. - ' s Avonds thuis, veel gepraat over “het geval” zonder resultaat, want de moeilijkheden blijven en er komt maar geen antwoord. Houdt men ons aan de lijn? Is het een slimme opzet? Dan is het knap. - Of gaan er nog meer, veel meer Hollanders aan honger en ellende onder? Het grijpt me soms naar de keel!

23 April. Maandag

Zaken afgedaan. Bezoek v. Overste Berdenius v. Berlekom over Lucht-Strijdkrachten. 12 uur Ds. v. Dorp, de Hooofdveldprediker. - Silbiger en Gen. v.d. Vijver. Bezoek van Plesman. Wat wilde de slimmerik eigenlijk. - oppassen! Overste Schoonenberg, de Att. Mil. alhier. - Hij vertelde me van de verhoudingen aan het War-office. - Moeilijke zaak. - Sir James Gripps [Grigg? JvO] schijnt een onaangenaam mensch. - Benieuwd meer te horen. Om 5.30 Ministerraad over “de zaak”. Er gaat een telegram dat er kans is.!?! Gegeten met Huysmans en Mevr. v. Iersel Helmich + zuster, die in de kinderuitzending zit. Merkwaardige menschen, die overal bezwaar maken, lastige aalmoezenier, die alles gevaarlijk vindt. Ook al veel zorgen. - Tot laat gezeten met Gerbr. en Fock. Hij belde op om contact te krijgen met Eisenhower, want deze schijnt de zaak wel in handen te hebben. Neher heden naar Nederl. (bevrijd gebied) vertrokken.

24 April Dinsdag

Correspondentie. Overste Broekman (hij zal organisatie van B.I. - en B.O menschen (gevangen in D.) op zich nemen. Ministerraad. - Veel vragen van Soc. Zaken. Wyffels is wel productief, maar ook vaag. - Er komt te weinig uit, wat goed is voorbereid. Meer gevoel dan verstand. - ’s Middags gauw wat zaad enz. gekocht om morgen mee te nemen. Daarna Gen. v. Oorschot, Kapt. de Jong over Mutual Aid. - Gen. v.d. Vijver enz. - Bericht, dat de Opperofficieren vrij zijn en dat 2 hunner onderweg zijn naar Londen ! Mij niets bekend. Lijkt me ook onjuist. - ’s Avonds lange bespreking met Gen. Dijxhoorn over de leger-organisatie. Het is te hopen dat we er komen. - Laat kwam Gerbrandy binnen, met bericht, dat Eisenhower de opdracht had, en dat er volgende dag al voedsel zou worden gedropt(?). - Goddank.

25 April. Woensdag

Met helder zicht en tamelijk veel wind naar Eindhoven gevlogen. Het was zeer mooi. Vlogen over Antwerpen. - ’s Middags lang gepraat met Generaal v. Nijnatten en den Heer Thiel Larsen. - Er moet een kamp komen voor de oorlogsvrijwilligers. - C.I.K.L. moet centrale zijn, waar alles doorheen loopt. V. Nijnatten is prima troepen officier met menschenkennis. - In de Mess zag ik nog Hr. Leyds, Theo Regout, en Six (Secr. Gen. v. Kolonien). Via Bosch en Ven naar Beers. Groote vreugde vanwege de geschenken o.a. fietsbanden, en mijn komst. Blij weer even thuis te zijn. Allen zagen er goed uit. Het was nu rustig. - en mooi - Miebet jarig. - Ruud was ook over - Aardig.

26 April Donderdag

Vroeg naar Breda. Conferentie met Kolonels Snyders en de v.d. Schueren. - Veel moeilijkheden met zuivering. Blijft “de” angstige zaak. - Kruls was afwezig. - Veel besproken en geregeld. - Gegeten bij H. Houben. Gezellig gepraat. Bezoek bij Hoofd intendant. Zaak goed in orde. - Bezoek Kaag. Mej. Steinweg. - Rutger even gezien. - Terug naar Bosch en Ven. Lang gesprek met Hans Homan. Vreemde situatie; hij is gestaakt als Comm. d. Koningin hetgeen ik goed begrijp. - maar alle gedeputeerden willen hem per se terug; dito 95% v. boeren, 85% v. steden, 75% v. illegaliteit in Groningen. ’t Is een sportieve en moedige kerel. Hij heeft gevochten tegen de Duitschers. - Laat naar Beers alwaar 10.30 aangekomen.

