Piet Bosschenaar was het pseudoniem van Petrus Johannes van Rooij (’s-Hertogenbosch, 4 januari 1865 – ’s-Hertogenbosch, 14 december 1941). Hij was goudsmid gedurende zijn werkzame leven. Maar hij schetste in zijn artikelen ook een mooi beeld van Den Bosch in de jaren 1870 en van de teloorgang van de Bossche goud- en zilverindustrie.
In Augustus 1872 is er in de Vughterheide een kamp geweest voor schutterijen met daaraan verbonden schietwedstrijden.
Groepsfoto van de schutterij tijdens de schuttersfeesten op de Vughtse Hei, c. 1875 (foto: Pierre Weijnen. Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch, fotonummer 0057812.)
Koning Willem III (foto: R. Severin. Bron: BHIC, fotonummer 1232-233-002)
Ik zie nog Koning Willem III met gevolg over de wal (thans Parklaan) er naar toe rijden. Flink postuur met korte grijze baard en in generaalsuniform, althans in die geest.
In de namiddag toen de uitslagen bekend waren, heeft de Koning, die zelf een liefhebber en goed schutter was, op zeker ogenblik spontaan zijn grote zilveren veldfles afgedaan (een prachtstuk, en voorzien van Koninklijke ?) en die beschikbaar gesteld als extra prijs, voor een kamp van tien schot, onder de eerste prijswinners; die is gewonnen door de onderadjudant Scholte van de Bossche schutterij, die daar en terecht, zijn hele leven zeer trots op was (ik heb ze honderd maal gezien en in handen gehad) en zal wel een familiestuk zijn.
1873 Atjeh overwonnen
Dat is ook hier een feest geworden. In de voormiddag begonnen plotseling de klokken van Stadhuis en alle Kerken te luiden en kregen we vrij van school. Muziek op de Markt en Parade. Voor alle boekwinkels grote platen, met de bestorming van de Kraton onder Generaal van Swieten. En op de kermissen dat jaar hebben we er in de kijkkasten en op de grote geschilderde tentdoeken daar voor dan vergaapt.
Generaal Jan van Swieten (bron: Wikimedia Commons. Publiek domein)
Ik spreek hier van de Bossche ‘Kermissen’, omdat toen tweemaal per jaar kermis was. Een in Juni en begon de Zondag voor St Jan, en dus de oude bekende beroemde Bossche St. Jansmarkt altijd in de Kermisweek viel; in alle herbergen - het geus scheuleke Nieuwstraat, de Engelsman Kruisstraat, Stoomboot Julia van Nunen van Thuil op het Kanaal - en in alle beugelbanen gedanst werd, en van ’s morgens 4 uur reeds, alles huiskarren en boeren, burgers en buitenlui, de stad binnen kwamen. Een bijzondere een buitengewoon drukke dag dus in de Kermisweek.
Maar ook met St. Nicolaas was ’t hier Kermis. En, waar dat nergens was, hier dus ook enig, was dat een zeer drukke kermis ook, eigenaardig, en dik onder de sneeuw, maar toch kwam alles hierheen om dat nog waar te nemen, daar als gezegd dat alleen in Den Bosch was, en daarmee en daardoor dan ook veel kermisvolk hier overwinterde.
Daar was ook de bestorming van de Kraton dus eerst goed en groot en in al zijn geuren en kleuren te zien. Vooral toen op die kermis een tent met de zogenaamde ‘onverbrandbare man’ stond, waarvoor op het podium twee grote en gloeiende kachels stonden om de ijzers gloeiende te maken die de man over naakte armen en benen, zijn tong enz. streek zonder blijkbaar zich te deren, en iedereen zich daar gratis lekker kon warmen.
Koloniale troepen in Atjeh, c. 1873 (Bron: Nationaal Archief)
Een mooi souvenir van zo’n St. Nicolaaskermis is ook nog geweest, een groot beestenspel met wilde dieren, dat stond op de markt, hoek Hinthamerstraat. Die lui hadden het erg slapjes gehad en konden hun staangeld niet betalen. Blijkbaar gebeurde dat toen nog tijdens en na de kermis als de mensen wat verdiend hadden. Te goeder trouw dus wat ‘toen’ kon. Nu zullen ze wel vooruit moeten betalen.
