‘Henri zag tien menschen tegen een muur staan op het fabrieksterrein en hoorde even later het salvo’, schreef een Eindhovense vrouw over de executie van zeven opgepakte mensen. Dit was de wraak van nazi’s op de werkweigering van Brabantse arbeiders tijdens de April-meistaking in 1943.
Er hoeft er maar een te beginnen; de april-meistaking 1943. www.petrawolthuis.info
April 1943 komen tienduizenden Nederlanders in verzet tegen de bezetter door massaal het werk neer te leggen. Deze grote landelijke staking begint op 29 april 1943 bij machinefabriek Stork in Hengelo en al snel volgt de rest van Nederland.
Grootste verzet
Zo ook in Brabant. Bedrijven in Best, Breda, Helmond, Valkenswaard en Mill gaan plat. Machines gaan uit en arbeiders lopen de poort uit. En hun leidinggevenden staan pal achter de stakers. Het grootste verzet vindt plaats in Eindhoven. Achttienduizend arbeiders van Philips weigeren door te werken. En dat was niet ongevaarlijk. Tijdens de staking stond het bedrijf onder Duitse controle. De sicherheitsdienst heeft namelijk een kantoorruimte in het Philipsgebouw.
Op de eerste stakingsdag gaan de werknemers van Philips over tot een sitdown-actie. De Eindhovenaren die niet staken, rijden provocerend in open vrachtwagens met Nederlandse vlaggen door de stad. De euforie in de stad is groot.
Kort daarna komen de eerste berichten uit Noord-Nederland dat de Duitsers meedogenloos reageren op de stakingen in het land. Toevallige passanten worden standrechtelijk geëxecuteerd. Brabantse leidinggevenden roepen daarom iedereen op om weer aan het werk te gaan. Zij willen niet dat er ook in Brabant doden zullen vallen. Deze oproep heeft slechts gedeeltelijk effect.
Wraak
Op 3 mei 1943 gaan de fabrieken in Brabant weer open en Duitsers controleren of iedereen daadwerkelijk present is. Dat blijkt echter niet het geval te zijn. Bij Philips en bij Bata schoenenfabriek in Best, weigeren veel arbeiders het werk te hervatten. Zij leggen zich er niet bij neer dat de staking voorbij is, dat alles voor niets is geweest. De Duitsers nemen dit niet lichtvaardig op. Als wraak rijden ze in overvalwagens door de straten van Eindhoven en arresteren tientallen voorbijgangers. Van die groep mensen worden er zeven (waaronder vier Philipsmedewerkers) geëxecuteerd op de fabrieksbinnenplaats van Philips; precies op het moment dat de arbeiders hun werkplaatsen verlaten en alles kunnen zien. Zij willen hiermee een duidelijk signaal afgeven dat er met de nazi’s niet te spotten valt.
A.M. Lelyveld-Vastenouw, een 29-jarige vrouw van een Philipsingenieur uit Eindhoven, schrijft in haar dagboek:
‘Henri zag tien menschen tegen een muur staan op het fabrieksterrein en hoorde even later het salvo. Hij liep met zijn ster maar gauw door. De mof aan de poort zei: “Die ersten Toten!”’ (Bron: NIOD)
Daarnaast worden vier Philipsdirecteuren (waaronder Ingenieur Frits Philips) gearresteerd en vastgehouden in seminarie Beekvliet in Sint Michielsgestel (een dependance van Kamp Vught). Alle vier overleven de gevangenschap en de oorlog.
Als de oorlog is afgelopen
Als de oorlog in Nederland op 5 mei 1945 eindelijk eindigt, is de staking niet voor iedereen afgelopen. Van de bijna tweehonderd doodgeschoten Nederlanders tijdens de April-meistaking, liggen honderd lichamen op een onbekende plek begraven. Veel slachtoffers zijn vermist omdat de Duitsers met opzet de locaties van de executies en (massa)graven verzwijgen voor de nabestaanden. Rauter heeft de Ordepolitie (belast met het voltrekken van de vonnissen) het bevel gegeven om de executielocaties geheim te houden. Hij wil namelijk niet dat de graven bedevaartplekken of verzamelplaatsen voor het verzet worden. Daarnaast vreest hij wraak van de omgeving. Rauter wil bovendien koste wat het kost voorkomen dat slachtoffers martelaars of helden worden.
En alsof dat nog niet genoeg is, verbiedt Rauter ook uitvaartdiensten, het plaatsen van overlijdensadvertenties en het leggen van bloemen voor de gedode burgers. Portier J.M. de Bruin, werkzaam bij Philips in Eindhoven, ziet hoe na de executie de lichamen van de zeven op het fabrieksterrein tot ‘ s avonds laat blijven liggen. Als de overledenen eindelijk weggehaald zijn, leggen mensen bloemen op die plek. Maar de bewaking aan de poort beveelt om die bloemen direct te verwijderen. Uiteindelijk vinden tijdens de April-meistakingen elf Brabanders de dood door executies, rondvliegende kogels of als gevolg van ontberingen tijdens gevangenschap. Op de plek van het voormalige Philipsterrein staat een bronzen beeld van een man die op een laken ligt. Op de muur onder het beeld staan de namen van de zeven slachtoffers die op het Philipsterrein zijn geëxecuteerd.
Meer over de achtergronden, over het ontstaan, de verspreiding en de gevolgen van het grootste verzet in Nederland tijdens WOII is te vinden in het boek Er hoeft er maar een te beginnen; de april-meistaking 1943.