Vrijdag 27 April

Vroeg vertrokken naar ’t Loo. - Zeer veel verwoesting gezien. Vooral Arnhem is ellendig. - Op ’t Loo de staf van Z.K.H. Maar geen Prins. Wel Neher en van der Gaag. - Veel gepraat maar eigenlijk tevergeefs gewacht op de Prins, omdat zonder hem de besprekingen toch herhaald moeten worden. - ’s Middags onderhoud met Palstra. Heel nuttig. - Ook met Jocken over Mutual Aid. Gegeten en geslapen in Hoofdkwartier, oude villa van Wimmer. Merkwaardige bibliotheek. - Alles luxueus. - Een Engelsche Generaal ontmoet, die bij Airborn in Arnhem was gewond, ondergedoken in Ede en ontsnapt. Heel interessant. Hij was nu zijn helpers en vrienden komen bezoeken. - Eenige zaken met Kol. Doorman, kapt. v. Zeeland en Overste Nottrop. - Laatste ijdel. Lastige menschen. Ze bieden zich aan, maar allemaal voor hooge baantjes! “Ik” gaat voor het landsbelang. -

28 April Zaterdag

Brief geschreven voor Zinn. Bergman omdat men zich niet houdt aan afspraak bij de aanmelding v. vrijwilligers. - Brief voor Mgr. Mutsaerts omdat ik hem niet kan bezoeken inzake Aalm. Monchen. – Auto gestuurd om Rutger naar Beers te halen - Veel te doen en wachten op Z.K.H. - Om 11 uur was hij er. Reed meteen weg voor onderhoud met … Seys Inq. … zooals hij met een woord tegen mij zei, toen ik buiten hem tegenhield. Na eenige besprekingen o.a. met Maj. Mynen, waarbij ik hem vroeg om Secretaris Generaal op Oorlog te willen worden - weet nog niet of hij het aannam, kwam tenslotte om 4 uur Z.K.H. aan. Hij deed verslag van zijn historische bezoek aan het Hoofdkw. bij het Canadeesche leger, waar Schwebel aanwezig was. Deze was geblinddoekt door de lijn gebracht. Hij was als vertegenwoordiger van Seys-Inquart. - Er was uitsluitend gesproken over voedsel. Morgen zal men beginnen met het droppen uit vliegtuigen. Maandag een nieuwe bespreking tusschen Bedell Smith en Seys-Inq. - Louwes zal dan meekomen. - Dan zal over andere aanvoer mogelijkheden gesproken worden. Water-weg-spoor-zee. - Voedsel - Kolen. - Daarna 4 uur vergaderd met Prins, Kol. Doorman en Overste van Houten. - Naar Spelderhof in Mercedes van Prins. Daar vernamen wij, dat Himmler een capitulatie voorstel zou hebben gedaan aan Amerika en Engeland. Men zou geweigerd hebben; het moest ook aan Rusland. Gelukkig hangt het einde in de lucht. Berlijn voor ⅔ verovert. Hitler zou er nog zitten. Russen en Amerik. hebben elkaar bereikt. Ja … het einde nadert. - Goddank. - Om 9 uur weggereden uit het Loo, om 10.30 thuis in Beers, alwaar Delhaise. -

29 April. Zondag

Een heele dag in Beers. Jammer het koud en regen was. Overigens heerlijk rust. Alle kinders thuis, en goed. – Bezoek van Pater Vroom S.J. uit Groningen, als burger, met baard, voorstellend een dokter. - Veel verhalen over de strijd, en onderduiken der laatste maanden. Mevr. Jurgens-Wager om haar kinderen te ontmoeten, die hier zijn met zuster Delhaise. – Verder rustig en vroeg naar bed.

30 April.

Vroeg naar Breda. Bespreking met Kruls. Mej. Steinweg meegenomen om als secret. naar Londen te krijgen. Rudi bezocht in de Schuur, die ziek lag met “pleuris”. Hij lag er alleen, en verwaarloost maar is ook eigenaardig koppig om buiten doktershanden te blijven. Poging om terug te komen per vliegtuig mislukt wegens slecht weer. Toen naar ’s Bosch alwaar gesprek met Mgr. Mutsaerts. Hij zal Monchen overplaatsen of ontslaan. ’s Avonds met auto in gezelschap v. Wyffels en Molenaar naar Ostende, in de hoop er M.T.B. te krijgen. Gelogeerd in Coque d'Or.

