Waakzaam en Dienstbaar: Aanpassingsprocessen binnen de Osse politie, 1930-1989
‘De politie is je beste vriend’. Dit was tot voorkort de slogan van de Nederlandse politie. Tegelijkertijd treedt de politie soms op tegen burgers, bijvoorbeeld door geweld toe te passen. De politie opereert in feite in het krachtenveld tussen overheid en burgers en heeft daarbij te maken met een eeuwige spanning tussen het handhaven van openbare orde en het beschermen van burgers. Hierdoor ontstaan regelmatig botsingen tussen maatschappelijke verwachtingen en de politiepraktijk. De manier waarop de politie hierop gereageerd heeft, staat centraal in Laura's onderzoek.
De Brabantse gemeente Oss is vanwege het omvangrijke materiaal beschikbaar bij het BHIC bij uitstek geschikt, aldus Laura, om deze aanpassingsprocessen op regionaal niveau te bestuderen. Bovendien kent Oss historisch gezien een bijzondere politiecontext met de extreme criminaliteit en de Affaire-Oss in de jaren ’30.
Politionele kernwaarden zoals ordehandhaving, onpartijdigheid, neutraliteit en proportioneel geweldsgebruik zijn gedurende de hele twintigste eeuw hetzelfde gebleven. Publieke verwachtingen ten aanzien van verantwoording, transparantie en maatschappelijke vertegenwoordiging zijn in de loop der tijd echter sterk veranderd. Druk van burgers, media en overheden leidde op verschillende momenten tot herstructurering van de organisatie en invoering van nieuwe werkwijzen. Hoe deze aanpassingsprocessen in zijn werk gingen en waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt op korpsniveau is vanwege het gesloten karakter van de politie echter tot op heden onzichtbaar.
Deze veranderingen kunnen voor de Osse politie zichtbaar gemaakt worden door systematisch twee soorten bronnen te bestuderen: instructies en politierapporten welke bewaard zijn gebleven in de collectie van het BHIC (archiefnrs. 7366 en 7367). Instructies van de Osse politieleiding tonen het kader waarbinnen politiemensen moesten opereren. Politierapporten tonen de dagelijkse uitvoering hiervan op het individuele agentniveau. Door deze bronnen over tijd en voor een drietal thema’s te bestuderen, worden aanpassingsprocessen zichtbaar. Verklaringen voor hoe en waarom de Osse politie zich aanpaste (of niet) worden gevonden in aanvullend materiaal zoals interne communicatie, opleidingsmateriaal, wervingscampagnes, klachten, tuchtprocedures en oral history via het Samenwerkingsverband Politiesenioren en lokale contacten.
Aanpassingsprocessen bij het Osse politiekorps worden bestudeerd aan de hand van drie thema’s:
- Inclusie en diversiteit: de politie als afspiegeling van de samenleving. Vanaf de jaren ’40 werd de vertegenwoordiging van mensen uit verschillende sociale klassen, vrouwen, religieuze minderheden, mensen met een migratieachtergrond en LHBT’ers steeds belangrijker. Hoe is de politie in het katholieke en industriële Oss hiermee omgegaan?
- De politieagent als ambtenaar en burger: plicht tegenover burgerschap. Tijdens de dienst moet een politieagent neutraal zijn, maar wat gebeurt er wanneer professionele regels botsen met persoonlijke, politieke of religieuze overtuigingen? De naoorlogse politiezuiveringen zijn hier een voorbeeld van, maar ver- en ontzuiling en optreden tegen demonstraties en ordeverstoringen in de jaren ’60, ’70 en ’80 ook.
- Interactie met burgers: vanaf de jaren ’60 zijn burgers ander, minder autoritair, gedrag gaan verwachten van de politie, bijvoorbeeld ten aanzien van de omgang met verdachten, de toepassing van geweld en etnisch profileren. Wat voor aanpassingen werden gedaan en welke nieuwe praktijken werden geïntroduceerd in een middelgrote stad als Oss?
In Laura's onderzoek staan de interne werking, de overwegingen van lokale politieagenten en de praktijk van doing policing centraal. Dit is waardevol, omdat in de publieke opinie en historiografie de politie vaak wordt gezien als louter uitvoerder van overheidsbeleid zonder eigen agency. Hoe deze aanpassingsprocessen verliepen en waarom ze zo zijn gelopen, draagt dus in belangrijke mate bij aan ons begrip van hoe de politie nu eigenlijk functioneert en geeft specifiek inzicht in hoe dit op lokaal niveau plaatsvond in de bijzondere Osse politiecontext.
Eindproducten
Waakzaam en Dienstbaar (onderzoeksverslag op website BHIC)
Eindpresentatie, 21 sept. 2023 (PowerPoint)
Eindpresentatie, 21 sept. 2023 (geluidsopname)
Artikel Brabants Dagblad, 6 sept. 2023
Artikelen op website BHIC:
Weigering en gewetensbezwaren tijdens de bezetting
De eerste vrouwelijke agenten
Invoering van de wijkagent
