Voedsel achterhouden voor fuifjes van het personeel, sigaretten voor veel geld verkopen aan bewakers of mensen urenlang in de sneeuw zetten als straf. De situatie van Kamp Vught is vlak na de bevrijding betreurenswaardig, lezen we in stukken van Oud Illegale Werkers in Nederland. Nu voor het eerst openbaar.
impressie Kamp Vught
“Voor de Oud Illegale Werkers in ’t algemeen en voor de afdeeling Vught in ’t bijzonder is het probleem Kamp een precaire aangelegenheid”, staat er in de stukken die te vinden zijn in het archief van het Militair Gezag. En er volgt een opsomming aan zaken die niet goed gaan. Geïnterneerden worden door sommige mensen van de leiding voor straf kaal geschoren bijvoorbeeld. “Ik vond ’t temeer jammer en zeer ontactisch daar het hier een kerel betrof die werkelijk inziet dat hij verkeerde idealen heeft gevolgd (hij was 10 jaar princip NSB’er doch de laatste 2 jaren geen lid meer en hield bovendien joden in huis). Zo zijn er een groot aantal mensen kaal geschoren de laatste weken. Dit zijn zogenaamd zware jongens (Wie oordeelt hier?!!)”, schrijft A. Raaijmakers van de Gemeenschap Oud Illegale Werkers Nederland verontwaardigd.
Of SS’ers en Gestapo-medewerkers die weten te ontsnappen, of – heel opmerkelijk – gewoonweg ontslagen worden. “Eenige ontslagen hebben ook bij mij bevreemding gewekt, zoo werd op 9 maart 1945 ontslagen een zekere Hendrikus van der Plas, die volgens ons dossier bij de SS geweest en daarom in de strafbarak geplaatst was”, merkt kampcommandant, majoor L.B. Mennes, op.
Verzet tegen barbarij
Opvallend is dat juist de Oud Illegale Werkers – die nog zeer recent hun eigen leven (en dat van hun familie) in de waagschaal hebben gelegd – hameren op een correcte behandeling van de geïnterneerden. “Immers, ons verzet tegen het nazidom is mede een verzet tegen alle barbarij, een opkomen voor waarachtige cultuur, die eenvoudig niet bestaanbaar is waar het woord en begrip en de daad van ‘barmhartigheid’ verdwenen zijn, welke cultuur haar vuurproef doorstaat in de houding tegenover volksvijandige en nationaal gevaarlijke elementen als NSB’ers, karakterloze van twee-wallen-eters, op laag gewin beluste collaborateurs. Wij verafschuwen de houding dezer groepen omdat zij de eer van ons Nederlandse volk aanrandden, onze vlag bevlekten. De wijze van behandelen dezer lieden zal de eer van onze volksbeschaving moeten verhogen.”
De commissie van Oud Ilegale Werkers wijst op de bedenkelijke bewaking, met gebrek aan discipline, die profiteert en misbruik maakt van hun machtspositie. “Van dergelijke misstanden is de bewaking bijna doorwoekerd.” Tegelijkertijd wijst zij op het gevaar daarvan. “Men vergete niet dat onder de NSB’ers in het kamp mannen en vrouwen zijn bezield met een duivelachtige fanatisme. Ontvluchtingen komen meermalen voor. Complottering is bij de huidige kamptoestand de meest eenvoudige zaak. Ontvluchte NSB-fanatici hebben ongetwijfeld hun relaties buiten het kamp, en door de linies heenkomen, gezien oa de trage en onvoldoende zuiveringsactie.”
Ook gebeurt er niets op het gebied van voorlichting. “Thans wordt verbittering en lamlendigheid aangekweekt. Het onderlinge gekanker verpest de mentaliteit nog meer dan het nationaal-socialisme de geesten verwoestte.” En dan is er nog de zwarte handel: geinterneerden weten voor woekerprijzen sigaretten te verkopen – zelfs aan bewakers. “Alweer: tekort bij de leiding, gebrek aan selectie en scholing der bewakers! Het is verder een belediging voor ons volk dat het Vugtse kamp onder Nederlandse leiding berucht blijft oa door de verwaarlozing van zieken en geslachtsziekten.”
Uren in de sneeuw
De Oud Illegale Werkers zien dat ‘de slapheid van de hoofdleiding’ vooral komt omdat de verantwoordelijkheid ligt in handen is van een 21-jarige jongeman. “Energiek maar voor deze taak ten enenmale onbekwaam. Is te jong om zonder voldoende controle te werken.” Dat in combinatie met de zware straffen die de ‘sociaal-verzorgster’ oplegt. Soms moet de hele barak uren in de sneeuw staan. Twee zuigelingen zijn onder haar toezicht in zeer ernstige toestand – na aandringen van de kamparts - in het ziekenhuis opgenomen. “Haar hele levenshouding maakt haar positie tot een aanfluiting. Het is voor een buitenstaander eenvoudig onbegrijpelijke dat zulk een persoon op deze plaats is gekomen en gehandhaafd wordt.”
Een andere belangrijke fout die de commissie ziet: het gebrek arbeid voor de geïnterneerden te organiseren. “In en buiten het kamp is werk in overvloed: wegenonderhoud, puin ruimen, brandhout hakken. Wat zien we nu? Geslenter door het kamp, onderling gekanker, opruiing door de principiele NSB‘ers. Vanaf januari 1943 af was Vught het symbool van barbarij en onmenselijkheid, een der donkerste plekken in het zonder-register van het nazidom waar de galg en bloedplekken in het crematorium getuigden van benedenmenselijke ontaarding. De geest van cultuur, organisatie, de combinatie van de meest strenge gerechtigheid en de meest vastberaden wijsheid had in de plaats moeten komen.”
Hoe diep de ergernis zit, blijkt uit de afsluiting van de brief. “Daarom vragen wij, OIW’ers: grijp in! Snijd deze rotte toestand uit! Hier is diepgeworteld onkruid uit te roeien en te vernietigen. Ons volk roept om genezing van deze ziekte. Waar laten de beste chirurgen deze ziekte behandelen!”