1 Mei. Dinsdag

Matig weer, sterke wind. De morgen besteed aan Security bespreking om papieren voor overkant te krijgen. Gesproken met Wyffels. Daarbij geconstateerd dat het niet goed met hem gaat. Hij begrijpt de zaak niet; kan het niet aan. Jammer. Slechte bestuurder en gevoelsmensch. Om 3 uur op de boot vol soldaten. 6 uur afvaart. We lazen in de courant, dat de voeding in Nederland nu vlot loopt. Goddank. De vijandelijkheden liggen stil. Duitschl. zakt in een. (Berlijn bijna veroverd) en onze menschen van den honger gered. Om 12 uur na het lezen van een boek naar kooi. We gingen toen voor anker in de Theems mond.

2 Mei Woensdag.

Vroeg op. Per auto om 7.30 van Tilbury naar Londen. Om 10.30 ministerraad. Duitschland staat blijkbaar op ineenstorting. Hitler schijnt dood. - Mussolini vermoord. - Noord Italië geeft zich over. - In ons land gaat het goed met de voeding. De D. blijven toch driest. - ’s Middags allerlei zaken afgedaan op departement en flink opgeschoten. Het apparaat loopt echter zeer stroef. Vervelend met zoo'n oude Secr. Generaal. - Om 7 uur met Huysmans, Beel, Tromp, Gispen en Wyffels bij H.M. Met 2 eerste lang na gepraat over geval Wyffels. We zagen geen goede oplossing. -

3 Mei Donderdag

Weer Ministerraad. - Houding bepaald t.a.v. Secretar. Generaal. Hirschfeld wordt met alle anderen gestaakt. Onderhoud met Grootenhuis over auto-vraagstuk. - Daarna met Gen. v. Voorst Evekink. Hij maakt veel paniek maar het Departement werkt inderdaad erg stroef. - Gegeten met Paul Driebeek en ’s avonds laat met Fock er bij. - Aardige kerels. Had ik deze maar aan het Departement. Daar zit schot in. B.I. moet blijven.

4 Mei Vrijdag

De Gaay Fortman kwam menschen vragen voor de A.R.R. Heb geïnformeerd of ze vrij kunnen komen. In Commissie van Oorlogsvoering lang gesproken over Leger-organisatie. Deze zal dd. 10 Mei ter sprake komen met alle deskundige Generaals. - Met Overste Zouteriks over geld en controle. - Met Gerbrandy en v.d. Gaag over zijn terugkeer naar Nederland ter bezwering van de illegaliteit die erg heftig in oppositie is tegen het optreden van V.M. en voedsel hulp omdat men met D. heeft onderhandeld. Zij kennen de situatie niet. Samen staan Regeering, Geallieerden, Eisenhower, Bedell Smith, B.N.S. - V.M. en C.B.S. Dat is dus wel een sterk front. ’s Middags onderhoud met Col. Bordeaux van Intell. Service. Hij had hoogste lof, voor hetgeen Nederland in deze heeft gepresteerd. - Het beste in Europa. - Gesproken over de toekomstige organisatie. Geen gelegenheid gehad vanmorgen op 1e Vrijdag te Communiceeren. Moet het met geestel. Communie doen. - Wat verdor ik! Heer help mij - Kreeg als dank voor hulp van reis van H.M. een portret van Haar met handtekening. - Toen we om 9 uur nog wat zaten te lezen kwam mijn adjudant Maj. Molenaar binnen met het bericht, dat de D. in Nederland, Denemarken en N.W. Duitsland hadden gecapituleerd. Ik kan moeilijk beschrijven wat ik beleefde. – Ik mengelmoes van groote blijdschap en stil verdriet. Uitbundig kon ik niet zijn. Een stroom van dankbaarheid welde op in mijn hart. Vrij, ’t moederland vrij. - Hoeveel vielen er; wie. Waar zijn de dapperen. Hoe was ik. - Mijn gezin, wij allen gespaard. Zou Maria het ook weten. Afgezonderd van alles. Wat zou ze denken. Goddank vrij - Te Deum laudamus. – Luce, zou ze nog leven, Mijn bekenden, Frans en Paula, Ramselaar, Schermerhorn. Goed dat Nederland niet in de laatste 10 dagen werd verwoest. - Zoo ging het door mijn gedachten en ik sliep niet rustig. -

