Op buurtschap Maasstraat werden letterlijk bomen verzaagd tot planken. Vader velde de gekochte “bomen op stam”, die daarna door zijn broer Has de Groot met de Malle Jan naar huis werden gebracht. Broeder Ambrosius Manders uit Volkel schreef in 1930 vanuit het dorp Nangehale op Flores: “het was begin jaren twintig, dat we samen gezellig boomen gingen kappen.”
Kraan- of stellingzaag. Uit: Bernard van Dam, Brabants Dorpsleven
Eerst werd de stam ruw vierkant gehakt, ‘kantrechten’ genoemd, te zien op de tekening van de zagers op de stelling, uit het boek Brabants Dorpsleven van Bernard van Dam. Daarna werd het bovenvlak gesmet, dat is voorzien van een slaglijn als leidraad voor de dikte van de planken. Bij het smetten werd boven het zaagvlak een draad gespannen die met krijt was behandeld, daarna opgetild en losgelaten, zodat op het zaagvlak een witte lijn achterbleef.
Eikenhout voor karvellingen was 10 cm dik. Vader noemde dat platen. Voor de naaf van het karrenwiel werd eveneens eikenhout gebruikt, hiervan werd thuis de boom op de benodigde lengte gezaagd. Tijdens de oorlogsjaren was eikenhout alleen leverbaar met een vergunning, zelfs om een boom bij zijn schoonmoeder te rooien was een vergunning nodig.
Zaagstelling (foto: Rini de Groot)
Martien op de zaagstelling tijdens een Ambachtendag in buurtschap 't Oventje in Zeeland (foto: Rini de Groot)
Voor het zagen werd de boom in de laagste stand van de stelling gelegd, daarna zig zag aan één kant naar boven getild, gebruikmakend van gaten in de staanders. Bij gebrek aan zo’n stelling wordt in de ontwikkelingslanden een put gegraven. Twee staanders zijn onderling met spieën aan elkaar verankerd en met beiteltekens gemerkt.
Vader leerde het zagen aan zijn vier oudste zoons. Zij beklommen de twee meter hoge zaagstelling. Martien: “zonder verdere afscherming hield je je vast aan de kraanzaag, staande op de te zagen boom van 4-6 meter lengte. De minimale ooghoogte was dan 3,5 meter, als tieners over kinderarbeid en hoogtevrees gesproken!
Je moest de zaag sturen op de aangebrachte lijn, op het eind werd de zaagsnee niet afgemaakt, de stelling was aan de achterzijde verlengd. De kraan- of stellingzaag had aan de onderzijde een afneembare handgreep.”
Vader trok de zaag naar beneden, de snijdende slag, om die daarna weer naar boven te drukken, staande achter een juten zak als afscherming tegen het zaagsel. De stelling stond meestal aan de straatzijde, achter de timmerwinkel was altijd wind. Enkele jaren geleden werd de zaagstelling uitgeleend voor een oude-ambachtendag op buurtschap Oventje in Zeeland. Toen vader het zaagwerk gade sloeg, bemerkte hij dat de kraanzaag niet over de gehele lengte gebruikt werd en gaf de opmerking: “zagers, de zaag is over de gehele lengte betaald!”
De mallejan van De Groot (foto: Rini de Groot)
Op de foto ons Malle Janneke geladen met een eikenboom, geleverd door de Gebroeders Peters uit St.-Oedenrode. Op het meer dan 100 jaar oude werktuig zocht ik tevergeefs naar een jaartal en bracht er een nieuw kleurtje op aan. Na de oorlog zijn de zagen aan Br. Josef van Heeswijk, voormalig knecht bij vader, meegegeven toen hij als missionaris naar Oeganda vertrok. Daar had het gereedschap nog een toekomst.
jozef van Heeswijk heb ik in de jaren1970-1974 leren kennen in
Uganda toen ik hem een rookworst en een kruik oude klare kwam brengen die wij hadden meegekregen bij het begin van ons werk als missiedokter in Uganda. broeder jozef had toondertijd een opleiding voor glas-in-lood-werkers in Kampala. Van hem zijn de gevleugelde woorden: `ja,/a,het leven van een missionaris is zwaar!`, na het eerste slokje van de pas ontkurkte kruik.
Rini de Groot.
zei op 15 juni 2019 om 17:42
Toon, bedankt voor in de nachtelijke geplaatste reactie waarin de mooie verwoorde anekdote, 'een kruik Ouwe klare.'
Ik wist wel dat hij van "Haagse Hopjes" hield deze werden vanuit Uden per post door zijn zusjes als 'Monster zonder waarde" verstuurd.
Op dezelfde manier werd er in de zestiger jaren shag verstuurd naar m,n Mill Hill broer in Congo. Dat lukte op een gegeven moment vanaf het Postkantoor in Uden niet meer men zij: ‘wanneer het geen waarde heeft versturen jullie dat toch niet zover.’
Enkele jaren geleden is door Mill Hill in Oosterbeek een jaarkalender uit gegeven met 12 afbeeldingen van glas in lood van hem.
Ben in bezit van hem enkele zwart wit schetsen uit zijn begin jaren uit zijn begin jaren.
Lees over Josef in: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/de-eerste-vogel-vliegt-uit-naar-de-zwartjes waarbij ik over hem vertel.
Heb afbeeldingen van de Missionaris Josef in diverse verhalen gebruikt zoals bij het laatste Kerstverhaal we zijn er thuis mee opgegroeid.
Rini de Groot.
zei op 15 april 2022 om 22:22
Deze eeuw oude Zaagstelling wordt nu opgebouwd bij Museum De Strobol in Nijnsel, als vast onderdeel van een demonstratie handmatig bomen zagen.
