Het katholieke meisjesonderwijs in Moerdijk lag vroeger grotendeels in handen van de Zusters van het Allerheiligst Hart van Jezus. Deze Zusters van Moerdijk, zoals men ze ook wel noemde, hadden in het dorp namelijk een lagere school, huishoud- en industrieschool, MMS én kweekschool.
Veel van deze meisjesscholen waren kostscholen. Leerlingen werden er met andere woorden niet alleen onderwezen, maar ook opgevoed en gehuisvest in een pensionaat. De "jongejuffrouwen" van de industrieschool (gesticht in 1902) en de kweekschool (die werden opgeleid tot leraressen voor het lager onderwijs) verbleven in pensionaat Sacré Coeur. De scholen en het pensionaat maakten weer deel uit van het imposante moederhuis van de zusters in Moerdijk. De foto hierboven geeft een goede indruk van het werkelijk enorme gebouwencomplex.
De zusters stichtten hun industrieschool in Moerdijk in 1902. Dit schooltype was opgekomen in de tweede helft van de negentiende eeuw, sloot aan op de lagere school en was van oorsprong vooral gericht op meisjes uit de arbeidende klasse. Naast algemeen middelbaar onderwijs kregen meisjes er les in bijvoorbeeld strijken, haken, naaien en verstellen. Vaardigheden, kortom, die aansloten op wat toen nog werd beschouwd als de 'natuurlijke' bestemming van de vrouw als goede echtgenote, huisvrouw en moeder. Op de foto hieronder, uit de vroege twintigste eeuw, zien we leerlingen van industrieschool Sacré Coeur terwijl zij in de tuin van het mooie weer genieten.
Pensionaat en industrieschool Sacré Coeur. Bron: Katholiek Documentatie Centrum
Tot het pensionaat Sacré Coeur behoorden onder andere de gymnastiekzaal, de slaapzaal der kleinen, de aparte cour of binnenplaats voor de industrieschool, de strijkzaal van de industrieschool, een physisch kabinet, de tekenzaal van de kweekschool en een kapel.
In november 1944 werden het moederhuis en het pensionaat van de zusters in Moerdijk door een bombardement volledig in de as gelegd. De zusters brachten hun leerlingen onder in een ander klooster, dat ook aan hun religieuze gemeenschap toebehoorde: het Bernadetteklooster in Rosmalen.
In 1954 volgde nogmaals een verhuizing. Dat jaar was namelijk het nieuwe klooster en pensionaat van de geëvacueerde zusters gereed: Koningshof in Veldhoven.
Ook in Moerdijk kregen de zusters een nieuw, maar wel kleiner klooster. Zij hebben dit gebouw in 1976 weer verlaten en zich in de tussentijd toegelegd op de wijkverpleging en op kleuter- en lager onderwijs.
Het oude kloostercomplex van de Zusters van Moerdijk met kapel, industrieschool, kweekschool en pensionaat. Foto: Brinio. Bron: collectie Rijksdienst Cultureel Erfgoed
Deel verhalen en foto's
Heb jij nog bij de Zusters van Moerdijk op kostschool gezeten? Reageer hieronder, deel je ervaringen en vul deze pagina aan! Foto's zijn ook van harte welkom. Stuur ze naar info@bhic.nl, dan voegen wij ze hier toe.
Hanneke van den Bogaart-Vugts schreef een artikel over het bijzondere onderwijs- en opvoedingssysteem van de Zusters van het Allerheiligst Hart van Jezus.
In de nagelaten documenten van een tante van mij vond ik ook een groepsfoto uit 1933 met een groep meisjes van het pensionaat. De afzendster was Mina Klaassen, leerlinge van de U.L.O. School Sacré Coeur. De kaart was verstuurd naar mijn tante (geb. in 1917, gest. 1914).
Jac van Tillo
zei op 5 maart 2019 om 09:43
Jaar overlijden tante natuurlijk 2014.
Marilou Nillesen
bhiczei op 6 maart 2019 om 11:39
Helemaal duidelijk hoor, Jac. Als je de foto naar ons zou willen mailen, dan zetten we die hier graag bij hoor!
Mocht je dat willen doen, dan kan dat naar info@bhic.nl ovv Meisjesinternaat Sacré-Coeur in Moerdijk
Alvast dank!
