Bisschop Ophovius in 1629: “Ik ben de herder en heb de verplichting de kudde met mijn leven te verdedigen.”

Het handgeschreven dagboek van bisschop Ophovius bevat 190 folio’s. We slaan het open op de eerste dag en schrijven zaterdag 4 augustus 1629, feest van de heilige Dominicus: "De hele afgelopen nacht heeft de vijand met kanonnen verschrikkelijk geschoten; ik heb twee kogels gehad. Een door het nieuwe huis."

Tijdens de onderhandelingen over de capitulatie, vroeg het stadbestuur aan de bisschop om mee te gaan naar Frederik Hendrik. Ophovius toonde zich daartoe graag bereid, wat hij vreesde voor het lot van de stadsbewoners: “Ik heb gezegd dat ik de herder ben en de verplichting heb de kudde met mijn leven te verdedigen,” noteerde hij in zijn dagboek.[1] Zijn invloed is groot en als het capitulatieverdrag op 14 september 1629 wordt getekend, prijkt zijn naam bovenaan de lange lijst van handtekeningen.

Tijdens de laatste dagen van het beleg werd er in de stad druk gesproken over de tactiek bij overgave. Militair gouverneur Van Grobbendonck wilde doorvechten. Zijn rol bracht een dilemma met zich mee tussen militaire plicht en eer enerzijds en het lot van de bevolking anderzijds. Bisschop Ophovius vond het niet langer verantwoord en vreesde voor het leven en welzijn van de bevolking. Ook het stadsbestuur wist zich geen raad. Uiteindelijk, aldus Ophovius, liet Van Grobbendonck de geestelijkheid het voortouw nemen in de onderhandelingen met prins Frederik Hendrik en de vertegenwoordiging van de Staten-Generaal. Ophovius schrijft daarover in zijn dagboek op 25 augustus 1629: “Breed heb ik uitgeweid over het tirannieke besluit van de gouverneur die wil dat allen gedood worden. Hij wil door ons en de burgers worden gevraagd of gedwongen, zodat het er op lijkt alsof hij onwillig is de stad over te geven, terwijl hij toch zegt dat hij de stad vanwege het gebrek aan buskruit en soldaten niet kan verdedigen.”[2]  Uiteindelijk tekende ook Van Grobbendonck het (militaire) overgaveverdrag.

Ophovius slaagde er tijdens die onderhandeling niet in om een vrije uitoefening van de katholieke godsdienst te bewerkstelligen. Een groot deel van de geestelijkheid moest de stad verlaten. Na het gedwongen vertrek uit zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch trok de dominicaan Ophovius onvermoeibaar voor zijn missie door de Zuidelijke Nederlanden en verbleef onder meer in Lier, Geldrop, Mechelen, Brussel en Antwerpen. Hij overleed in 1637 en werd begraven in de Sint-Pauluskerk te Antwerpen. Zijn grafmonument werd ontworpen door Peter Paul Rubens voor wie hij ook biechtvader was. Het is daar tot op de dag van vandaag te bezichtigen.

Ophovius’ handgeschreven verslag werd in 1937 omgezet in Latijnse druk en voorzien van een uitgebreid notenapparaat. Jan van Boxtel heeft dat nu naar het Nederlands vertaald. Daarmee is het dagboek voor het jaar 1629 voor een breed publiek van historici en andere geïnteresseerden integraal beschikbaar. Het bevat een schat aan details over personen, situaties, overtuigingen en twisten in dat roerige jaar. Hildo van Engen, gemeentearchivaris van ’s-Hertogenbosch, leidt ons door het leven van Ophovius en de tijd waarin hij leefde. Gerard de Korte, bisschop van ’s-Hertogenbosch, schreef het voorwoord bij deze uitgave.

Noten

[1] © 2024 Vertaling J.J.H. van Boxtel Rosmalen in: Michaël Ophovius, Bisschop van ’s-Hertogenbosch, Dagboek over het beleg en de inname van de stad in 1629 (’s-Hertogenbosch 2024).
[2] © 2024 Vertaling J.J.H. van Boxtel Rosmalen in: Michaël Ophovius, Bisschop van ’s-Hertogenbosch, Dagboek over het beleg en de inname van de stad in 1629 (’s-Hertogenbosch 2024).

Uitgave

Michaël Ophovius, bisschop van ’s-Hertogenbosch
Dagboek over het beleg en de inname van de stad in 1629

NUR 680
ISBN 978-90-70545-65-9

Het boek kan via de boekhandel en bol.com worden besteld. Levering vanaf 8 april