Ten zuidoosten van Bergen op Zoom ligt de buurtschap Heimolen. Willem Kruf vertelt waarom het gehucht zo heet en verhaalt de geschiedenis van het gebied.
Geografische, bestuurlijke historie
Tot eind 18e eeuw werd het gebied bestuurd door de adel, de laatste in het rijtje van keizer, koning, stadhouder, hertog, markgraaf en graaf is de markies van Bergen op Zoom. Tot 1810 behoort het werkgebied tot de heerlijkheid Zuidgeest en een klein gedeelte tot de heerlijkheid Borgvliet, de grens tussen de heerlijkheden wordt gevormd door de Molenbeek en de Huijbergsebaan. In dat jaar wordt Borgvliet aan Bergen op Zoom en de Zuidgeest aan Woensdrecht toegevoegd. Per 1 januari 1997 wordt het gebied van de Zuidgeest grotendeels aan Bergen op Zoom toegevoegd. Vermeldenswaard is ook dat het gebied Borgvliet, Molenbeek, Heimolen, Zuidgeest, Geestakkers, Hildernisse, De Duintjes en Lindonk behoort tot de in 1864 gestichte RK-parochie Antonius Abt te Nieuw-Borgvliet (gemeente Bergen op Zoom). Ook de kinderen uit dat gebied gaan daar naar school. In het gebied ligt de camping Uit en Thuis en is de stichting “Buurtschap Heimolen” actief voor de belangen van de inwoners.
Vanwaar komt de naam Heimolen?
Open standerdmolen (Bron: collectie Vereniging Hollandsche Molen)
De markiezin van Bergen op Zoom laat in 1649 een windmolen van het type open standerdmolen bouwen op een heideveld aan de Huijbergsebaan tegen de grens van het heerlijkheden Borgvliet en Zuidgeest. De molen staat in Borgvliet en de molenaarswoning in de Zuidgeest. De molen brandde af in 1675, maar is herbouwd. Hij staat nabij de bron van de oudere Molenbeek. De afbeelding geeft een realistische indruk van de oude situatie.
Landmeter H. Adan gebruikt op zijn kaart van de heerlijkheid Borgvliet, datering 1751, al de naam Heymolen. Op een andere kaart is ook een molenven ingetekend waarvan het water naar de Molenbeek loopt. De lijn met punten en streepjes op de kaart, beginnend bij de Huijbergsebaan is de Molenbeek.
Bron: H. Adan, 1770. BHIC nr. 577-000035
De molen was een banmolen voor de bewoners van Zuidgeest, Borgvliet en Woensdrecht. Zij moeten hun koren laten malen op die molen en dat brengt geld voor de markiezin of markies op. Hij heeft als zodanig dienst gedaan tot 1792. Toen werd het systeem van banmolens, alsmede het feodale stelsel, afgeschaft en de molen raakt geleidelijk in verval. In 1880 wordt hij getroffen door een onweer. Daarna kopen in 1884 twee molenaars op Nieuw-Borgvliet de molen. Zij willen aanvankelijk de standerdmolen herbouwen op dat nieuwe dorp. Maar de herbouw daar krijgt in 1890 vorm in een stenen bergmolen. De molen staat aan Oude Huijbergsebaan op Nieuw-Borgvliet en krijgt de naam “Twee vrienden”.
In de molen zijn houten onderdelen van de oude heimolen verwerkt.
Eerdere watermolen
Volgens het boek Woensdrecht en Hoogerheide, de geschiedenis van een historische tweeling, zou blijkens een document van 1287 nabij landgoed Groot Molenbeek een watermolen hebben staan. Vandaar de naam van de beek. De naam komt als Molenbeeksche vliet terug op een kaart van 1611 die Steven Jan Symons in opdracht van de markies van Bergen op Zoom maakt. Het betreft een opmeting gedaan van de Oostmoer, de latere Augustapolder.
Bron: kaart Steven Jan Symons. West-Brabants Archief
Overigens ligt dicht bij de Molenbeek een herberg.
Bevolkingsgroei van het gebied
Rond 1800 is het gebied heel dun bevolkt, hier en daar een boerderij, een herberg en een huis. Verder veel bos en heide, maar ook akkers. Om een beeld te vormen het gebied van de Molenbeek en Heimolen op tekening van landmeter H. Adan rond 1740 – 1770.
Bron: Kaart H. Adan, 1770. West-Brabants Archief
Door de groei van de bevolking wordt het gebied steeds meer bewoond. Maar in de omgeving komen ook buitenverblijven. Onder de situatie van het zelfde gebied op Topotijdreis rond 1940: de rode stipjes zijn huizen.
Bron: Topotijdreis
Inmiddels loopt tussen Klein Molenbeek en Groot Molenbeek de autoweg A58 naar Zeeland. In het landschap van de Heimolen is nog steeds herkenbaar het gebied op de foto’s in bijgaand verhaal.