Zaterdag 5 Mei

Ter kerke uit dankbaarheid. Eerste zaterdag - Fatima. Ik had vandaag mijn 5e Zaterdag moeten hebben, waarbij ik zoo gehoopt en gevraagd had om het einde! Maar de 4e was ik gewoon vergeten. Zou O.L. Vrouw het niet zo zwaar geteld hebben deze vergeetachtigheid. - In elk geval van morgen ging de wapenstilstand in. En ik dankte O.L.Vr. zoo goed ik kon, uit het diepst van mijn ziel. –

- Op departement eenige opwinding. Om 10. uur Roode Kruis bezoek met name Hr. de Meester en Friedhof. - Om 10.30 heb ik een korte toespraak gehouden tot mijn menschen. De hall was vol. - Om 11.30 Ministerraad. - Gerbrandy was aangedaan; de meesten trouwens. G. gaat naar Nederland. Hij zal ontslag v. Kabinet aan H.M. aanbieden. - Telegram aan H.M. Ik zond telegram aan Prins en Kruls. - Beluisterde toespraak van Gerbrandy door radio met Beelaerts v. Blokland, Tromp en Huysmans en lunchten met hen + v. Tets. - ’s Middags post afgedaan, later nog besprekingen o.a. met v.d. Gaag. - Het bleek, dat de troepen nog steeds niet in Nederland binnentrokken en dat naast vreugde ook botsingen plaats hadden in verschillende steden. Gerbr. gaat morgen naar Nederland. - Wat zou ik nu gaarne thuis zijn. Het kan nog niet. Dit offer zal ik brengen.

6 Mei Zondag

Vanmorgen eerst in Farm Street Mis en Communie. - Toen plechtige dank Mis in de Brompton Oratory, de deftige R.K. Kerk van London, opgedragen door Pat. Monchen. Hoofdaalmoezenier. Mgr. Giobe, de internuntius, was aanwezig. - Het was koud. - Ofschoon ik mijn best deed goed te bidden, viel me de koelte van de Engelschman heel onaangenaam. - Dan voel ik toch dat ik van een ander volk ben. En ik begrijp, dat ze … niet goed geaard zijn voor het Katholicisme. De genade vraagt toch een openstellen van de ziel, en dat vind ik hier niet. – Of is het in de geslotenheid toch mogelijk. - Hoe zal het nu thuis zijn? - ’s Middags om 12.30 telefoon van B.I. dat de toestand in Nederland erg verontrustend is. Er heen. Tromp en Fock zaten te schrijven aan een Regeeringsverklaring. - Na gesprek en nogal wat wijzigingen het stuk aan de B.B.C. doorgegeven, ná eerst de waarnemend Premier gebeld te hebben, maar die was niet te bereiken. - En dat in deze dagen!! - Toen de knoop doorgehakt en bericht doorgegeven. -

2.7 Maandag 7 mei tot donderdag 24 mei

Inleiding

Vier dagen na de overgave van de Duitse troepen in Noord-West Europa kwam er ook elders op het continent een einde aan de strijd. In Londen keek Jan de Quay geroerd toe hoe het Britse koningspaar vanaf het balkon van Buckingham Palace op 8 mei, Victory Europe Day, een groet bracht aan de mensenmassa’s die overigens op deze dag naar zijn idee ‘merkwaardig rustig’ waren. Het lijkt echter wel alsof ook bij hem de spanning over het oorlogsverloop hierna snel wegebde, want de dagboeknotities van de daaropvolgende dagen en weken werden plots opmerkelijk veel korter en beknopter. Of was daar een andere reden voor?