Zoals gezegd, ze konden niet betalen. Er werd beslag gelegd en mochten dus niet opbreken en vertrekken. Om nu toch hun goede wil te tonen, gaf de Directie ook toen nog elke avond goedkope voorstellingen, waarbij dan iedere bezoeker nog gratisch een lot kreeg, en een leeuw, tijger of panter verloot werd onder de voorstelling. De ‘gelukkige’ werd dan verzocht om mee naar de kooien te gaan en de prijs ‘het beestje’ in ontvangst te nemen, waar natuurlijk niemand lust in had en heeft men, ten einde raad, daar ook het Stadsbestuur geen leeuw of tijger in betaling wilde nemen, de lui met de tent – die ondertussen heel dik was ondergesneeuwd – maar laten vertrekken.
1873 De Piusfeesten*)
Paus Pius IX (bron: BHIC, fotonummer 1910-000934)
Zoals reeds gezegd konden hier de Protestanten en Roomsen maar vrij moeilijk door een deur binnen. Op die kinderleeftijd begrijpt men natuurlijk van zulke problemen niets, maar op ons kinderverstand maakte het de indruk of wij niet zoveel van Koning en Vorstelijk huis hielden. In een woord, niet zo’n goede vaderlanders waren als de Protestanten.
Niets was dus meer natuurlijk dan toen onze Paus Pius IX 25 jaar paus was, heel de stad, die toch voor 9/10 Rooms was, zijn beste beentje voor zette, en groot en klein, arm en rijk dat feest nu eens met alle mogelijke luister wilde vieren.
Zoals gezegd toen te doen gebruikelijk was, was de gewone versiering langs de stoepen mastenboompjes en slingers van gekleurd papier en vetpotjes, maar toen vooral wilde den Bosch meer bijzonder als Roomse stad uitblinken,en was dan ook alles in mast en verlichting, in feestdos, want als reeds gezegd, waren stoepen en goten daarlangs alles ‘persoonlijk eigendom’de beschikking daarover en versiering daarvan kon niemand beletten.
Het heeft wel acht dagen geduurd, en herinner mij nog levendig als kind toch zulke mooie transparanten met spreukjes uit die tijd vooral de z.g. volksbuurten waren enig, op de Vuchterdijk. B .v.:
Bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant, 29 mei 1877
Wij zitten hier achter op een poortje, En, al hebben wij geen ‘oortje’**) Toch lumineren, dat is onze plicht, Al zitten we nu ook achter zonder licht.
Of in de Tolbrugstraat, een groot transparant, hel verlicht en waarop met grote letters:
Al ben ik jood, al ben ik smaus, Toch illumineer voor de Paus
Zo was de stad vol, en vooral groot feest in alle kerken en in de Kruiskerk – toen die nog mooi was - stond op dat grote mooie koor en grote schare zangers, en hoor ik nog de machtig mooie stem van onze gevierde beroemde Bossche Bariton: Willem Dekkers:
Opperherder, Paus en Koning, Zo schonk God U reeds beloning, Enz.
*) Mogelijk vergist de auteur zich in het jaar. Giovanni Maria Mastai-Ferretti werd in 1846 tot paus gekozen, waarbij hij de naam Pius IX aannam. Een 25-jarig jubileum zou dus in 1871 moeten hebben plaatsgevonden. Zijn 50-jarig priesterschap viel in het jaar 1869. In juni 1877 werd er een jubelfeest voor de paus gehouden. Toen was het 50 jaar geleden dat hij aartsbisschop van Spoleto werd. Ter gelegenheid van dat laatste feest (21 mei -3 juni 1877) is een advertentie voor illuminatiemateriaal gevonden.
**) Een oortje was een muntstukje. Vier oortjes waren een stuiver waard. Het oortje is begin 19e eeuw afgeschaft (bron: Wikipedia).
