In 1975 belandde een groep van bijna 400 Javaanse Surinamers in Sint-Michielsgestel. In plaats van hun oude dag door te brengen in Indonesië, zoals het plan was, kwamen ze in Beekvliet terecht. Daar werd uiteindelijk een verzorgingstehuis voor hen opgericht, Nieuw-Beekvliet. Deze groep had zijn eigen gewoonten en gebruiken met betrekking tot overlijden en begraven, waarover Nurman Pasaribu vertelt.
Sinds 1981 ben ik al betrokken bij de organisatie Rachmatullaah Islam (RI) in Sint-Michielsgestel. Deze vereniging was daarvoor al actief voor de Javanen in Sint-Michielsgestel. Het merendeel van de Javanen werd toen nog opgevangen in het klooster. Later zette de vereniging zich in om een verzorgingshuis te realiseren. Er waren immers ouderen die niet werden gehuisvest in een eigen woning en die te oud waren om nog zelfstandig te wonen. In dat verzorgingshuis was ook een moskee gevestigd. De vereniging voorzag in de geestelijke en sociale zorg van de Javanen, zoals bij geboorten, huwelijken, overlijdensgevallen, kortom alles wat te maken heeft met het menselijk leven.
De eerste begrafenis vond al heel kort na de aankomst van de Javanen in november plaats. Dat was die van Ibu Soekinta in december 1975. Een foto daarvan verscheen zelfs in de krant. Het streven naar een eigen begraafplaats hoorde bij de taak die RI voor zichzelf had gesteld.
In de jaren ‘90 ben ik nog actiever geworden. Ik deed de sociale aangelegenheden en was nauw betrokken bij de totstandkoming van de islamitische begraafplaats in Den Dungen. Wij brachten de wensen van de doelgroep over, zoals dat de begraafplaats eeuwig moest zijn, met ligging richting Kaaba in Mekka. Het was een hele lijst. De gemeenteraad stemde vrij snel in met het plan. Er worden nu vooral Rachmatullaah moskeegangers en moslims uit de buurt begraven.
De Javaanse doelgroep is bepaald niet homogeen: de denkwijzen en ‘smaken’ lopen uiteen. In het begin werden de overledenen in de moskee gewassen en opgebaard en vandaaruit begraven. Er zijn echter lieden die vinden dat een moskee rein moet zijn en dat de bewassing en het opbaren van doden daar niet in hoort. Ik persoonlijk heb gezien dat het in de belangrijkste moskee in Saudi-Arabië wel wordt gedaan. In Indonesië doen ze het ook. De begrafenis van mijn vader is daarvan het voorbeeld.
Bij overlijden gaat een van ons van het Jenazah team (lijkbewassingsteam) naar de familie. De ogen van de overledene worden gesloten en de armen worden over elkaar gezet. Daarna wordt het lichaam naar het mortuarium gereden. De bewassing gebeurt daar. Eigenlijk is het de familie die de overledene wast. Het team geeft slechts aanwijzingen. Het team heeft twee sets mori (wit katoen) klaar staan. Het bewassen gaat volgens een bepaald ritueel. Eerst wordt het lichaam ontdaan van de ontlasting en de urine door op de buik te persen. Daarna wordt gedaan, wat je bij een hudud bij jezelf zou doen: handen wassen, de mond spoelen, gezicht wassen, de oren, kortom algehele reiniging.
Ik weet niet waar de regel vandaan komt dat vrouwen door vrouwen en mannen door mannen moeten worden gewassen en liefst door de dochters en door de zoons. Het geloof schrijft dat niet voor, het komt dus voort uit de traditie, wat ik wel logisch vind. In de overlevering staat wel dat wat je aan het lichaam ziet tijdens de bewassing vertrouwelijk moet houden en met niemand mag bespreken. Dit alles leert het Jenazah team in een cursus die een dag duurt. Iedereen kan de cursus volgen. Ik heb er zelf ook van geleerd en met de 25 jaar ervaring met begrafenissen heb ik bij het overlijden van mijn vader mijn vragen kunnen stellen en mijn eigen wensen kenbaar kunnen maken. Dat heeft mij heel goed gedaan en ik ben er heel erg dankbaar voor.