Nu de strijd was gestreden bood Gerbrandy op 14 mei op Anneville bij Breda de koningin het ontslag aan van zijn derde kabinet. Vier dagen later noteerde De Quay de verwachting dat de kabinetsformatie zowat een maand zou gaan duren. Dat bleek een redelijk correcte inschatting: het nieuwe kabinet Schermerhorn-Drees trad aan op 25 juni. De Quay maakte daar echter geen deel van uit. Die was na de bevrijding namelijk in moeilijk vaarwater verzeild geraakt doordat de kritiek op zijn persoon begon aan te zwellen. Dat had niet zo zeer te maken met zijn katholieke achtergrond, zoals hij op 21 mei zelf suggereerde, maar met zijn vroegere rol als voormalig lid van het Driemanschap van de Nederlandse Unie. Echt verrassend kan dat voor De Quay niet geweest zijn. Al maanden lang had hij in zijn dagboek – soms met verbazing of ergernis, soms met quasi onverschilligheid − gewag gemaakt van de weerstand die zijn persoon en zijn vroegere optreden als voorman van de Unie opriepen. Hans Linthorst Homan, eveneens lid van het Driemanschap, had daarvoor al een flinke prijs betaald. Hij was eind april gestaakt als commissaris van de koningin in Groningen. Weliswaar had De Quay als minister van Oorlog Louis Einthoven, de derde van het Driemanschap, in mei nog kunnen benoemen als hoofd van het Bureau Nationale Veiligheid, de voorloper van de Binnenlandse Veiligheidsdienst, maar vervolgens dreigde hij zelf min of meer in de knel te komen. Want hij mocht dan als 'vernieuwer' een geestverwant van Schermerhorn zijn, voor medeformateur Willem Drees was hij vanwege zijn rol in de Unie onaanvaardbaar als minister of voor welke openbare functie dan ook. Het zou de voorbode zijn van een moeilijke tijd. Pas nadat een onderzoekscommissie zich over het Driemanschap had uitgesproken, kon De Quay in de herfst van 1946 zijn bestuurlijke en politieke loopbaan weer oppakken.

Een moeilijke tijd stond De Quay ook te wachten met betrekking tot zijn grote ideaal, de doorbraak, de politieke en maatschappelijke vernieuwing van Nederland, die aangejaagd zou moeten worden door de Nederlandse Volksbeweging. Nu heel Nederland was bevrijd kon deze eindelijk van start gaan. Op 24 mei vond in hotel Krasnapolsky in Amsterdam de oprichtingsvergadering plaats, die voor De Quay een ‘prachtig weerzien’ betekende met vele vrienden en oude bekenden, onder meer uit de kring van de Gestelse gijzelaars. Twee weken daarvoor had hij als vanzelfsprekend het manifest ondertekend waarin de oprichting werd aangekondigd, ook al was hij op dat moment nog minister. Maar de Nederlandse Volksbeweging kwam nooit echt van de grond en zou al snel in schoonheid sterven. Het streven naar vernieuwing bleek niet opgewassen tegen de krachten van het herstel die vanwege de gefaseerde en daardoor tergend trage bevrijding van Nederland alle tijd hadden gehad om zich te organiseren. De doorbraak mislukte. Het behoort tot de ironie van de geschiedenis dat Jan de Quay daaraan een belangrijke bijdrage leverde toen hij, trouw aan zijn katholieke overtuiging, na enige aarzeling toetrad tot de nieuw opgerichte KVP, de Katholieke Volkspartij. Zijn hoop dat hij ook binnen deze partij zou kunnen werken aan vernieuwing, bleek een illusie.

Dagboek

7 Mei Maandag.

Veel kleinere besprekingen en veel klein werk afgedaan; voorbereid voor reis naar Nederland. V.E. dag hangt in de lucht. ’s Avonds bij Rudi en Bertha. Rudi niet best. Hij is eigenwijs. Zij krijgen hun aandeel ook.

8 Mei Dinsdag

V.E. dag. Eindelijk dan toch een einde aan de strijd in Europa. Ter kerke geweest. Kabinetsraad. Gerbrandy is naar Nederland en wij wachten af. - ’s Avonds met Huysmans en v.d. Reydt rondgewandeld. Merkwaardig rustig volk op zoo’n dag Weinig fantasie. De aanblik van het koninklijk paar op het balcon op Buckingham Palace ’s avonds 11. uur, hel verlicht, voor wel 100.000 toeschouwers op dezen dag - zóó geweldig voor het Britsche Imperium - greep mij wel aan. - Ik dacht vaak aan Maria en de kinderen.

