Opa Franken was één van de vele “oveniers” in Bergen op Zoom. Om misverstanden te voorkomen: hij was groente- en fruitkweker van pakweg 1880 tot de Tweede Wereldoorlog. Hij woonde in zo’n typische Bergse “ovenierswoning”: begane grond een grote poorthal met daarnaast een kamer met keuken voor overdag. En daar bovenop de slaapvertrekken.
(tekening en foto’s: Jan de Crom)
In de poorthal hing vaak het gereedschap aan de muur. Via de poorthal kwam je op een vierkant terrein achter het huis met stallen voor de beesten. Zoals een koe, een varken, kippen voor eigen gebruik. En een paard voor ploegen en mest uitrijden. Ook de mesthoop was daar te vinden.
Omdat de chemische bestrijdingsmiddelen pas na Wereld Oorlog II in gebruik kwamen, moest er veel met de hand gedaan worden. Zo werd onkruid bestreden met onderstaande schoffelmachine. Als de messen goed afgesteld waren kon je met een heen en weer gaande beweging het onkruid schoffelen dat op de paden tussen de plantrijen stond. Je had ook een vergelijkbaar machientje met een zaadbakje en een vorentrekker om te zaaien.
Onkruid dat tussen de planten stond, haalde je weg met een hakje. Onkruid, dat dicht op de planten stond, of wortelonkruid haalde je weg door de punt van het hakje in de grond te slaan.
Het hakje op de twee foto’s is van mijn opa Franken geweest. Het ding moet meer dan honderd jaar oud zijn. Ik heb het van mijn moeder gekregen en ik gebruik het al een jaar of 40 in mijn moestuin.
Van opzij gekeken zie je dat het hakje met de hand gesmeed is. En op de kop bekeken zie je wat meer dan 100 jaar arbeid met de ene punt van het hakje gedaan heeft. Ik heb nog een paar hakjes, maar die van opa ligt het lekkerst in de hand.
“Ovenier” zijn was een hard bestaan met zware lichamelijke arbeid. Mijn moeder vertelde, dat ze soms ’s winters met vorst in de lucht en sneeuw op de planten spruiten gingen plukken, want dan kwam er tenminste weer wat geld binnen.
Een pintje erwten
Als er erwten waren, zat het hele gezin in de hal achter de poort erwten te doppen. Burgers kwamen dan om een pintje erwten. Als er een rijke burger om een half pintje kwam, kon opa het niet nalaten om te zeggen: “je moet nooit meer eten dan je op kan.” Waarop oma dan kwaad werd, want door zo’n opmerking raakte je misschien een klant kwijt.
Met zo’n opa in de buurt kon je maar beter niet klagen, dat het werk je zwaar viel. En dat je last van je rug had. Je kreeg dan meteen te horen: “Rug? Da’s een draadje waar je kont aan hangt. Dat kan niet zeer doen.”
Onkruid dat tussen de planten stond, haalde je weg met een hakje. Onkruid, dat dicht op de planten stond, of wortelonkruid haalde je weg door de punt van het hakje in de grond te slaan.
