De commissaris der Koningin was erop gebrand dat de gezondheidscommissies begin vorige eeuw hun werk goed deden. In het tweede deel over de regionale gezondheidscommissie, gezeteld te Boxmeer, richten we het vizier op Grave.
Dat deed die commissie in 1903, bij de start, ook. Het hoge sterftecijfer van Grave baarde de commissie zorgen. De oorzaken waren bekend, maar de oplossingen vereisten investeringen die het armlastige gemeentebestuur niet kon doen.
Grave was een vestingstad, maar toen het garnizoen in 1874 vertrok, verdween ook een bron van inkomsten. Omdat het een stadje was ingeklemd door muren, deed het nog Middeleeuws aan: kleine, aaneengesloten gebouwde huizen en smalle straten. De resultaten van het onderzoek door de commissie waren ronduit schokkend. Woningen moesten ten minste frisse lucht krijgen en zonlicht, nog afgezien van een fatsoenlijk privaat waarin de bewoners hun behoeften konden doen. Maar dat alles was in Grave ver te zoeken. Van de 168 Graafse woningen waren de meeste vochtig, met slechte muren en zolders. 143 lagen aan smalle straten, de rest aan binnenplaatsen en steegjes, zodat frisse lucht en zonlicht schaars waren. Er waren achttien huizen waarvan de vloer lager lag dan de straat, met alle gevolgen van dien. Niet alleen het regenwater, ook het bloed en afval van slagers die soms in de buitenlucht hun beesten slachtten, vloeide de kamers binnen. 110 woningen hadden geen eigen waterput. De bewoners waren afhankelijk van een van de zes stadspompen. Het water uit die putten was van een erbarmelijke kwaliteit. Dat had apotheker Schoepp vastgesteld: uit vier van de zes stadspompen was het water ongeschikt om te drinken, tenzij gekookt. In de nabijheid van die pompen lagen varkenshokken en mestputten (beerputten). Alleen al het ophangen van bordjes waarop die waarschuwing werd vermeld, had heel wat voeten in de aarde. Daar ging het stadsbestuur zomaar niet mee akkoord, daar moest een zware delegatie van de commissie flink voor pleiten.
De bewoners van 42 huizen deelden een privaat (toilet), maar dat was altijd nog beter dan de bewoners van 37 andere woningen die het zonder poepdoos moesten doen. Er waren 31 eenkamerwoningen met in totaal 66 bewoners, 76 tweekamerwoningen waarin 211 mensen woonden en 61 driekamerwoningen die 202 Gravenaren huisvestten. Het stonk eigenlijk altijd in het stadje, vooral in de zomer moet het er niet te harden zijn geweest. Kortom: Middeleeuwse toestanden.
De beste oplossing? Een rioolstelsel en een waterleiding. Maar daarvoor was geen geld. Een waterleiding kostte 30.000 gulden en dat was een vermogen in die tijd. Het zou nog jaren duren voordat Grave zo’n moderne voorziening zou krijgen. De gezondheidscommissie kreeg weinig voor elkaar in Grave. Er kwamen wel regels in de bouwverordening en voor hinderlijke bedrijven kwam er de Hinderwet. Maar op de naleving van die regels was weinig controle. De aanhoudende adviezen en kritiek van de commissie hadden uiteindelijk toch effect. In 1909 werd op particulier initiatief het Groene Kruis opgericht. Die kreeg een breed draagvlak onder de burgers en slaagde er in door goede voorlichting het aantal sterftegevallen te verminderen.
Illustraties
1) De Reed van Batavia, een steegje in Grave (foto: Fotostudio Jean Smeets; collectie BHIC nr. 1907-007826)
2) Een meisje zwengelt aan de dorpspomp op de Botermarkt, begin 20e eeuw (foto: Fotostudio Jean Smeets, collectie BHIC nr. 1907-008761)
Dit verhaal verscheen eerder in dagblad De Gelderlander
Bekijk hier alle verhalen in de serie Hoog Bezoek