9 Mei Woensdag

Per vliegtuig met Overste Silbiger naar Eindhoven. Snelle, mooie vlucht over Zuidrand Zeeuwsch-Vlaanderen. - Bezichtiging bureau Keuring Vrijwilligers Luchtmacht. Goed - eenvoudig. - Lunch aldaar met Overste Berdenius van Berl. en Maj. Kamphuis. - ’s Morgens op vliegveld Londen gesprek met Plesman. - Tegengestelde belangen. - Toen naar Beers. Allen thuis (behalve Rutger) vanwege V.E. dag. Heerlijk in Beers. Pracht weer, pracht natuur; alles mooi in ’t gezin. Was innerlijk blij en tevree. -

10 Mei.

Vergadering in Breda met Prins, Gen. Dijxhoorn, Gen. v. Voorst Evekink, Gen. v. Nijnatten. - Gerbrandy en enkele anderen over legerorganisatie enz …. Vruchtbaar. ’s Avonds weer laat in Beers. Tevoren gegeten in Bosch en Ven. Merkwaardige bijeenkomst van allerlei. - Gerbrandy, v. Boeijen, v.d. Tempel, Burger, Homan, Wyffels, Rutten enz….. Toch onjuist van die oud-Ministers om er te blijven profiteeren. - Hoorde v. Gerbrandy, dat er in Holland veel critiek was op Unie en daarom ook op mijn persoon.

11 Mei Vrijdag.

Ik vergat vorigen dag dat het Hemelvaart was. - Wat een verschil met vorig jaar. - Hoe moet dat toch O.L. Heer ik zie geen uitweg. Moet ik zooveel aan de wereld denken, dat ik U vergeet ? Ik wil het niet, maar daarmee zijt ge natuurlijk niet tevreden. Maak me maar gauw minister af. - Naar ’t Loo. Bespreking met Prins. Bij hem geluncht; daarna naar bespreking - Daar stond Lou Einthoven. Heerlijk weerzien. Ik vernam dat Schermerhorn al bij H.M. was ontboden. - Lou toestemming gegeven mijn naam onder manifest van Volksbeweging ondanks ik Minister. - Naar huis.

12 Mei. Zaterdag

Maria erge hoofdpijn. - Tilburg met Kaag, Louwes, Alberda, den Hollander, college. Zeer interessant. Positie besproken van M.G. - regeering, overgang nieuwe regeering, parlement enz. Daarna, Moeder, Rutger meegenomen naar Beers. – Toen buiten en laatste avond; helaas Maria erg ziek van hoofdpijn en vanwege haar in verwachting zijn, geen inspanning.

13 Mei.

Per vliegtuig naar Londen. – Goed zicht op Walcheren hetgeen geheel onder water. Generaals (Winkelman, v. Voorst) terug, maar niet gezien. Andere officieren aan Russische kant! - ’s Middags en ’s avonds uitwisseling van gedachten o.a. met Huysmans en Kaag. - Vrouw van Wyffels met 2 dochters in Londen. Arme man, hij is zijn kop kwijt.

14 Mei. Maandag

Veel gewerkt. Gesprek met v. Brink en Ds. van Dorp. ’s Avonds bij Frans Wyffels aan huis. Hij heeft zich in de mijnwerkers zaak vastgewerkt, geloof ik. Jammer van den kerel. Hij is niet in staat het te verwerken. Kaag verscheen met laatste berichten over V.M. en onrust in het Westen. Toch beter als regeering spoedig naar Nederland gaat. - Weinig overzichtelijk. -

15 Mei Dinsdag

Toestand was duister. - Kabinetszitting heel den dag, vooral over overgang kabinet naar Nederland. - ’s Middags was bespreking met Kruls. We zullen nu toch wel gaan. Gegeten met Kaag en v. Buuren.

16 Mei Woensdag

Veel geconfereerd en gewerkt. Allerlei klein goed afgedaan. Ga morgen goed aan het werk. - Enkele groote zaken aanpakken. - ’s Avonds met Huysmans en Speyart zitten praten. Mijn hemel wat maken de menschen het toch moeilijk onder elkaar. Altijd ruzie. Ik denk aan de verhalen van Maria over de broers in Deventer. Ook allemaal ruzie. In Nederland ook de eene beschuldiging tegen den andere. Boos stuk omdat er door de Regeering en V.M. met de Duitschers contact was over voeding en tegengaan van verwoesting in laatste dagen. Overal verwarring. Zien de Prins nu uit N.S. te krijgen, anders loopt het vast. Het kan nu Gen. v. Voorst terug is. Toch begrijp ik al die ruzie niet. Wat is toch de oorzaak. Allemaal erfzonde - Gebrek aan liefde? Ben ik beter? Laat ik me graag slachtofferen?

