In de jaren zeventig en tachtig is volop actiegevoerd. Het plakken van muurkranten was voor de activisten een van de manieren om bekendheid te geven aan hun missie en om de lokale bevolking te informeren en aan het denken te zetten. Ook in Brabant hebben krakers in de grotere steden volop muren beplakt. Wie herinnert het zich nog? Reageer hieronder en laat het ons weten.
Foto: Erik van Zwam. Bron: collectie BHIC
Eerst werd gekeken of je oké was
De productie van de Bossche muurkranten werd mede bekostigd met inkomsten uit de verkoop van Kleintje Muurkrant, een alternatief stadsblad in een meer handzaam formaat, dat op 3 februari 1977 voor het eerst is verschenen. Het werd gedrukt met een offsetpers en had abonnees. In Kleintje Muurkrant werd meer gedetailleerde informatie gegeven over bijvoorbeeld geplande protesten en nieuwe actiegroepen. In nummer 2 werd al opgeroepen de jaarlijkse huurverhoging te weigeren. Maar ook verschenen erin bijvoorbeeld instructies voor de Bossche Muurschilders Brigade, zoals wat te doen als de politie je aanhoudt. Een van de adviezen luidde om, als ze mee moesten naar het bureau, er met behulp van de emmers lijm in de politiewagen liefst een zo groot mogelijke kliederboel van te maken. Bij voorkeur deed je dat kliederen al iets van te voren, zodat ze je helemaal niet zouden meenemen en het bij een waarschuwing zou blijven.
Miek en El raakten eind jaren zeventig betrokken bij de Bossche actiebeweging en muurkranten plakken was hiervan een vast onderdeel. Jarenlang heeft Miek hierbij geholpen. 'Al vanaf het prille begin, ik denk in 1976 of 1977, zijn de eerste muurkranten verschenen. We plakten ze zelf. Er waren misschien twintig muurkranten om te plakken, alleen in de binnenstad deed je dit', vertelt ze. De Muurschilders Brigade maakte deel uit van een breder activistisch netwerk dat toen werd opgebouwd. 'Later kwam Kleintje Muurkrant erbij, de vrouwenradio en de feministische drukkerij De Doordrukster', aldus Miek. In tegenstelling tot drukkerij Rebel werd gepoogd om De Doordrukster loonvormend te maken.
'Al heel snel nadat we bij de kraakgroep betrokken waren geraakt, gingen we de grote muurkrant maken. Het was belangrijk dat mensen wisten wat wij deden', zegt Miek. Dit begon al toen ze nog op Sociale Academie zaten, waar ze ook studeerde ten tijde van de Bossche kraaklente van 1978. 'Er werd wel eerst gekeken of je oké was. Als er aan je getwijfeld werd, had je het zwaar. Dan werd er echt onderzoek gedaan. Eenmaal bij de groep ging je samen affiches en vooral muurkranten plakken. Je liep met die opgerolde muurkranten en een emmer lijm en kwast over straat en beging met het plakken een strafbaar feit. Dus het kwam erop aan dat je dit kon én aandurfde. 'Dat plakken was iets waarme je erin rolde', vertelt Miek. El heeft dat nooit zo gevoeld, waarop Miek aanvult dat het inderdaad niet je toegang was, het was ook geen ballotage, maar wel een van die eerste dingen. 'Dat plakken gebeurde natuurlijk allemaal 's nachts.' El zegt dat het voor haar gevoel nooit zo georganiseerd was. Iemand was bezig met muurkranten en vroeg dan of je mee wilde doen. 'En dan deed ik dat een keer, maar het was geen dagelijkse kost.
Drukkerij Rebel
De muurkranten werden gezeefdrukt door drukkerij Rebel aan de Sint Jozefstraat, waar Miek toen ook ging werken. Het doel van Rebel wordt in het Bossche aktieboek 1980 beschreven als: 'Het verzorgen van drukwerk voor mensen die op een kritische manier met de maatschappij bezig zijn'. Het was een kleinschalig bedrijf, waar als collectief werd gewerkt en vanuit het principe dat iedereen alles kan. De medewerkers van Rebel probeerden op een milieuvriendelijke wijze te werken, door het gebruik van zo min mogelijk schadelijke stoffen en zoveel mogelijk kringlooppapier. Er werd gedrukt tegen kostprijs en van gesubsidieerde instellingen, in overleg, soms een klein percentage extra gevraagd, zodat ze voor mensen met erg weinig geld onder de kostprijs konden drukken.
'Maar we werkten niet voor zomaar voor je', vertelt Miek. Zo was Jan Nelissen destijds bezig met een alternatief advocatenkantoor. De vraag was of Rebel wel iets voor hem moest gaan drukken, omdat hij meerdere panden in bezit had. 'Wij hebben hem toen wel aan een kruisverhoor onderlegd, dat ging op scherp. We waren heel kritisch op alles.' De zeefdrukapparatuur waarmee de muurkranten en affiches werden vervaardigd, kwam vermoedelijk binnen via de Kunstacademie. Lex, die grafisch was onderlegd, was de initiatiefnemer van het muurkranten drukken. 'Hij werkte destijds ook als drukker en deed af en toe wat tussendoor voor de beweging', vertelt ze. (Lees ook het verhaal van Lex over zijn aandeel in de Bossche beweging.)
Het drukken ging heel kleinschalig. Er was een redactiegroepje van vier à vijf personen dat het onderwerp voor de muurkranten bepaalde. Wat moet er ongeveer in komen te staan en wie gaat het schrijven? Op zo'n moment schreef iemand soms de tekst al in klad. Je moest een leesbaar handschrift hebben. De tekst op de affiches was immers nog handgeschreven.
Natuurlijk kwam het voor dat een plakker gesnapt werd door de politie. Miek: 'De ene had dan een smoes paraat, de ander moest het meer hebben van een onnozel of vuil praatje, "tuurlijk mag ik hier plakken, als het jouw muur is, is het ook mijn muur", op die manier. Ja kijk, je kon zomaar een bekeuring krijgen of naar het bureau meegenomen worden. Maar meestal ging dat niet zo. Ook hadden we meestal wachtposten. Je was met z’n tweeën, eentje ging plakken en de ander stond op de uitkijk en riep dan "wouten!" als er politie kwam.' Ook Miek is wel eens aangehouden tijdens het plakken en kwam er met een smoes en een reprimande van af. 'Agenten maakten er met tijden een sport van om die "anarchisten" te pakken. De gevestigde orde was zeker niet altijd blij met hetgeen wij openbaarden. Des te meer ze te verbergen hadden, des te harder was het nodig. De muurkrantartikelen kwamen geregeld aan de orde in het Brabants Dagblad.'
Bronnen
Interview van de auteur met El Versantvoort en Miek van Dongen (2022)
Lien van Horen, Paul Kokke (Stedelijk Sentrum) en René van der Velden, Het Bossche aktieboek 1980 (Den Bosch 1980)
Reageren
Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.
Er wordt gewerkt aan een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.
