Operatie Market Garden (17-25 september 1944)

Bron: Weg naar de bevrijding

Ten behoeve van operatie Market werd op 2 augustus 1944 het Eerste Geallieerde Luchtlandingsleger gevormd. Drie geallieerde luchtlandingsdivisies zouden worden afgeworpen boven respectievelijk Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. Zij moesten de weg vrijmaken voor het 30e Legerkorps, dat klaar stond bij Leopoldsburg in België om op te rukken naar Nederland.

Op de eerste dag zou dit korps Eindhoven moeten hebben bereikt, op de tweede dag Nijmegen en op de derde dag Arnhem. Voor Noord-Brabant waren met name Eindhoven en Nijmegen van belang.

De Amerikaanse 101e Luchtlandingsdivisie, de Screaming Eagles, zou in het gebied rond Eindhoven worden gedropt. Er waren dropping zones (DZ) in Best, Son, Sint-Oedenrode en Veghel. De divisie moest de bruggen over de Aa en de Zuid-Willemsvaart bij Veghel, de brug over de Dommel bij Sint-Oedenrode en de brug over het Wilhelminakanaal bij Son innemen. Vervolgens moesten de manschappen oprukken tot Eindhoven en daar contact zien te leggen met de aanstormende grondtroepen van het 30e Legerkorps.

Het gebied rond Nijmegen werd toegewezen aan de Amerikaanse 82e Luchtlandingsdivisie, de All American. Hun dropping zones bevonden zich bij Groesbeek, Overasselt en Grave. Deze divisie moest de bruggen over de Waal bij Nijmegen, over de Maas bij Grave en ten minste één brug over het Maas-Waalkanaal innemen. De luchtlandingstroepen werden met vliegtuigen van het type C-47A Skytrain/DC-III Dakota aangevoerd.

Op zondag 17 september 1944 om 09.45 uur stegen de eerste vliegtuigen op. De totale luchtvloot bestond uit 1.760 troepentransportvliegtuigen (1.438 C-47’s van de USAAF, 164 Dakota’s van de RAF en 321 omgebouwde RAF-bommenwerpers) en meer dan 3.000 zweefvliegtuigen. Ruim 1.500 jagers vlogen mee als gewapend escorte. Het duurde twee uur voordat alles in de lucht was. Vervolgens vloog het hele leger van 34.600 man (ruim 20.000 para’s en bijna 1.500 grondtroepen per zweefvliegtuig), met 1.760 voertuigen en 263 stukken geschut met een snelheid van 200 km/u en op lage vlieghoogte (500 meter) over de Noordzee. Daar lagen tientallen reddingsboten klaar om eventuele drenkelingen te redden.

Niet lang na het passeren van de grens met België werden de vliegtuigen van de 101e Luchtlandingsdivisie stevig onder vuur genomen. De langzaam en laagvliegende vliegtuigen waren op klaarlichte dag een eenvoudig doelwit voor het Duitse afweergeschut. Dwars door het Flakvuur zochten de piloten de landingsgebieden op. Van de 424 Skytrains werden er twintig neergeschoten en raakten er iets meer dan honderd beschadigd. Van de zeventig zweefvliegtuigen (Waco’s CG-4 en Horsa’s) bereikten er drieënvijftig hun bestemming. Ondanks de verliezen werd de luchtlanding als een groot succes beschouwd: vrijwel alle troepen waren immers op de juiste plaats geland.

Natuurlijk kwam het merendeel van de neergeschoten C-47’s tussen 13.00 en 15.00 uur in de buurt van de dropping zones terecht: Luijksgestel, Hoge en Lage Mierde, Bladel (3), Casteren (2), Vessem, Oost-, West- en Middelbeers, Son (6), Boxtel en Erp. Eén kwam er neer in Linden bij Cuijk en twee in West-Brabant: in Fijnaart en Hoeven. Eén begeleidende P-51 jager stortte neer bij Mill.

Op de tweede dag van de Operatie, 18 september,  werden er zeven Skytrains neergeschoten die neerkwamen in Berlicum, Esch, Sint-Oedenrode, Schijndel, Biezenmortel, Bakel en Boxtel. Het beeld van deze tweede dag is verder wat diverser: zes jachtvliegtuigen (een P-51 Mustang bij Tilburg en vijf P-47 Thunderbolts bij Gilze, Schijndel, Eindhoven, Overloon en Tilburg) en drie bommenwerpers (een Stirling IV bij Rucphen en twee B-24 Liberators bij Udenhout en Baarle-Nassau) werden er neergehaald. De bommenwerpers, en zeker de Stirlings, werden ook ingezet voor de bevoorrading van de vechtende grondtroepen.

Op 19 september nam het aantal neergeschoten vliegtuigen al weer wat af: tien in totaal, waarvan vier C-47’s (twee bij Son, een in  Best en een in Reusel); verder vijf Stirlings IV (bij Eersel, Megen, Demen, Nistelrode en Sint-Michielsgestel); een Lancaster III bij Hapert, een  Spitfire IX bij Nuenen en ’s avonds laat, om 23.00 uur, nog een Mosquito XX bij Steenbergen.