17 Mei Donderdag

’s Morgens rustig gewerkt. Om 12.30 in West Minster Kerk geweest, waar juist een dienst met Mgr. Griffin – Veel meisjes. Het was aangrijpend - ik weet niet waarom - ik voelde me even in de milde armen Gods en ik kon nauwelijks mijn tranen bedwingen. Het liet me niet los, en ik zag heel den dag mijn zondigheid, ik leed er onder, en zondigde toch. - Wat ben ik zwak. - ’s Avonds bij Rudi, die gelukkig veel beter was. Het gaat echt goed vooruit. Ik hoop dat hij er boven op komt. - Bertha gaf me een heel koffer weer mee. Zij is een goed mensch. - ’s Middags bezoek van Kol. Sas, attaché militaire in Berlijn in Mei ’40. Zeer interessant. -

18 Mei Vrijdag

Het is rustig vandaag. Het wordt hoog tijd, dat ik naar Nederland ga. Vooral omdat volgens ontvangen telegram iedereen bezig is. o.a. Rietveld met organ. van Dep. v. Oorlog. - Oppassen en ingrijpen. Het Kabinet is nu demissionair. - Het zal dus wel spoedig worden vervangen. Ik denk nog een maand. -

19 Mei.

Per vliegtuig naar Eindhoven en vandaar naar Gilze Ryen (over Tilburg). Moeder opgehaald in T. en toen naar Beers. Onderweg gesproken met P. Geloven alwaar gebiecht. -

20 Mei. Zondag

Pinksteren. 1e Communie van Jantje (tusschen ons in). Heer help dit kind ook door de wereld en vang het op in Uw armen in eeuwige Zaligheid. - Zeer veel bezoek. Hovell’s, Berry Vroom S.J., Pastoor, Sina, Nol en Marion, Jan Jurgens, en veel anderen. ’s Middags bracht de Beersche Harmonie serenade (ofschoon demissionair). Toppunt was dat Generaal Kruls in weiland van Hendrix landde hetgeen groote sensatie. Hij sprak mij over eenige zaken en ging toen verder. Interessant te landen op veld van nog geen 200 M. -

21 Mei Maandag

’s Morgens naar de Koningin. Zij sprak over eenige zaken van Departement. Helemaal niet over politiek. Er stormt nu veel tégen mij. Omdat ik Katholiek ben? Word ik in Christus vervolgd. - Dan zou het me een vreugde zijn. - Prinses sprak me over Roode Kruis. - Toen naar ’t Loo alwaar met Einthoven lang gesprek met den Prins. Vooral over zijn aftreden als B.N.S. (over eenige maanden). En over contra spionage. - Bij Prins gelogeerd.

22 Mei Dinsdag.

Per auto naar ’t Westen. Luce gezien (zeer goed). Breurs gezien erg vermagerd; ze hebben steun noodig. - Haag aangekomen. Zeer verwoest. Frans en Paula gezien; kinderen goed; zij zeer vermagerd; hebben zich als heiligen gedragen in hun werk van barmhartigheid. - Verder Gen. Dijxhoorn, Rietveld enz. besprekingen. Departement moet op orde gebracht worden. Er is veel personeel. -

23 Mei Woensdag.

Ministerraad met vertrouwensmannen. Vreemd dat menschen, die zóó tegen me zijn b.v. Bosch v. Ros. en Drees mij zóó tegemoet treden. - Gemeene politiek? – ’s Middags weer Ministerraad en algemeene Oorlogsvoering. – ’s Avonds bij Frans Houben, alwaar Pater v.d. Ven en Frans v.d. Ven. - 10 uur bij Kruls en Gerbrandy gesprek over contraspionage.

24 Mei. Donderdag.

Met Lou Einthoven naar A’dam. Hem gevraagd voor contra-spion.. Hij zal Koot vragen en de zaak op gang brengen. - Eerste vergadering “Volksbeweging”. Prachtig weerzien met Banning, Schermerhorn en veel andere vrienden, zoals Pompe, Schueren enz. - ’s Avonds terug.

Naar het eerste dagboek

Home