Knuppels, tafelpoten en gloeiende sigaretten. Het zijn enkele voorwerpen waarmee wachtmeester L. gevangenen in het interneringskamp Vught mishandeld zou hebben. Een dik procesdossier uit 1948 onthult angstaanjagende getuigenverslagen, maar er komen ook mensen aan het woord die het juist voor de wachtmeester opnemen. Ze verwijzen naar de chaotische toestand vlak na de bevrijding. Is zijn gedrag in het licht van deze situatie enigszins te begrijpen of zal hij moeten boeten voor zijn daden?
Interne Recherche Na de bevrijding van Kamp Vught in oktober 1944 werd het gebruikt als interneringskamp. Iedereen die verdacht werd van collaboratie met de Duitsers of bijvoorbeeld NSB lidmaatschap, kon hier terecht komen. De behandeling van geïnterneerden liet veel te wensen over. Dat blijkt wel uit een pas openbaar geworden procesdossier van de rechtbank ’s-Hertogenbosch, waarin vele ernstige mishandelingen aan het licht komen.
Interneringskamp Vught, Sem Presser, Anefo Nationaal Archief
In de zomer van 1945 zwaait wachtmeester L. de scepter over de Interne Recherche van het interneringskamp Vught. De Interne Recherche was belast met het onderzoeken van diefstallen, ontsnappingen en andere vergrijpen tegen het kampreglement. Aan het hoofd stond wachtmeester L., die naar verluidt een schrikbewind voerde.
Gekke D. Het dossier begint met de casus van ‘gekke D.’ Hij was aangesteld als oppasser van de wachtmeester en moest bodediensten verrichten. D. verklaart aanvankelijk dat zijn baas hem dikwijls met een hoofdsteun van een scheerstoel, een tafelpoot of ander voorwerp op zijn ‘ontbloot achterwerk’ heeft geslagen.
Verschillende getuigen bevestigen dit verhaal. Ze hebben medelijden met D., die meestal het ‘kind van de rekening’ was en ‘het eerste menselijke voorwerp waarop L. zijn drift kon koelen.’ Desalniettemin zou de wachtmeester een bepaalde voorliefde hebben voor zijn bode. Dit blijkt ook een half jaartje later, waarin D. plotseling zijn verklaring intrekt. Het zou ingegeven zijn door de verbalisant en niet op waarheid berusten.
Sigaretten en rauw vlees ‘Gekke D.’ was niet de enige die het moest ontgelden. Het procesdossier bevat verklaringen van vele geïnterneerden, die gedetailleerd beschreven hoe zij toegetakeld werden. Zo verklaart een zekere Cornelis dat L. een man meerdere malen met een gloeiende ‘cigaret’ in de ogen stak.
Een andere geïnterneerde ruilde zijn wollen sjaal voor biscuits in het nabijgelegen Duitse vrouwenkamp. Dit kwam hem duur te staan. ‘Hij trof mij tegen de mond en de slag was zo hevig, dat ik uit mijn mond begon te bloeden, terwijl twee snijtanden in mijn bovenkaak los kwamen te staan. Beide tanden vielen nadien uit mijn mond.’
Er volgen nog veel meer aanklachten van mishandelingen. Van knuppels en hamers tot zelfs dodelijke vuistslagen. Een zekere gedetineerde schildert wachtmeester L. af als ‘beestmens en geboren sadist.’ De gevolgen van zijn daden worden pijnlijk duidelijk in het volgende getuigenverslag: ‘Na deze mishandeling was niet alleen mijn achterwerk geheel bont en blauw, doch ook mijn lendenen en heupen waren stuk geslagen. Men kon zo maar in het rauwe vlees kijken.’
De beweegredenen van de wachtmeester komen via diverse getuigenverslagen ook aan het licht. ‘Sla er maar op los. Sla ze maar kapot! Ze hebben ons 5 jaar lang gekoejeneerd, nu moeten ze zelf maar ondervinden wat het is,’ zou hij meermaals tegen de bewakers hebben geroepen. De mishandelden moesten de slagen bovendien luid tellen en om de laatste slag moesten zij zeer beleefd vragen: ‘Geef me er alsjeblief nog een, wachtmeester?’
Pure fantasie Wachtmeester L. komt ten slotte ook zelf aan het woord. Hij beweert dat hij nooit iemand zou hebben mishandeld en bestempelt de verklaringen als ‘pure fantasie.’ Verderop in het dossier komt hij hier enigszins op terug, door schoorvoetend toe te geven dat hij weleens iemand had geslagen. ‘Maar dit was dan wel zo gering, dat het kwalijk de naam van mishandeling kon wegdragen.’ Bovendien was hij in die tijd overspannen en stond hij onder behandeling van een arts.
Boete Naast de belastende verklaringen zijn er ook enkele personen die het voor wachtmeester L. opnemen. Zo beschrijft een burgemeester hem en zijn gezin als ‘netjes’ en personen op wie totaal niets valt aan te merken. Een aalmoezenier was door wachtmeester L. zelf gevraagd een goed woordje voor hem te doen, maar kan alleen verklaren dat hij persoonlijk geen last van hem heeft gehad.
Een voormalig medewerker van het kamp beschrijft L. zelfs als ‘beschermer van de geïnterneerden’. Verhalen over de wachtmeester worden volgens hem ‘schromelijk overdreven.’ Bovendien was de situatie vlak na de bevrijding chaotisch en gaven sommige bewakingstroepen een kopie van het Duitse optreden in Nederland. ‘De wachtmeester L., die dit alles trachtte te voorkomen, moest daarvoor een heftige strijd voeren (…). Tienduizenden zijn door hem beschermd en het is daarom pijnlijk te zien, dat enkel degenen die door hem werden geholpen, thans tegen hem verklaren.’
De rechter neemt deze verklaringen en de chaotische situatie duidelijk mee in zijn oordeel. Hij legt wachtmeester L. uiteindelijk een boete op van 300 gulden en een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden.
Openbaar Geheime archieven gaan voor het eerst sinds 75 jaar open. Voor een groot aantal dossiers vervalt de beperking op de openbaarheid na al die jaren en dat zorgt er voor dat je nu zelf kunt lezen wat er vlak na de oorlog allemaal speelde. Zoals dit verhaal over de gebeurtenissen in interneringskamp Vught (toegangsnummer 810, inventarisnummer 92, rolnummer 3166).
Als wachtmeester L al mishandelingen zou hebben gepleegd- wat ik graag aanneem- kan je niet zeggen dat hij de verkeerde mensen onderhanden heeft genomen. Ik denk wel dat iedereen het er bij hem levend heeft afgebracht. Hoedanook veroordeel ik iedere vorm van mishandeling; geestelijk en lichamelijk.
Lisette Kuijper
bhiczei op 30 januari 2024 om 12:21
Hartelijk dank voor je reactie, Hans. Uit het dossier blijkt inderdaad niet dat deze wachtmeester gevangenen zou hebben gedood met zijn mishandelingen. Desalniettemin was de aard van de mishandelingen wel dusdanig ernstig dat vele tientallen betrokkenen getuigd hebben in deze zaak.
Onder hen zouden zich ook best geïnterneerden kunnen bevinden die achteraf onschuldig bleken te zijn of slechts veroordeeld waren voor 'lichte vergrijpen.' Dit is niet uit het dossier op te maken. Het is daarom ook moeilijk om er een oordeel over te vellen, maar mishandeling is inderdaad nooit de oplossing.
