Bevrijdingsactie voor een totaalweigeraar

Motivatie voor de beweging

Dit ging dus echt een stap verder dan het uiten van gewetensbezwaren. Wat totaalweigeren betekende voor de persoon in kwestie en de actiebeweging van toen, blijkt uit een gesprek met Miek en El, die in de jaren zeventig deel waren van de Kraakgroep Den Bosch. Daarin kwam je als vanzelf ook in aanraking met antimilitarisme en vredesactivisme. 'Totaalweigeraars waren voor ons een motivatie', vertellen ze. In Den Bosch waren er drie: Piet, Theodoor en Teun. 'Zij waren ook krakers', zegt El. 'Teun zat op de Sociale Academie, Theodoor misschien ook en Piet volgens mij op de HTS. Maar die zaten dus ook in ons netwerk. Theodoor en Teun zaten allebei bij de Grote Muurkrant en later ook Kleintje Muurkrant. Miek: 'Ze waren natuurlijk voor de vrede en tegen alle acties die ingezet werden om oorlog te voeren, dus ook tegen het leger en tegen de nabijgelegen wapen- en munitiefabriek De Kruithoorn. En nou was weigeren op basis van gewetensbezwaren nog binnen het systeem. Dus dat gingen ze niet doen. Ze wilden zich fel tegen het militarisme keren.'

Stevig in je schoenen staan

Theodoor zou als eerste totaal gaan weigeren en dit hield de gemoederen lang bezig. 'Er was veel voorbereiding. Dat ging je niet zomaar even doen. Dat lijkt misschien zo. Maar het was echt een stap als je totaalweigeraar werd', aldus El. 'Ze moesten een jaar zitten, tot achttien maanden veroordeeld en dan twaalf zitten. Dus daarom bereidden we zo'n actie goed voor. Maar zij moesten er ook zelf helemaal achter staan. Ze moesten weten dat er een steungroep om hen heen was. Ze moesten daar niet alleen in de bak zitten en dan per week een uurtje iemand op bezoek krijgen. Ook moest er publiciteit komen. Daar had je de steungroep voor, waar wij deel van uitmaakten. Maar de totaalweigeraars moesten alsnog heel stevig in hun schoenen staan.' De steungroep ging in de gevangenis bij de totaalweigeraars op bezoek. Daar konden ze vervolgens weinig doen en als een advocaat geregeld moest worden, konden Teun en de anderen dat zelf. Maar voor alle extra's stond de groep klaar. 'Je was niet officieel lid van een steungroep', vervolgt El, 'maar Theodoor vroeg dan bijvoorbeeld of wij er na het oppakken óók voor zijn vriendin wilden zijn. Omdat het voor haar wel moeilijk kon worden.'

Ongewenste reddingspoging

'En we hadden ook een soort codetaal in brieven', vertellen Miek en El. 'Die we zelf niet altijd begrepen, lachen ze. Ze herinneren zich nog een bezoek van Erik - lid van de steungroep - aan Piet, die als totaalweigeraar was opgepakt. 'Die kwam terug met het verhaal dat Piet een ontsnappingspoging wilde doen. En wij gingen dat dus allemaal proberen te regelen.' Dit gebeurde heel uitvoerig en ook landelijk. Zo werd hulp ingeroepen van Utrechtse en Amsterdamse leden van de antimilitaristische actiegroep Onkruit, waar Miek en El lid van waren. Onkruit was een landelijke actiegroep, maar in Den Bosch niet heel groot. El: 'Ik ben daar vooral bij betrokken geraakt omdat Theodoor en Piet totaalweigeraars waren en beiden in Onkruit een ondersteunende rol speelden.'

De voorbereiding van de reddingspoging ging allemaal in het grootste geheim. Even bellen kon niet: er was codetaal en controle of er geen 'klikjes' waren, dat ze je afluisterden. 'Het was heftig', zegt Miek. Piet zou eerst pro forma worden voorgeleid, daarna nóg een keer en vervolgens kwam de zitting. 'Dat waren allemaal proefmomenten. Dus we hebben toen bedacht: oké, als hij voorgeleid wordt, dan is dat het moment dat de ontsnapping plaats kan vinden. Tijdens de eerste voorgeleiding keken we op welk moment de auto waarin de politie Piet vervoerde, naar buiten kwam. Zien wij hem? En wat is het voor auto? Hoeveel mensen zitten erin, welke wegen volgen ze? En waar komen ze aan in Den Haag? We hadden geen mobiele telefoons dus dat ging niet zo gemakkelijk.' Wel hadden de leden van Onkruit op de route een of twee postpunten. Zodoende wist de steungroep precies wanneer ze de actie moesten inzetten...

Ze lachen. 'Het was zo naïef, zó naïef! Het groepje dat de actie had voorbereid, waar wij bij zaten, bedacht dat er iets moest zijn waardoor het transportbusje zou stoppen. Dus we kwamen met het plan om met een kinderwagen over te steken, met zo'n pop erin. Maar hoe hard rijden ze dan? Komen ze door de bocht? Lopen we gevaar? Hoe gaat die bus open? Zit Piet vast? Bij eerdere transporten hadden we al eens gezwaaid naar Piet, zodat hij terugzwaaide en we konden zien of hij geboeid was. Dat was niet zo, geloof ik.'

Een meisje uit Utrecht zou met kinderwagen en pop oversteken, vlakbij het Huis van Bewaring aan de Sint Jorisstraat in den Bosch. 'Ze zou nét voor de bus stil gaan staan, bijna een kamikaze actie', lachen ze. Miek: 'Ze duwde een beetje die kinderwagen voor het busje, die vervolgens een enorme slinger maakte maar alsnog, door de al geopende automatische deuren, het Huis van Bewaren binnenscheurde. Ze stopten helemaal niet.'

Ondertussen in het busje had Piet zich flink verbaasd over alle heisa. Hij was zelfs een beetje nijdig, bleek later. Anders dan zijn steungroep was Piet namelijk helemaal niet van mening dat hij op enig moment in de bajes het signaal voor een reddingsoperatie had gegeven.

Bronnen

• Interview van de auteur met El Versantvoort en Miek van Dongen (2022)
• Kleintje Muurkrant (collectie BHIC)
• Lien van Horen, Paul Kokke en René van der Velden (red.), Het Bossche aktieboek 1980 (Den Bosch 1980)

Reageren

Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.

Deel verhalen en foto's

Boek over de Bossche beweging

Er wordt gewerkt aan een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.

Bekijk ook

Protest in Brabant