Marie Brokken
zei op 11 maart 2019 om 14:17
Oh, wat was dat toch een fijne kostschool, geweldige Zusters. Daar ben ik zo gelukkig geweest. Ben zo vaak op zoek geweest naar info, meerdere gegevens over het reilen zeilen in Moerdijk. Bij toeval gisteren een boek van Zuster Cornelia uit Moerdijk gekocht....ligt morgen in de brievenbus. Ik ben in 1938/40 naar de Sacre coeur gegaan, op 9 jarige leeftijd, nu ben ik 88. Samen met mijn 2 drieling zusjes.
Ik kon er viool en piano, spelen, zingen. Elk jaar mee spelen in een grote operette. Iedereen kreeg een passend outfit. Er was een grote toneelzaal met een echt toneel met gordijnen, een heel grote garderobe kast voor de toneelstukjes. Daarnaast op de bovenste verdieping was een grote douche gelegenheid met misschien wel 20 aparte douchehokjes, heel modern, en twee badkamers met ligbad. Aan de achterkant waren rijen wastafels om ons te wassen of haren te wassen.
Er was een bakkerij, de Zusters bakten zelf brood en zo. Een boerderij met koeien. Een grote tuin met zandbak en speeltoestellen.
Ik herinner me ook de vele wandelingen door het dorp. Ook liepen we langs de gevangen genomen joden die loopgraven of zo iets aan het gravenwaren. De Duitsers stonden er met getrokken geweer bij.
Het heeft ook diepe inpact op me gemaakt dat er een Zuster door de Duitsers is meegenomen en nooit meer terug gekomen. Een van de nieuwelingen die met twee zusjes gekomen waren stierf de eerste nacht dat ze er was : difteritus. Ze heette Christel er is een gedicht voor haar gemaakt.
In 1944, vlak voordat het internaat met benzine was overgoten en in brand gestoken zijn alle kostschoolmeisjes door omringende buurtbewoners met paarden en grote wagens naar Het station in Lage Zwaluwe gebracht. Vandaar gingen we in groepen verder. Ik ben in Berkel Enschotterecht gekomen.
Zo’n fijne Zusters, de kostschool waar we terecht kwamen was vreselijk.
Lieve groet,
Marie Brokken
Marilou Nillesen
bhiczei op 11 maart 2019 om 16:17
Wat een bijzondere bijdrage, Marie! Indrukwekkend om te lezen dat je daar zulke prachtige herinneringen aan hebt. Met ook donkere momenten, want dat je na al die jaren nog steeds de naam weet van het meisje dat in de eerste nacht overleed, is veelzeggend.
Maar ook het fragment over de Joodse mensen die daar onder dreiging van de Duitsers moesten graven, is aangrijpend. Ook het vertrek in '44 moet behoorlijk indruk hebben gemaakt op zulke jonge kinderen. Heb je wel met je zusjes bij elkaar kunnen blijven?
Ine Hendriks-van den Munckhof
zei op 11 maart 2019 om 16:43
Mijn moeder Nell Strijbos uit Eindhoven, heeft op deze kostschool gezeten, in ieder geval in het begin van de oorlog nog. Samen met haar nichtjes, de meisjes van Agt. Pastoor van Agt was toen ook betrokken bij de school. Mijn moeder miste haar broers heel erg, heeft ze altijd verteld.
Marilou Nillesen
bhiczei op 11 maart 2019 om 21:45
Nou, dat kan ik me levendig voorstellen, Ine! Het moet toch een enorme impact hebben gehad om zo uit je gezin te worden gehaald. Wat goed dat je dat hier nog in memorie brengt, dank je wel.
