Een bijzonder stuk van een bijzondere broederschap.
De wapenkaart
In de late middeleeuwen telde de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap van 's-Hertogenbosch tienduizenden leden, van heinde en verre. Het ledenaantal liep in de zestiende eeuw snel terug. Een kleine groep van gezworen leden en zwanenbroeders bleef over, vooraanstaande personen uit de stad en de wijde omgeving, die zich bezighielden met de verering van Maria, maar die natuurlijk ook van de gezamenlijke maaltijden en van de bijeenkomsten in de Broederschapskapel in de Sint-Jan gebruik maakten om - zoals we dat tegenwoordig zouden zeggen - te netwerken.
Na de val of verovering van 's-Hertogenbosch in 1629 waren openlijke uitingen van het rooms-katholieke geloof in de stad verboden. Het lot van de Broederschap hing aan een zijden draadje, totdat er redding kwam uit onverwachtse hoek: enkele protestantse notabelen, onder wie de gouverneur van de stad, gaven te kennen lid te willen worden. Vanaf 1642 bestond de Broederschap uit achttien katholieke en achttien protestantse leden en stond de toenadering tussen katholieken en protestanten voortaan centraal.
Een paar leden
Hier zien we kaart met wapenschilden van de leden van de Broederschap uit 1742 in ’s-Hertogenbosch. De kaart is door de eeuwen heen wat vergeeld, maar dat geeft niets. Het laat een mooi stuk verleden zien.
Het wapenschild dat Steven Johan van den Velde gezegd Honselaer maakte. Klik voor een vergroting
Anoniem portret van Jan Verster (collectie RKD 29997)
Er zitten een aantal interessante heren tussen. Zoals de geboren en getogen Bosschenaar Jan (Johan) Louis Verster (1697-1752. Zijn vader, Abraham Verster zat ook in de Broederschap. Jan Louis was een bekende Bosschenaar en werkzaam als onder andere notaris, procureur en schepen. Hij werd op 29 juni 1735 lid van het genootschap. Zijn vrouw heette Catharina Gast (1689-1753), een dochter van een wijnkoopman. Jan en Catharina waren reformatorisch. Van beide is een portret bewaard gebleven. Johan kijkt tevreden glimlachend. Catharina ziet er weldoorvoed uit.
Anoniem portret van Catharina Gast (collectie RKD 48534)
Een andere naam die prijkt op de wapenschildkaart prijkt is die van Steven Johan van den Velde gezegd Honselaer (1676-1743), die op 23 juli 1721 als Broeder werd toegelaten. Hij staat in de geschiedenisboeken genoteerd als ongetrouwd. Op de dag dat hij Anna Catharina Lokman wilde trouwen trok zij zich terug, waarna hij haar aanklaagde. Hij studeerde in Leuven. Hij is ook de maker van deze wapenkaart.
Enkele vragen: 'tienduizenden leden', is dat niet wat overdreven? Tenzij je alle leden door de eeuwen heen bij elkaar optelt.
En wat zijn 'zwanenbroeders'?
En als ik het goed heb staan op het wapenschild van de gereformeerde heer van Kinschot (5e in de onderste rij) twee vliegen. Dat lijkt een weinig 'nobel' of 'deftig' symbool - is daar een verklaring voor?
En als ik me tenslotte een pedanterietje mag veroorloven: volgens het Groene Boekje is het niet 'het Broederschap' maar 'de Broederschap'.
Ester Smit
bhiczei op 13 december 2022 om 13:34
Hartelijk dank voor uw reactie. Allereerst hebben we het broederschap aangepast in de broederschap. Hieronder in het kort een antwoord op uw vragen. In het blad De Scelle (2007) staat een heel interessant artikel over de broederschap en hoe men het onderzoek ervan heeft aangepakt. De onderzoekers zagen kans meer dan 40.000 namen van verschillende leden te achterhalen. Het jaar 1496 was het topjaar met 994 nieuwe inschrijvingen. In dat artikel wordt bovendien (op goede gronden) gesteld dat de broederschap op haar hoogtepunt begin zestiende eeuw bijna 14.000 leden telde.
Dit brengt ons bij uw volgende vraag, over de zwanenbroeders. Kort gezegd bestond de broederschap uit gezworen leden, mannen en vrouwen die een eed hadden gezworen en de statuten volgden, daarnaast bestond de vereniging uit gewone leden, zij die lid waren zich en zich niet aan de statuten hoefden te houden en de tenslotte de zwanenbroeders. Dit was een groep leden die na de vijftiende eeuw ontstond. Een erelidmaatschap die alleen een klein groepje ten deel viel, nadat zij voor de jaarlijkse maaltijd een of meer zwanen hadden geschonken, om op te eten. Tot deze leden behoorde ook Willem van Oranje. Deze driedeling bleef bestaan tot 1642.
Vroeger had iedereen een wapen of (handels)merkteken. Op deze kaart zien we de wapenschilden van een aantal families. Meestal verwezen de figuren naar de naam of naar een plek. Soms waren dit herten, of een ooievaar of een klaver en in dit geval een vlieg. Misschien in onze beleving niet chique, maar misschien had het een betekenis voor die familie.
Hartelijke groeten,
Ester Smit