Woensdag 20 september verliep heel rustig, althans wat betreft verongelukte vliegtuigen. Bij de steenfabriek langs de Rijksweg in Reek kwam een Dakota III naar beneden. Dat is de versie van de C-47A, waarmee de RAF vloog. In de dagen hierna zouden er meer van dit type neergeschoten worden.

Donderdag 21 september ging het namelijk vooral tussen 16.00 en 18.00 uur mis. Rond vier uur stortten in Grave, Megen en ten oosten van Tilburg Stirling IV bommenwerpers neer. Tussen kwart over vijf en kwart voor zes stortten er vervolgens maar liefst 8 Dakota’s III neer: in Oploo, Uden, Sint-Oedenrode, op de Sonse heide, Volkel, Erp, Eindhoven en Hooge en Lage Mierde.

Vrijdag 22 september was de dag van de jagers en de verkenningsvliegtuigen. Drie Typhoons IB stortten neer bij respectievelijk Asten, Erp en Eindhoven. In Uden kwam er een Auster III naar beneden, in Veghel een Auster IV en een Piper L-4.

Op zaterdag 23 september bracht een vloot van 408 C-47 Skytrains, die allemaal een Waco-zweefvliegtuigen trokken, verse troepen naar het strijdtoneel. Het ging om het 325 Glider Infantry Regiment (GIR) van de 82e US Airborne Division dat afgezet zouden moeten worden op Landing Zone / Drop Zone O bij Overasselt. De Duitsers schoten zes Skytrains uit de lucht. Vier daarvan kwamen in Uden terecht, de andere twee in respectievelijk Boxtel en Oisterwijk. Van de getrokken gliders kwamen er 26 vroegtijdig naar beneden.

Die ochtend was er al een Spitfire IX neergestort in Oostelbeers, later in de middag volgden er nog twee, in Elsendorp en Eindhoven. Op dat laatste vliegveld crashten die middag nog twee Typhoons IB. Een jager van hetzelfde type kwam even na vijven neer bij Keizersveer.

Rond zes uur crashten twee Stirlings IV, één in Oss en één in Leende. Bij Deurne kwam later die avond een Lancaster III neer en in Zijtaart (Veghel) nog een Piper L-4 verkenningsvliegtuig.

Op zondag 24 september doorbraken Duitse troepen - niet voor het eerst - de geallieerde corridor, ditmaal bij Veghel (Koevering). Deze doorbraak betekende de nekslag voor de hele operatie. “Arnhem” werd opgegeven en het geallieerde opperbevel besloot de overgebleven troepen uit het (geïsoleerde) veroverde gebied bij Oosterbeek te evacueren.

Maandag 25 september werden de voorbereidingen getroffen om de para’s uit Oosterbeek weg te halen. Die dag stortten er twee jachtvliegtuigen neer langs de Maas: een Focke Wulf Fw 190A-8 bij Cuijk (Katwijk aan de Maas) en een geallieerde P-38F-5B Lightning bij Grave. In de nacht van maandag op dinsdag konden bijna 2.200 van de circa 2.400 man bij Oosterbeek overgezet worden naar de zuidelijke Rijnoever, waarmee de facto een einde kwam aan de hele operatie Market Garden.

In september 1944 vielen er 175 doden bij vliegtuigcrashes, ruim 10% van het totaal aantal slachtoffers onder vliegtuigbemanningen in Noord-Brabant gedurende de hele oorlog. Alleen juni 1943 was met 197 doden nog bloediger. Market Garden was mislukt: het ultieme doel, de Rijnbrug bij Arnhem veroveren, was niet bereikt. De Rijn zou voorlopig een onoverbrugbare hindernis blijven voor een verdere opmars van de geallieerden Duitsland in.

Maar de operatie had wel een wig in de Duitse linies opgeleverd, tachtig kilometer diep en twintig tot dertig kilometer breed, vanaf de Belgische grens bij Valkenswaard tot aan Nijmegen. Die strook bevrijd gebied - de corridor - was zowel een kans als een bedreiging. De dreiging was dat de Duitsers deze uitstulping in Zuidoost-Nederland relatief makkelijk zouden kunnen afsnijden. Het bleef langs de corridor dan ook voortdurend onrustig, doordat de Duitsers het gebied van beide kanten aanvielen.

De kans zat in de mogelijkheid om vanuit de corridor volgende bevrijdingsoffensieven te openen. De Duitsers in Midden- en West-Brabant vormden een bedreiging voor de aanvoerlijnen van en naar Antwerpen. Om aan die dreiging het hoofd te bieden, besloot Montgomery de corridor te verbreden. Om de Antwerpse haven en de transportlijnen veilig te stellen, moest de vijand tot over de Maas worden teruggedrongen. En zo luidde de mislukking van Market Garden de bevrijding van Noord-Brabant in.

Terug naar de Tijdlijn