Oorlogsslachtoffers in ’s-Hertogenbosch: Wilhelmus Joannes Salfischberger

Wim moet zijn bereidheid tot helpen bekopen met de dood: hij komt om door granaatvuur dat in de loop van de middag het getroffen gebied teistert. Wim laat zijn gezin in droefheid maar vooral ook berooid achter: voor zijn echtgenote en de vijf nog in huis verblijvende kinderen resteert slechts de bijstand.

Wie was Wim Salfischberger?

Wilhelmus Joannes Salfischberger (roepnaam Wim) werd op 5 juni 1894 geboren in het gezin van Henricus Wilhelmus Salfischberger en Catharina Maria Egelie. Uit hun huwelijk werden 9 kinderen geboren.

Op 26 juni 1914 trouwt Wim met Ida Petronella van den Dunge. Het stel betrekt een woning in de Beurdsestraat. Uit het huwelijk komen tien kinderen voort waarvan één kind, Johanna, kort na de geboorte in 1922 overlijdt. Via de Weversplaats en Olmenstraat komen ze in het begin van de jaren dertig met zeven kinderen te wonen in Gruttostraat 27 in de nieuwgebouwde Vogelwijk – enkele straatjes in het gebied ten noorden van de Dieze en tegen de rand van een industriegebied aan de Dieze, dat vanaf het einde van de negentiende eeuw als ‘Siberië’ of ‘De Sieb’ naam had gemaakt: een afgelegen terrein van een bijzondere kwaliteit in negatieve zin, omdat daar ook de gemeentelijke stortplaats van afval was. Het nieuwe woongebied werd bijzonder in de positieve zin door de grote saamhorigheid en onderlinge behulpzaamheid van zijn veelal niet erg welvarende bewoners.

Wim was sigarenmaker en werkte bij Goulmy & Baar aan de Boschdijkstraat. Hij verdiende voldoende de kost om zijn grote gezin te onderhouden. In het gezin werden tussen 1917 en 1938 negen kinderen geboren.

Sociaal en politiek bewogen

Naast zijn alledaagse werk had hij een brede betrokkenheid bij het sociale leven binnen de onderneming waar hij werkzaam was en binnen de stad waarin hij woonde. Binnen de onderneming Goulmy & Baar bemoeide hij zich met de kwaliteit van de werkomstandigheden. Eind jaren 20 klom hij op tot secretaris van de plaatselijke Federatie van Sigarenmakers en in de stad bemoeide hij zich met de politiek. Hij zocht en vond aansluiting bij een politieke partij in de stad met een socialistische inslag onder leiding van H.F. Kuijpers die lid van de gemeenteraad was tussen 1923 en 1949. Namens die partij zat hij in de gemeenteraad van 1931 tot en met 1935.

Bij de Luchtbescherming

Wim is vermoedelijk al vóór 1940, net als enkele van zijn broers of verdere verwanten (Th., G.J. en W.P.), lid van de Bossche Lucht Beschermings Dienst (LBD), de voorloper van de naoorlogse dienst Bescherming Bevolking (BB). In ’s‑Hertogenbosch was de dienst ingesteld in vervolg op aanwijzingen van de centrale overheid (Luchtbeschermingswet 23 april 1936).

Schuilkelder

In oktober 1944 is het einde van de Tweede Wereldoorlog in Noord-Brabant nabij. De geallieerden verzamelen een grote macht in het bevrijde zuidoostelijke deel van Noord-Brabant om vandaar op te rukken naar het noorden en westen. Op zondag 22 oktober begint de slag om ’s‑Hertogenbosch die op 27 oktober met de bevrijding van de stad zal eindigen. In de Gruttostraat wordt de te verwachten ‘herrie’ voorvoeld. Met tientallen gaan de mannen uit de buurt op 22 oktober 1944 aan de slag om een zo grote schuilkelder onder de berm aan de kant van de naast de straat gelegen spoorweg te maken dat een 20-tal kinderrijke gezinnen uit de hele buurt er in geval van nood een onderkomen zal kunnen vinden. De wanden van de omvangrijke kuil worden versterkt en gestut met spoorbielzen die eenvoudigweg onder de nabijgelegen spoorrails worden weggehaald. Een buurtbewoner, Van Esch, weet stalen platen te ‘regelen’ waarmee de bovenkant wordt afgedekt. Op de stalen platen wordt een één-meter dikke laag grond gestort.

Fatale missie

Maar dan gaat het voor Wim Salfischberger ineens heel anders lopen. Kort na het middaguur komt zijn straatgenoot en LBD-collega J. Huisman (Gruttostraat 9) met de mededeling dat er in de Abeelenstraat een ramp heeft plaatsgevonden. Wim Salfischberger wordt door hem ‘opgetrommeld’ om te gaan helpen met verzorging en/of transport van de doden en gewonden van die ramp – en Wim gaat meteen op weg. Alleen en te voet dwars door de onrustige stad – om hulp te bieden. Zo was hij, zegt zoon Jan.

Zijn missie loopt fout af. Enkele uren later komt dezelfde Huisman bij de woning van Salfischberger aan: Wim is in de regen van granaten van geallieerde zijde dodelijk verwond geraakt. Op maandagochtend gaat een van zijn zonen naar het Groot Zieken Gasthuis. Het lichaam van zijn vader zou daarheen zijn gebracht. Hij komt er aan en ziet hem liggen: als bewijs neemt hij de trouwring van vader mee naar huis.

Gezin in de bijstand

Het overlijden van de vader dompelt het gezin in rouw. Vader is er ineens niet meer. Van hem wordt in lange tijd niet meer vernomen. Uiteindelijk meldt de echtgenoot van dochter An (Chris Jansen) op 13 November 1944 zijn overlijden bij de burgerlijke stand.

Er wordt niets meer vernomen – ook niet van de begrafenis op Orthen die volgens de administratie aldaar op 28 mei 1946 heeft plaatsgevonden.

De dood van de vader betekent voor het gezin ook het stoppen van het gezinsinkomen. Moeder en haar 5 nog in huis wonende kinderen worden afhankelijk van de bijstandsuitkering die net iets meer van f 14,- per week bedraagt. De oudste nog in huis aanwezige zoon Jan besluit per onmiddellijk werk te gaan zoeken en zo kan hij vanaf eind 1944 enkele jaren eraan bijdragen dat het gezin draaiende blijft. Het gezin in het algemeen, de moeder in het bijzonder, zal nimmer compensatie krijgen voor het wegvallen van het inkomen van Wim. Het duurt tot 1965 voordat nieuwe wetgeving voorziet in compensatieregeling voor oorlogsweduwen. Maar dan is het te laat.

Graf in Orthen

Als de kinderen allemaal uit huis zijn verhuist moeder Ida naar een woning op het Hinthamerbolwerk. Op 2 mei 1966 overlijdt zij daar. Zij wordt op dezelfde plaats als Wim begraven. Het is waarschijnlijk pas op dat moment dat op het graf in Orthen de grafsteen wordt opgericht ter herinnering aan de in 1944 overleden vader en zijn in 1966 overleden echtgenote.

Vijftig jaar later besluiten de nabestaanden in 2017 om geen verdere grafrechten te betalen. Het graf met de grafsteen is per heden (voorjaar 2021) nog op Orthen aanwezig. Het zal pas worden geruimd als de plaats door een nieuwe gegadigde wordt ingevuld.