corry Kortsmit
zei op 11 maart 2019 om 22:02
Hier een reactie uit Moerdijk. Ik ben hier geboren en getogen en heb de oorlog meegemaakt. Ik heb bij de zusters op de kleuter en lagere school gezeten en ben in 1948 naar het internaat gegaan. De zusters hebben na de oorlog de draad weer opgepakt. Ze zijn in Mariaoord Vught gestart met het moederhuis, ULO en de kweekschool. De huishoudschool werd ondergebracht in Maliskamp Rosmalen, de MMS in Ruitershoven Bergen op Zoom en leerlingen van het L.O. kwamen in Berkel-Enschot . In 1951 zijn ze gestart met een nieuwe kweekschool in de Edenstraat te Eindhoven . In dat jaar ben ik naar de kweek gegaan. De zusters gingen een nieuw klooster bouwen in Veldhoven en dat was toen nog niet klaar. Wij hebben toen tijdelijk in de Kwartelstraat (villapark) gezeten. In september 1953 zijn alle opleidingen weer samen gekomen in Koningshof . De internen van de kweek gingen met de fiets van Veldhoven naar Eindhoven. In 1955 ben ik geslaagd. Ik heb in september een maand in Eindhoven les gegeven en ben in oktober begonnen op de H.Hartschool te Moerdijk. Daar heb ik 40 jaar les gegeven. Ik heb goede herinneringen aan mijn kostschooltijd ofschoon ik menig traantje heb gelaten als ik na de vakantie weer terug moest. Ik heb nog steeds contact met klasgenoten van de ULO en van de kweek, maar het groepje wordt steeds kleiner .De zusters zijn nu ook uit Maliskamp vertrokken en zitten nu in Nijmegen.
Groetjes uit Moerdijk Corry Kortsmit
.
Marilou Nillesen
bhiczei op 12 maart 2019 om 09:07
Hartelijk dank voor je mooie bijdrage, Corry. Een bijzonder verhaal om te lezen! Ik kan me voorstellen dat het toch wel even slikken is geweest als je weer terug moest.
En wat waardevol dat je nog steeds contacten hebt met klasgenoten. Halen jullie dan nog wel eens herinneringen op uit die tijd? Waar gaat het dan vooral over?
Thijs de Leeuw
bhiczei op 13 maart 2019 om 09:51
@ Jac: nog bedankt voor de kaart die je hebt doorgestuurd! We hadden hier echt nog een foto nodig met wat mensen erop, en nu hebben we zelfs een hele groep : ) Zoals je ziet heb ik de groepsfoto en de achterzijde van de kaart aan dit verhaal als afbeeldingen toegevoegd. Hartelijke groeten,
Kim Middel
zei op 15 april 2019 om 15:24
Beste redactie, de zusters van Moerdijk hadden tussen 1945 en 1958 ook een pensionaat in Berkel-Enschot, Sint Jozefzorg geheten. Kunt u dit pensionaat ook op uw kaart plaatsen? Er zijn vast mensen die daar nog herinneringen aan hebben.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 17 april 2019 om 14:43
Hallo Kim, leuk dat je onze site bezoekt. Je hebt helemaal gelijk, het internaat in Berkel-Enschot zou gewoon op de kaart moeten staan, maar op de een of andere manier is deze niet in onze selectie terechtgekomen. Heel kort de reden: we hebben in het begin een scheiding gemaakt tussen de pakweg 100 onderwijsinternaten en de pakweg 30 opvoedingsinternaten, ofwel internaten voor jongeren die om welke reden dan ook extra zorg kregen. Zoals internaten voor schipperskinderen, weeskinderen, blinde en dove kinderen enzovoorts. In die laatste groep is ook het internaat in Berkel-Enschot terechtgekomen, ten onrechte dus.
Maar er is een goede kans dat dit internaat, samen met die andere die nog op de kaart ontbreken door hun bijzondere status, alsnog aan de kaart zullen worden toegevoegd. We wilden eerst even kijken of de kaart uberhaupt reacties zou opleveren.
Voel je in de tussentijd vrij om hier je herinneringen aan dit internaat met ons te delen. Zodra dat van Berkel-Enschot erop staat, plaatsen we je reactie(s) daar gewoon bij.
