In mei 1978 organiseren vredesactivisten een manifestatie bij Bastion St. Anthonie in Den Bosch, aan de Hekellaan ter hoogte van Sluis 0 van de Zuid-Willemsvaart. Elders in de stad staat de ME paraat, zien we op de foto. Het doelwit van de demonstranten is wapen- en munitiefabriek De Kruithoorn aan de Poeldonkweg.
's-Hertogenbosch, 20 mei 1978; ME-voertuigen "stand by" op de binnenplaats van het politiebureau aan het Burgemeester Loeffplein 54, in verband met de demonstratie tegen de wapenproduktie en fabriek De Kruithoorn. (Foto: Walther C.M. Jansen. Bron: collectie Erfgoed 's-Hertogenbosch, nr. 0059675)
Bedrijfsbezetting
Dit protest moet geplaatst worden tegen de achtergrond van de vredesbeweging van de jaren zeventig. De actievoerders zijn er die dag in geslaagd om De Kruithoorn te bezetten. Vermeldenswaard is dat het hier dus niet gaat om een bedrijfsbezetting van binnenuit, door personeel, maar door demonstranten van buitenaf. In de kern was deze actie gericht tegen het ‘MIK’, het Militair Industrieel Komplex ofwel alles wat met de wapenindustrie te maken. In het bijzonder richtten de actievoerders zich tegen de militarisering in Afrika. Ze verdachten De Kruithoorn er namelijk van, het embargo van de Nederlandse overheid te hebben omzeild, door via de haven van Antwerpen tóch wapens aan Rhodesië te leveren. Om hiervoor bewijs te verzamelen besloten de activisten om de fabriek te bezetten en doorzoeken.
We wilden dat zo geweldloos mogelijk doen
Lex Polman weet het nog goed. 'Dit was een bijzondere actie. Want geen fabrieksbezetting van binnenuit, door personeel, maar van buitenaf. Ik weet niet of dat in Nederland al veel vaker was voorgekomen. We gingen er met een paar busjes heen en wilden het zo geweldloos mogelijk doen. We wilden niet meteen politie hebben.' Na een afleidingsmanoeuvre bij de portier (ze deden alsof ze verdwaald waren) waren de activisten allemaal uit de busjes gestormd en het terrein opgerend. 'We kwamen binnen bij de balie, waar de telefonistes zaten en ik was helemaal gefocust op het onklaar maken van de telefooncentrale', vertelt Lex. 'Maar dan zonder dingen kapot te maken. Sommigen vonden dat we gewoon de kabels moesten doorknippen, maar ik zei: "dan is de boel kapot". "Oja...", dat begrepen ze dan wel. We namen daarop de telefoons uit de handen van de telefonistes, schroefden de microfoons eruit en gaven ze terug. Zo konden ze niet meer bellen. Zulke taken werden gewoon verdeeld, zonder al te veel hierover na te denken. Dan zei iemand "dat doe ik wel". Het geluk wilde dat ik ook wel handig was hierin. Ik heb vaak het gas, water en licht in kraakpanden verzorgd.'
Blij dat de politie kwam
Hierna gingen Lex en andere actievoerders naar boven, naar de directiekamer. Daar is toen nog een ingelijste foto meegenomen van Prins Bernhard tijdens een bezoek aan de fabriek, met uzi in de hand. Ik weet niet waar deze is gebleven. Ik ben overigens nog nooit zo blij geweest dat ergens de politie kwam, vertelt hij. Ze zaten namelijk gebarricadeerd op de directiekamer en het duurde allemaal erg lang. Te lang. Opeens stonden enkele behoorlijk boze werknemers met bijlen de deur in te hakken. 'Ik hoop dat de politie er is voordat ze door die deur heen zijn, dacht ik, want ik weet niet hoe boos ze echt waren... Heftig, maar bijzonder.'
Meegesmokkeld in damesondergoed
'Pacifisme, anti-wapenindustrie, dat is waar we voor streden. En De Kruithoorn werd toen en ook nu bij tijd en wijlen toch verdacht van het leveren aan regimes waarvan dat eigenlijk niet de bedoeling is dat ze wapens krijgen. We wilden bewijs vinden daarvoor en dat is deels gelukt.' Lex heeft die dag met een stuk of dertig, veertig mensen de fabriek bezet en veel documenten buit gemaakt. Iedereen is gearresteerd, naar het bureau gebracht en gefouilleerd, vertelt hij. Enkele van de gevonden documenten hebben we meegesmokkeld in de onderbroeken van de dames omdat we hoopten dat daar niet gefouilleerd zou worden.' En dat bleek een goede inschatting. 'Ik weet ook niet of politie wist waar ze naar moesten zoeken', zegt Lex, 'of dat ze routinematig foulleerden of wij gewapend waren, met mes of stok bijvoorbeeld... Dat waren we overigens niet.'
Routekaartje voor de actievoerders (bron: Kleintje Muurkrant Den Bosch, nr. 30, 18 mei 1978 / Collectie BHIC)
Reageer hieronder en deel je herinneringen aan de protestbewegingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig. Ook zoekt het BHIC voor dit thema foto's en ander oud materiaal, om op de site te plaatsen.
Eind oktober 2023 gaat een boek over de opstandige jaren 1975-1985 in Den Bosch verschijnen. Makers zijn journalist Eric Alink en documentalist Gertjan van Beijnum, die beiden actief waren in de toenmalige beweging. Verder bestaat de redactie uit sociaal historicus Frans Van Gaal, vormgever Maarten Sterneberg en Rob Koolen. Heb je verhalen of beeldmateriaal uit die tijd? Stuur een berichtje aan denboschinbeweging@gmail.com. De makers nemen contact met je op. Je kunt je ook aanmelden als je te zijner tijd extra info over het boek wil.
Hierna gingen Lex en andere actievoerders naar boven, naar de directiekamer. Daar is toen nog een ingelijste foto meegenomen van Prins Bernhard tijdens een bezoek aan de fabriek, met uzi in de hand. Ik weet niet waar deze is gebleven. Ik ben overigens nog nooit zo blij geweest dat ergens de politie kwam, vertelt hij. Ze zaten namelijk gebarricadeerd op de directiekamer en het duurde allemaal erg lang. Te lang. Opeens stonden enkele behoorlijk boze werknemers met bijlen de deur in te hakken. 'Ik hoop dat de politie er is voordat ze door die deur heen zijn, dacht ik, want ik weet niet hoe boos ze echt waren... Heftig, maar bijzonder.'
