De schakende huzaar belandt in het gevang

Een partner vinden via een huwelijksadvertentie? Eind negentiende eeuw is het nog allesbehalve gewoon. Meer dan een handvol staan er nooit in de krant. En natuurlijk zijn ze altijd anoniem. Ook ruim honderd jaar later is er nauwelijks een manier om het verhaal achter een oude liefdesoproep te reconstrueren. Toch is er heel soms een sluipweggetje. In de krantenbank www.delpher.nl bevinden zich ook gescande pagina’s die afkomstig zijn van de administratie-afdeling van de krant. Vaak staan er dan handgeschreven aantekeningen bij de advertenties. Dat het verschuldigde bedrag is voldaan. En soms, heel soms, staat er ook bij door wie. Destijds mocht dat natuurlijk nooit worden geopenbaard. Maar nu zijn de gekrabbelde namen een welkome bron van informatie.

Op 22 augustus 1894 verschijnt in de Provinciale Noordbrabantsche en ‘s-Hertogenbossche Courant een huwelijksadvertentie van een ‘heer van middelbare leeftijd’ die een vrouw zoekt met een ‘lief uiterlijk en goed karakter’. Dwars door de advertentie is een inktstreep getrokken: de betaling is geschied. En een administrateur krabbelde er ook wat bij: ‘Verkuyl de Quakkelaar luit Huzaren’.

Dat maakt het anno 2023 een koud kunstje om de identiteit van de heer op vrijersvoeten te achterhalen. Het blijkt te gaan om Johan Jacobus Verkuijl Quakkelaar, op 29 april 1869 in Vlissingen geboren. Zijn vader zou het daar schoppen tot wethouder. Johan wilde het leger in. Na zijn studie aan de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda is hij aanvankelijk gelegerd in Venlo, daarna (sinds 1892) in Den Bosch. Hij is er tweede luitenant bij de cavalerie.

Voor de Bossche krijgsraad

Wie gelegerd is op een kazerne zal ongetwijfeld niet veel huwbare dames tegen het lijf lopen. Vandaar de advertentie, een uitkomst voor zovele mensen die in hun naaste omgeving geen geschikte huwelijkskandidaten kunnen vinden. Wie reageerde op Johan? Dat zullen we nooit zeker weten. Maar we weten wel dat hij ruim een jaar later een relatie heeft met de twintigjarige Theodora Maria Johanna de Rooij, dochter van een hoedenmaker in Den Bosch. Het is wel heel waarschijnlijk dat zij op de advertentie heeft geschreven. De romance die eruit voortvloeit (we weten dus niet wanneer die precies is begonnen) loopt zó uit de hand dat Johan in oktober 1895 voor de Bossche krijgsraad wordt gesleept.

Wat is er gebeurd? Uit rechtbankverslagen in kranten valt af te leiden dat Johan op zeker moment met zijn Theodora naar Brussel is gegaan. Het stel zou daar enkele dagen in een hotel hebben doorgebracht (oeh la la...). Zij vond dat prima, maar het uitstapje was zonder medeweten van haar ouders georganiseerd. En omdat de minderjarige Theodora nog onder hun gezag leefde leverde dit een strafbaar feit op dat schaking heet. Volgens artikel 281 van het Wetboek van Strafrecht maak je je daar schuldig aan als je ‘een minderjarige vrouw, zonder de wil van haar ouders of voogden doch met haar toestemming, wegvoert, met het oogmerk om zich haar bezit in of buiten echt te verzekeren.’

Gearmd door de stad

Het avontuur van het stel eindigde niet in Brussel. De twee reizen via Rotterdam door naar Amsterdam, waar Johan onderdak vindt (‘in den kost besteedt’) voor zijn liefje. Hoe, wat en waar wordt niet duidelijk uit de verslagen. Johan zou in november worden overgeplaatst naar Amersfoort, naar het tweede regiment Huzaren van Boreel. Hij zou Theodora, zo lezen we in de kranten, graag ‘in de nabijheid’ hebben. Waarom juist Amsterdam dan geschikt zou zijn is niet helder. Het stelletje zou in elk geval door de politie staande zijn gehouden toen het gearmd door de stad liep. Theodora’s moeder (haar vader zat in een krankzinnigengesticht) had alarm geslagen toen haar dochter niet thuiskwam.

De moeder was bozer op haar dochter dan op Johan, zo vertelt zijn advocaat in de rechtszaal. Ze zou zelfs hebben aangedrongen op een lichte straf voor haar schoonzoon. Die straf wordt door de krijgsraad bepaald op zes maanden cel. Er was een jaar gevangenisstraf geëist. Een hoger beroep dat later zou dienen bij het Hoog Militair Gerechtshof in Den Bosch (*) verandert daar niets aan. Op 12 december 1895, een week na het overlijden van zijn moeder, gaat Johan de gevangenis in. Een paar maanden eerder was hij nog bevorderd tot eerste luitenant.

Als hij vrijkomt wordt duidelijk dat Johans militaire carrière op een dood spoor is beland. Promoties zitten er niet meer in, eerder het tegenovergestelde. Hij wordt gedetacheerd bij de Rij- en Hoefsmidschool van de cavalerie op de Prins Willem III kazerne in Amersfoort. Daarna volgen plaatsingen in Venlo en Roermond. In 1900, als hij werkzaam is bij de schietschool in Den Haag, vraagt en krijgt hij eervol ontslag.

En de liefde?

En de liefde met Theodora? Na Johans geknakte militaire loopbaan vestigt het stel zich in Rotterdam, waar ze op 23 augustus 1900 trouwen. Het echtpaar blijft kinderloos. Het gaat ze bepaald niet voor de wind. Na een jaar worden ze persoonlijk failliet verklaard. In de notariële mededelingen in de krant staat dat Johan ‘zonder beroep’ is. In hetzelfde jaar overlijdt ook nog zijn vader, die al enige tijd gescheiden is van zijn moeder. In 1904 staat Johan in het telefoonboek als assuradeur, een jaar later is hij verhuisd en lijkt hij opnieuw zonder beroep. In 1909, hij is dan slechts veertig jaar oud, komt Johan na een ziekbed te overlijden. Zeven jaar later zou Theodora hertrouwen.

Heeft u meer informatie over Johan en Theodora? Misschien wel een foto? Laat een bericht achter in de comments!

(*) BHIC, Krijgsraden en auditeurs-militair in Noord-Brabant, inv. nr. 198, vonnissen 1896 nr. 10361.