We hebben trouwens al wel deze pagina over kloosters in Berkel-Enschot: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/kloosters-in-berkel-enschot
Kim Middel
zei op 25 april 2019 om 16:08
Beste Thijs, hartelijk dank voor je bericht en uitleg; ik begrijp het helemaal. Ik heb helaas geen herinneringen aan dit internaat (dat was voor mijn tijd), maar heb er in de buurt gewoond en wist er zodoende van; vandaar mijn vraag. Ik hoop dat er over dit soort instellingen meer reacties komen, die jullie in staat stellen ze aan de kaart toe te voegen. In ieder geval chapeau voor jullie werk! Vriendelijk groeten, Kim
Thijs de Leeuw
bhiczei op 29 april 2019 om 09:51
Bedankt Kim! Ik ben inmiddels begonnen aan een verhaal/pagina over Sint Jozefzorg. Het is nu een kwestie van tijd, maar het internaat komt sowieso op de kaart : ) Hartelijke groeten,
Rini de Groot.
zei op 7 juli 2019 om 11:05
Bezit een ansichtkaart Brabants Dorpsleven, met poststempel 1941 geadresseerd aan, Jonge dames Jo en Wies Lammers Pensionaat Moerdijk. Zij zijn dochters van het echtpaar Lammers- Eijsbouts. Petrus, Directeur van de naastgelegen Stoom Zuivelfabriek in Uden, Maasstraat B 308.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 8 juli 2019 om 15:02
@Rini: wat leuk! Zou je ons een scan willen sturen? Kan naar info@bhic.nl onder vermelding van "internaat Sacré Coeur, Moerdijk".
Rini de Groot.
zei op 9 juli 2019 om 22:26
Thijs, ik heb zojuist uw verzoek 'ingewilligd' het is tevens een aanvulling van het archief. En ben benieuwd of er reacties op volgen.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 10 juli 2019 om 08:15
Top! Ik zal die mail dadelijk wel doorgestuurd krijgen, ben benieuwd.
Thijs de Leeuw
bhiczei op 11 juli 2019 om 10:54
@Rini: de kaart is toegevoegd aan je reactie zoals je ziet, dank nog!
Nico van Houdt
zei op 10 maart 2021 om 15:24
Ik ben er sinds kort achter dat mijn oma Maria Wilhelmina Johanna Hendrika van Bergen geboren 27-06-1897 overleden 01-05-1971 waarschijnlijk maar een paar maanden op het pensionaat heeft gezeten van september 1917- jan. 1918 is er ergens meer informatie te halen hoe het in die tijd geweest moet zijn daar het toch tijdens de eerste wereldoorlog was, ik ben bezig met een familie boek en zou er iets over willen toevoegen. Met vriendelijke groet, N. van Houdt
Nico van Houdt
zei op 10 maart 2021 om 15:28
De broer van mijn oma ( zie vorig bericht) heeft hier waarschijnlijk opgezeten van 1914 t/m 1918 ik zie ook verschillende adressen Mijn oma zou in Hoge en lage Zwaluwe hebben gewoond en haar broer in Bergen op zoom. maar wel beiden op RC Moerdijk Weet iemand hoe dat zit
Norah
zei op 10 maart 2021 om 16:56
Moerdijk valt onder www.westbrabantsarchief.nl Mogelijk kent men daar de oplossing.
En wat uw oudoom betreft, dat begrijp ik niet. Dit onderwijs werd door zusters gegeven, en dat was slechts voor meisjes bestemd.
Mvg.
Norah
zei op 10 maart 2021 om 17:15
Voor Hooge en Lage Zwaluwe moet men bij www.regionaalarchieftilburg.nl zijn.
Ik vond uw grootmoeder tevens terug op www.wiewaswie.nl Haar derde voornaam was Catharina.
Alleen viel het me op dat ze al twintig was toen ze er introk.
Norah
zei op 10 maart 2021 om 17:26
En oudoom Hendrikus Antonius van Bergen viel onder "Juvenaat H. Hart" te Bergen op Zoom!
Norah
zei op 10 maart 2021 om 20:05
Dat Juvenaat van het H. Hart wordt op deze site ook behandeld.
H.A. van Bergen + 13-06-1962 's-Gravenhage.
Rini de Groot.
zei op 4 augustus 2021 om 20:32
Thijs, hierbij een aanvulling, op de foto's geplaatst 7 juli 2019.
De dames Jo en Wies dochters van het echtpaar Lammers- Eijsbouts. Petrus, Directeur van de naast gelegen:
Stoom Zuivelfabriek in Uden. Maasstraat B 308,
een heel sociaal gezin!!
Thijs de Leeuw
bhiczei op 5 augustus 2021 om 09:30
Bedankt Rini voor deze aanvulling. Ik heb deze informatie ook bij de betreffende foto gezet.
