Haren had ooit een Galgenberg

De rivier de Maas heeft door de eeuwen heen grote invloed gehad op het ontstaan en de ontwikkeling van het dorp Haren. In het jaar 1361 komt de Heer van Megen in het bezit van al het goed, te Haren gelegen, dat eeuwenlang eigendom was geweest van de Heren van Cuyk. De Heer van Megen verleende in 1408 aan de inwoners van Haren enkele speciale voorrechten, waaronder de rechtspraak met rechtbank met galg. Tradities vertellen over kraaien die ooit rond de galg in Haren vlogen.

De galg bestond. Het oude gezegde ‘op het galgveld’ voor het gebied bij het dorp Haren, direct aan de Maasdijk, doet aan hem denken. De voormalige galg stond aan de huidige Ravensteinsedijk ongeveer waar nu de afrit is naar de televisietoren.

Er is een gruwelijk verhaal over het kleine dorp Haren, dat vroeger behoorde bij het Graafschap Megen, het zou zijn naam te danken hebben aan een galg die daar ooit stond. De kraaien vlogen eromheen, vooral als de lichamen van de veroordeelden daar hingen. Maar is dat ook waar?

Eén ding is in ieder geval zeker: de galg bestond. De oude landnaam ‘op het galgveld’ voor het gebied ten zuidoosten, direct naast de Maasdijk doet eraan denken, zoals men altijd vertelde. Omdat Haren, dat tegenwoordig groter is dan vroeger, maar toen uit een paar huizen bestond en in voorgaande eeuwen niet veel groter was, ooit een eigen gerecht had. Over Haren aan de Maas  werd gezegd dat het gebied ook de 13 leengoederen had.

De rechtbank in Haren was gedocumenteerd vanaf 1374, als voorganger in het Graafschap Megen, opgetekend in een oude parochiekroniek, als geschiedenis van de plaatsen en gehuchten. Totdat de Franse heerschappij de jurisdictie in 1789 reorganiseerde, was zij daar – verantwoordelijk voor alle soorten geschillen. Over grensovergangen, diefstal tot moord had kunnen worden onderhandeld, maar de exacte details zijn niet bekend, helaas is er geen archief van deze rechtbank. Ook in oude parochiekronieken werd een afschrift gevonden van de voorschriften volgens welke de rechtbank toen werkte. Ze werden voor het eerst opgeschreven rond 1500 en kwamen voort uit de traditie. De te betalen belastingen en de beschrijving van wie welke taken van de kamer uitvoerde.

De rechtbank ‘Haren aan de Maas' was een lekenrechtbank. In de 14e eeuw, de soevereine tijd, was iemand van de familie Kolff op de Groote Woord hofvoorzitter. De heer van Megen stuurde ook zijn vertegenwoordiger, die er alleen in stilte bij mocht zitten. Toen de regel veranderde, werd de wijsheid vaak herschreven. In de 13 leengoederen was er aan het einde van de 16e eeuw waarschijnlijk een geschil want er zijn twee verschillende versies gemaakt. Een van deze versies van de wijsheid uit 1586 is te vinden in de collectie van Jacob Grimm, ook bekend als een sprookjesverzamelaar. Maar zoals werd opmerkt, vonden de lekenrechters van de 13 leengoederen herhaaldelijk redenen om deze versie niet te gebruiken, omdat die op sommige punten ongunstig voor hen was. De lekenrechters stonden er onder meer op dat alle Graafschap-rechters ook in Haren zouden moeten wonen. Deze geschillen zijn later beëindigd. Vanaf 1639 is er een transcript met een homagelijst waarvan de namen van de bewoners bekend zijn. Iemand vond in oude geschriften nog een laatste verwijzing naar de ‘rechtbank in Haren’ in een transcript uit 1790.

En de galg? Men betwijfelt of er regelmatig doodvonnissen zijn uitgesproken. In de kleine gemeenschap woonden tussen de 100 en 150 mensen. Kapitale misdrijven waren waarschijnlijk zeldzaam, maar elke werknemer was waardevol. Men noemde bijvoorbeeld een magisch proces van het nabijgelegen Megens hof. Toch oordeelde de rechtbank alleen dat de veroordeelde de plaats nooit meer dan twee mijl mocht naderen.

De galg behoorde tot zo'n gerecht, zij was grotendeels stevig en op een hoge locatie opgesteld. Dit was echter meer een symbool, zei men. Een waarschuwing voor bewoners en vreemden om zich aan de regels te houden.

Er waren veel rechtbanken in de regio, ook al had niet iedereen zijn eigen galg ter plaatse. Dat hield ook verband met de relaties van de regel.

De galg voor Oss, die behoorde tot het rechtsgebied, stond bijvoorbeeld aan ‘Zevenbergen’. De mensen lachten als je dit verhaal vertelde. Of het dorp Haren iets te maken had met een rechtbank is niet meer met zekerheid te bepalen, noch of dit een directe verbinding met de galg was. Het is echter een prachtig verhaal met een echte kern. Je zou zo alles geloven!

Toelichting van de redactie

In het Brabants Dagblad, editie Oss, verscheen op 6 september 2023 een artikel over een galg, die onbekenden ongevraagd hebben geplaatst op een stuk grond van Waterschap Aa en Maas bij de Maasdijk onder Haren, vlakbij het Galgenstraatje. In het bovenstaande verhaal reageert de auteur met een parodie op die galg.