Palmtakken

Maar buxus heeft niets met palmen te maken. Nadat de buxusmot in Europa geïntroduceerd werd via verpakkingshout van natuursteen uit Azië, had die zich in 2018 al over heel Europa verspreid. We moeten dus zien of de buxus niet zeer schaars wordt. Maar in mijn jeugd was hij dat nog niet.

Vóór Palmzondag ging mijn vader, tuinman bij de zusters in Berkel, naar buurman Piet Smeijers. Piet had een geweldige buxusheester en daar mochten de zusters wel wat van hebben. In Berkel hoefden de parochie en de zusters dus niet op te roepen om palmtakken in te leveren.

In de kerk wordt Palmzondag vanouds gevierd met de zegening van palmtakken aan het begin van de H. Mis. Bij ons zijn die ‘palmtakken’ bijna altijd buxustakjes. Bij het begin van de misviering zegent de priester de takken met wijwater. Na de zegening volgt dan een processie met gezangen die herinneren aan het volk dat "Hosanna" riep en Jezus met gejuich in Jeruzalem binnenhaalde.

Na Palmzondag werden de palmtakjes niet weggedaan. Ze werden onder meer gebruikt om wijwater mee te sprenkelen, bij onweer bijvoorbeeld of als iemand “bediend” werd. Maar ook op de “kruisdagen”. In de katholieke kerk zijn de kruisdagen de maandag, dinsdag en woensdag voor Hemelvaartsdag. Deze dagen vormen samen met 25 april, het feest van de Evangelist Marcus dagen waarop men met een bidprocessie en litanie smeekt om zegen over de vruchten van de aarde.

Tijdens die kruisdagen werden er processies door de velden gehouden en nog niet eens zo heel lang geleden ging elke boer op palmzondag de rogge in het veld “palmen”.

Daarbij werden in wijwater gedoopte palmtakjes (feitelijk dus buxustakjes) in een hoek van de akker in de grond gezet. De akker werd daarmee gewijde grond en de oogst zou daardoor beschermd worden. Bij de zusters ging de processie door de kloostertuin. En op de hoeken van akkers stak mijn vader dan een palmtakje in de grond.

Op Aswoensdag laten rooms-katholieken en sommige protestantse gelovigen in de kerk een kruis met as op hun voorhoofd tekenen, het zogenoemde askruisje. Terwijl de priester het askruisje zette, sprak hij tegen iedere gelovige afzonderlijk: "Gedenk, mens, dat je stof bent en tot stof zult wederkeren" (in het Latijn: Memento, homo, quod pulvis es, et in pulverem reverteris). Deze tekst is gebaseerd op het vonnis dat God na de zondeval over de mensheid uitsprak (Genesis 3:19).

Voor de as werden de palmtakken (buxustakken) verbrand, die het afgelopen jaar gebruikt waren voor de viering van Palmpasen op Palmzondag. Het kleine ritueel wordt uitgevoerd ter bezinning en als uiting van boetvaardigheid. In die zin is het een voorbereiding op Goede Vrijdag en Pasen.

Foto's:
Buxusmot. Wikimedia, door Qflieger (CC BY-SA 3.0).
Palmwijding Sint Katelijne. door © H.F.E. Vermeir, 2014.
Roggepalmen in Uden, foto © Rini de Groot, 1957.