Na bewassing volgt het afscheid en de familie kan kiezen of dat in de moskee of in het mortuarium plaatsvindt. Daarna wordt de overledene naar de begraafplaats gebracht. Op de begraafplaats wordt ook rekening gehouden met verschillende wensen. Sommigen vinden de talkin, een boodschap voor de aanwezigen, nodig en anderen niet. De shalat jenazahwordt ook voor de begrafenis uitgevoerd. Het kenmerkende van de shalat jenazah is dat er niet wordt gebogen en ook een sujud (knielen) wordt gedaan.
Voordat de kist wordt gesloten, wordt het lichaam schuin gelegd in de richting van de Kaaba, en wordt het gesteund met zand of aarde. Er zijn mensen die de aarde in 3, 5, of 7 hopen zetten. Waarom zij het per se zo willen en wat de betekenis is van het aantal hoopjes, weet ik niet.
Bloemen bij het graf: sommigen zeggen dat het niet mag, anderen zeggen dat het wel mag. Ik vind dat mensen dat zelf moeten beslissen. Muziek bij de begrafenis vind ik, is ook eigen keus. Ik heb daarmee persoonlijke pijnlijke ervaringen gehad. Bij de begrafenis van mijn vader die een bekend muzikant/componist is, wilde mijn dochter, als laatste eerbetoon aan hem, piano spelen. Van de leider van de moskee mocht dat niet. Het heeft haar en mij veel pijn gedaan. Hier heb ik ook zoiets meegemaakt. De familie wilde een lied van Didi Kempot over dankbaar zijn aan moeder laten horen bij het afscheid. Ik ben daarop aangesproken bij een bestuursvergadering en mij werd gezegd dat het niet mag.
Als de overledene is begraven volgt er in principe niets meer. In de Koran staat er niets over vervolg handelingen. Bij de Javanen zijn er wel tradities om de 7, 40, 100 enz. dagen te markeren. Zulke tradities kennen de Arabieren niet.
Foto’s: Nurman Pasaribu Bron: Interview met Nurman Pasaribu, geboren 1948, door Kemie Tosendjojo
Sinds 1981 ben ik al betrokken bij de organisatie Rachmatullaah Islam (RI) in Sint-Michielsgestel. Deze vereniging was daarvoor al actief voor de Javanen in Sint-Michielsgestel. Het merendeel van de Javanen werd toen nog opgevangen in het klooster. Later zette de vereniging zich in om een verzorgingshuis te realiseren. Er waren immers ouderen die niet werden gehuisvest in een eigen woning en die te oud waren om nog zelfstandig te wonen. In dat verzorgingshuis was ook een moskee gevestigd. De vereniging voorzag in de geestelijke en sociale zorg van de Javanen, zoals bij geboorten, huwelijken, overlijdensgevallen, kortom alles wat te maken heeft met het menselijk leven.
De Javaanse doelgroep is bepaald niet homogeen: de denkwijzen en ‘smaken’ lopen uiteen. In het begin werden de overledenen in de moskee gewassen en opgebaard en vandaaruit begraven. Er zijn echter lieden die vinden dat een moskee rein moet zijn en dat de bewassing en het opbaren van doden daar niet in hoort. Ik persoonlijk heb gezien dat het in de belangrijkste moskee in Saudi-Arabië wel wordt gedaan. In Indonesië doen ze het ook. De begrafenis van mijn vader is daarvan het voorbeeld.
Bloemen bij het graf: sommigen zeggen dat het niet mag, anderen zeggen dat het wel mag. Ik vind dat mensen dat zelf moeten beslissen. Muziek bij de begrafenis vind ik, is ook eigen keus. Ik heb daarmee persoonlijke pijnlijke ervaringen gehad. Bij de begrafenis van mijn vader die een bekend muzikant/componist is, wilde mijn dochter, als laatste eerbetoon aan hem, piano spelen. Van de leider van de moskee mocht dat niet. Het heeft haar en mij veel pijn gedaan. Hier heb ik ook zoiets meegemaakt. De familie wilde een lied van Didi Kempot over dankbaar zijn aan moeder laten horen bij het afscheid. Ik ben daarop aangesproken bij een bestuursvergadering en mij werd gezegd dat het niet mag.
