In het verhaal Een schuur op karrenwielen werd een schuur compleet verplaatst. In tegenstelling hiervan werd aan de Kerkstraat van Berkel- Enschot een vierhonderd jaar oude Tiendschuur gedemonteerd en opgericht op buurtschap Aarle in Best.
Vroeger werden in deze streek de daken van boerderijen met roggestro gedekt en waren de buitenwanden van schuren van gevlochten wilgentenen, materialen uit de directe omgeving. Op het vlechtwerk werd daarna een mengsel van leem aangebracht, daarmee werd het winddicht. Het was eenvoudig te herstellen of te vernieuwen.
Nadat de rietdekker met het dak van de Tiend- of Vlaamse schuur klaar was volgde de taak voor enkele vrijwilligers: 5 vakken, totaal 12 M², aan de voorzijde te dichten met vlechtwerk van wilgentenen. Horizontaal werden de vakken voorzien van 3 cm dikke takken en daartussen verticaal dunnere twijgen gevlochten afkomstig van de in het najaar geknotte wilgen. Later werd op het vlechtwerk, een mengsel van leem, zand en gehakt stro vermengd met water en tot een dikte van 15 cm aangebracht. Het stro in de mix vormt de wapening. Een oude techniek, ook hier is het ‘vakken vullen’, maar tijdrovender dan in de supermarkt. Leem was vroeger het voor de hand liggende bouwmateriaal, maar het is erosiegevoelig. Daarom heeft de buitenwand voor het hemelwater een grote overstek nodig. De stalvloer werd ook met leem uitgevoerd om hoefziekte van het vee te voorkomen. Denk hierbij aan modderbaden, reinigend en ontsmettend.
Bij het lemen van het vlechtwerk, ook wel ‘vitsel- of fitselstek’ genoemd, neemt men een handvol van het mengsel, kneedt het zodat het luchtig wordt om het daarna stevig in de vlechtwand te drukken. Men werkt van onderen naar boven, nadat een vak bedekt is wordt aan de achterzijde, zo'n zelfde leemlaag tegen de zojuist aangebrachte laag, gedrukt. Daarop komen minimaal twee lagen; de laatste laag wordt glad afgewerkt, stukadoren, het vakwerk wordt letterlijk en figuurlijk “vakwerk”. Het is belangrijk dat vóór de vorstperiode de leemwanden droog zijn.
In 2000 heb ik mij de techniek van het lemen eigen gemaakt bij de uitbreiding met de Middeleeuwen in het Eindhoven Museum. Daar werd voor de wanden klei gebruikt die vermengd was met stro, kalk en koeienurine. De toegevoegde kalk gaat hierbij een chemische verbinding aan met de ureum uit de koeienurine en wordt daarmee waterafstotend. Deze samenstelling is minder gevoelig voor erosie, er is daardoor minder overstek nodig.
Op het land aan de Hagelaarweg dat vroeger in bezit was van de echtgenote van schilder Jeroen Bosch, Aleid van den Meervenne, staat de Vlaamse Tiendschuur van Jan en Marian van den Boom. Met een cirkelvormige tuin, een vrije interpretatie van Bosch' schilderij, de Zeven Hoofdzonden.
Afgelopen zaterdag werden bezoekers in Middeleeuwse sferen ontvangen met muziek en activiteiten tussen de maïs, jonge fruitbomen, aardperen, bloeiende zonnebloemen en vlammende houtvuurtjes. De Vlaamse schuur, het centrale punt, was te bezichtigen en de oude handvaardigheid, het lemen van de vlechtwanden gepresenteerd.
Voor de bezoekers maar ook voor mij (78) heel bijzonder. Ik ben trots: deze oude techniek wordt nooit op een Oude Ambachtendag beoefend.
Ieder jaar worden er nog wanden gevlochten en met leem bedekt.
Rini de Groot.
zei op 26 december 2017 om 21:02
Op de terugweg van onze studiereis in Damme, België 2006 bezochten we de Tiendenschuur Ter Doest in Lissewegen. We beschouwde het als een toegift de omgeving maar vooral de hoge schuur met gevels van 30 meter hoog, rond 1200 gebouwd. Daar zou deze zeker 2 keer in passen.
Lisette Kuijper
bhiczei op 28 december 2017 om 12:15
Vroeger werden in deze streek de daken van boerderijen met roggestro gedekt en waren de buitenwanden van schuren van gevlochten wilgentenen, materialen uit de directe omgeving. Op het vlechtwerk werd daarna een mengsel van leem aangebracht, daarmee werd het winddicht. Het was eenvoudig te herstellen of te vernieuwen.
Nadat de rietdekker met het dak van de Tiend- of Vlaamse schuur klaar was volgde de taak voor enkele vrijwilligers: 5 vakken, totaal 12 M², aan de voorzijde te dichten met vlechtwerk van wilgentenen. Horizontaal werden de vakken voorzien van 3 cm dikke takken en daartussen verticaal dunnere twijgen gevlochten afkomstig van de in het najaar geknotte wilgen. Later werd op het vlechtwerk, een mengsel van leem, zand en gehakt stro vermengd met water en tot een dikte van 15 cm aangebracht. Het stro in de mix vormt de wapening. Een oude techniek, ook hier is het ‘vakken vullen’, maar tijdrovender dan in de supermarkt. Leem was vroeger het voor de hand liggende bouwmateriaal, maar het is erosiegevoelig. Daarom heeft de buitenwand voor het hemelwater een grote overstek nodig. De stalvloer werd ook met leem uitgevoerd om hoefziekte van het vee te voorkomen. Denk hierbij aan modderbaden, reinigend en ontsmettend.
Bij het lemen van het vlechtwerk, ook wel ‘vitsel- of fitselstek’ genoemd, neemt men een handvol van het mengsel, kneedt het zodat het luchtig wordt om het daarna stevig in de vlechtwand te drukken. Men werkt van onderen naar boven, nadat een vak bedekt is wordt aan de achterzijde, zo'n zelfde leemlaag tegen de zojuist aangebrachte laag, gedrukt. Daarop komen minimaal twee lagen; de laatste laag wordt glad afgewerkt, stukadoren, het vakwerk wordt letterlijk en figuurlijk “vakwerk”. Het is belangrijk dat vóór de vorstperiode de leemwanden droog zijn.
Afgelopen zaterdag werden bezoekers in Middeleeuwse sferen ontvangen met muziek en activiteiten tussen de maïs, jonge fruitbomen, aardperen, bloeiende zonnebloemen en vlammende houtvuurtjes. De Vlaamse schuur, het centrale punt, was te bezichtigen en de oude handvaardigheid, het lemen van de vlechtwanden gepresenteerd.
